"Η μακρά συμμαχία δεκαετιών μεταξύ Τουρκίας και Ηνωμένων Πολιτειών γεννήθηκε υπό τη σοβιετική απειλή, όμως τώρα η Ρωσία μπορεί να την τερματίσει", ανέφερε μια ανάλυση για το αμερικανικό think tank του Brookings Institution.
Την περασμένη εβδομάδα η Τουρκία άρχισε να υποδέχεται φορτία ρωσικής κατασκευής πυραυλικών συστημάτων S-400, τα οποία οι αξιωματούχοι των ΗΠΑ λένε ότι είναι ασυμβίβαστα με την άμυνα των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ, επανειλημμένα απειλώντας την Τουρκία με κυρώσεις. Την Τρίτη, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ δήλωσε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα σταματήσουν την πώληση αεροσκαφών F-35 στην Τουρκία.
"Μέσω οικονομικής και στρατιωτικής βοήθειας, ο Πρόεδρος Χάρι Τρούμαν προσπάθησε να εμποδίσει την Τουρκία και την Ελλάδα από το να πέσουν υπό σοβιετική επιρροή το 1947", γράφει ο Galip Dalay για το Brookings. "Σε μια ειρωνική στροφή τώρα είναι η Ρωσία που μπορεί να σπάσει αυτή τη συμμαχία".
Η Τουρκία και η Ρωσία έχουν εμβαθύνει τις σχέσεις τους τα τελευταία χρόνια, στη Συρία, στην ενεργειακή συνεργασία με τον αγωγό TurkStream και με τη συμφωνία S-400, ενώ οι σχέσεις της Άγκυρας με την Ουάσιγκτον έχουν μειωθεί, σύμφωνα με τον Dalay.
"Οι αποκλίσεις και η αποσύνδεση υπήρξαν οι κυρίαρχες δυνάμεις των σχέσεων μεταξύ των ΗΠΑ και της Τουρκίας τα τελευταία χρόνια", δήλωσε ο Dalay, επισημαίνοντας απειλές και από τις δύο πλευρές και απότομους διαχωρισμούς επ' αφορμή των κουρδικών πολιτοφυλακών στη Συρία, καθώς και του Ιράν και της Ρωσίας.
"Το επίπεδο εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο πλευρών είναι ιστορικά χαμηλό. Οι θεσμικοί δεσμοί έχουν ξεφτίσει ιδιαίτερα σε στρατιωτικό επίπεδο ", δήλωσε ο Νταλάι, υποστηρίζοντας ότι η Άγκυρα πιστεύει ότι η Ουάσινγκτον υπονομεύει την περιφερειακή θέση της Τουρκίας, όπως και με την Πράξη Ασφάλειας της Ανατολικής Μεσογείου.
Ωστόσο, βαριές κυρώσεις στην Τουρκία για τη συμφωνία S-400 θα μπορούσαν να οδηγήσουν την Τουρκία πιο κοντά στη Ρωσία, σύμφωνα με τον Dalay.
"Η απομάκρυνση της Τουρκίας από τη Δύση και η υπονόμευση του ΝΑΤΟ είναι ακριβώς αυτό που θέλει η Ρωσία. Μια τέτοια επανευθυγράμμιση θα καταστήσει την Τουρκία ακόμα πιο εσωστρεφή και δημοκρατικά οπισθοδρομική και δεν εξυπηρετεί ούτε τα τουρκικά ούτε τα δυτικά συμφέροντα ", δήλωσε ο Νταλάι.
Γιατί λοιπόν η Τουρκία επιδιώκει να δημιουργήσει μια εταιρική σχέση με τη Ρωσία;
Η στρατιωτική εμπλοκή της Ρωσίας στη συριακή κρίση και η μετέπειτα κατάρρευση ενός ρωσικού αεροσκάφους από την Τουρκία το φθινόπωρο του 2015 ήταν τα κρίσιμα σημεία καμπής.
Αφού το σενάριο αλλαγής καθεστώτος στη Δαμασκό τέθηκε στην άκρη από την Τουρκία επανορθώθηκαν οι σχέσεις με τη Ρωσία και επικεντρώθηκε στη μείωση των κερδών των Κούρδω της Συρίας. Αυτό το στοίχημα εξοφλήθηκε. Με ρωσική έγκριση, η Τουρκία ανέλαβε στρατιωτικές επιχειρήσεις στη βορειοδυτική Συρία, οδηγώντας δυνάμεις του YPG ανατολικά του ποταμού Ευφράτη.
Ωστόσο, αυτός ο πραγματισμός δεν ήταν ο μόνος παράγοντας που έχει διαμορφώσει την τουρκική-ρωσική σύνδεση από τότε. Οι ΗΠΑ είναι το αόρατο τρίτο μέρος που διαμορφώνει την τροχιά του.
Οι Η.Π.Α. εκφράζουν ολοένα και περισσότερο την κριτική τους για τις σχέσεις της Τουρκίας με τη Ρωσία και το Ιράν , ενώ στον αντίποδα η τουκρική κοινή γνώμη, οι πολιτικές ελίτ και οι υπεύθυνοι για τη χάραξη πολιτικής βλέπουν ολοένα και περισσότερο την Κεντρική Διοίκηση των Ηνωμένων Πολιτειών (CENTCOM) ως απειλητική δύναμη.
Τον Απρίλιο, ο αντιπρόεδρος Mike Pence ζήτησε από την Τουρκία να κάνει μια επιλογή μεταξύ του ΝΑΤΟ και της Ρωσίας. Προτιμώντας τη στρατηγική αυτονομία τόσο στην εξωτερική πολιτική όσο και στην πολιτική ασφάλειας, η Τουρκία δεν θέλει να κάνει μια τέτοια επιλογή. Διερευνά τρόπους για να συμβιβάσει τη συμμετοχή της στο ΝΑΤΟ με ιστορικούς δεσμούς με τη Δύση με τις βελτιωμένες σχέσεις του με χώρες όπως η Ρωσία, η Κίνα και το Ιράν.
Η υιοθέτηση του "Νόμου για την Ασφάλεια και την Εταιρική Σχέση στην Ανατολική Μεσόγειο" της Γερουσίας επιδεινώνει περαιτέρω τους φόβους της Τουρκίας ότι η πολιτική των ΗΠΑ στην περιοχή, είτε από σχεδιασμό είτε από ατύχημα, καταλήγει σε σκληρό περιορισμό του Ιράν και λιγότερο σκληρό περιορισμό της Τουρκίας. Παραδοσιακά, η Τουρκία ήταν στην πραγματικότητα ένας από τους βασικούς άξονες της πολιτικής των ΗΠΑ έναντι της Ανατολικής Μεσογείου. Αλλά αυτό το νομοσχέδιο υποστηρίζει την άρση του εμπάργκο όπλων στην Κύπρο ( για πρώτη φορά από το 1987) και προβλέπει την Ελλάδα, την Κύπρο και το Ισραήλ ως τους νέους δεσμούς της πολιτικής των ΗΠΑ προς την περιοχή. Από την άποψη αυτή, η παρουσία του υπουργού Εξωτερικών Mike Pompeo στην τριμερή ισραηλινο-κυπριακή-ελληνική συνάντηση για την ενέργεια και την ασφάλεια στην Ανατολική Μεσόγειο στο Ισραήλ τον Μάρτιο συμβάλλει περαιτέρω στους φόβους της Τουρκίας.
Μπορεί να επανέλθει η προηγούμενη σχέση ΗΠΑ-Τουρκίας;
Η νεοσυσταθείσα εταιρική σχέση της Τουρκίας με τη Ρωσία εξακολουθεί να είναι εύθραυστη και εξελισσόμενη. Η πρόσφατη επίθεση της ρωσικής υποστήριξης του συριακού καθεστώτος στην επαρχία Idlib στη Συρία έδειξε σαφώς τα όρια της ρωσοτουρκικής συνεργασίας στη Μέση Ανατολή και πέρα από αυτήν.
Η σχέση τους δεν συμπίπτει με τους ιστορικούς και θεσμικούς δεσμούς της Τουρκίας με τη Δύση. Μια βαριά δέσμη αμερικανικών κυρώσεων για την Τουρκία σε απάντηση της αγοράς από την Τουρκία του συστήματος πυραύλων S-400 μπορεί να έχει την ακούσια συνέπεια να κάνει την Τουρκία ακόμη πιο εξαρτημένη από τη Ρωσία. Σε αυτό το σενάριο, η συμφωνία αυτή θα μετατραπεί περαιτέρω σε επιλογή γεωπολιτικής επανευθυγράμμισης για την Τουρκία, μακριά από τη Δύση και πιο κοντά στη Ρωσία. Και η αποκόλληση της Τουρκίας πιο μακριά από τη Δύση και η υπονόμευση του ΝΑΤΟ είναι ακριβώς αυτό που επιθυμεί η Ρωσία.
