Πριν από τέσσερις(4) ημέρες συμπληρώθηκαν 100 χρόνια από την υπογραφή τη Συνθήκης της Λωζάνης της 24ης Ιουλίου 1923. Στόχος της Συνθήκης, της τελευταίας συνθήκης που έληξε τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, ήταν η διακοπή των μαχών μεταξύ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (Τουρκία) και των Συμμάχων του Α' Παγκοσμίου Πολέμου καθώς και η ολοκλήρωση του ελληνοτουρκικού πολέμου 1919-1922. Στο κείμενο της περιλαμβάνονται 143 άρθρα.
Μεταξύ των διατάξεων ήταν η ίδρυση της σύγχρονης Δημοκρατίας της Τουρκίας, η οριοθέτηση των ορίων των νησιών στην Ανατολική Μεσόγειο και η χορήγηση αμνηστίας για εγκλήματα που διαπράχθηκαν μεταξύ 1914 και 1922.
Το ερώτημα είναι αν Συνθήκη της Λωζάνης 100 χρόνια μετά πέτυχε όλους τους στόχους της και σε ποιό βαθμό; Σε αυτό το ερώτημα επιχειρεί να δώσει απάντηση άρθρο Διεθνούς ΜΜΕ επισημαίνοντας:
"Η ειρήνη υποτίθεται ότι θα ακολουθήσει το τέλος των πολέμων. Για να διασφαλιστεί η σταθερότητα, όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη υπογράφουν μια συνθήκη, μια επίσημη νομική συμφωνία που προωθεί τη βραχυπρόθεσμη, μεσοπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη ηρεμία. Έτσι πρέπει να τελειώνουν οι πόλεμοι. Τι συμβαίνει όμως όταν μια συνθήκη τερματίζει αμέσως τις μάχες αλλά οδηγεί έμμεσα σε μελλοντική σύγκρουση επειδή αποτυγχάνει να εξαλείψει τα βαθύτερα αίτια αυτών;
Κουρδικό ζήτημα
Όσον αφορά τα σύνορα της Τουρκίας, η Συνθήκη απέτυχε να δημιουργήσει μια αυτόνομη περιοχή ή κράτος για τους Κούρδους, όπως είχε προγραμματιστεί στη Συνθήκη των Σεβρών του 1920, ένα έγγραφο που δεν επικυρώθηκε ποτέ από την τουρκική κυβέρνηση. Οι Κούρδοι δεν συμμετείχαν καν στις διαπραγματεύσεις της Λωζάνης.
Οι ελπίδες τους για ένα αυτόνομο Κουρδιστάν απορρίφθηκαν όταν η Συνθήκη μοίρασε την πατρίδα τους μεταξύ Τουρκίας, Ιράν, Ιράκ και Συρίας. Σήμερα, υπάρχουν 40 εκατομμύρια εθνικοί Κούρδοι στις τέσσερις χώρες καθώς και σε μια μεγαλύτερη διασπορά χωρίς πατρίδα.
Κυπριακό
Η Συνθήκη της Λωζάνης δεν μπόρεσε να σταματήσει την ιστορική αντιπαλότητα Τουρκίας-Ελλάδας, με χαρακτηριστικότερη απόδειξη το Κυπριακό που ακολούθησε μισό αιώνα αργότερα.
Οι Τούρκοι ως γνωστόν παραιτήθηκαν από τα δικαιώματά τους στην Κύπρο βάσει του άρθρου 16 της Συνθήκης και αναγνώρισαν τη βρετανική προσάρτηση στο άρθρο 20.
Μετά την υπογραφή της Συνθήκης, πραγματοποιήθηκε σημαντική ανταλλαγή πληθυσμών με χριστιανούς να εγκαταλείπουν την Τουρκία για την Ελλάδα και μουσουλμάνους να εγκαταλείπουν την Ελλάδα για την Τουρκία.
Η ανεξάρτητη Κυπριακή Δημοκρατία έχει διαιρεθεί από το 1974 μετά την εισβολή της Τουρκίας και τη διαίρεση του νησιού. Οι συνομιλίες έκτοτε με την αιγίδα του ΟΗΕ έχουν αποτύχει, με την Τουρκία να επιμένει σε μια λύση δύο κρατών.
Αρμενική γενοκτονία
Η χορήγηση αμνηστίας για εγκλήματα που διαπράχθηκαν μεταξύ 1914 και 1922 παραμένει επίσης ένα επίμαχο ζήτημα. Η χορήγηση αμνηστίας από τη Συνθήκη αγνόησε αυτό που οι Αρμένιοι και άλλοι θεωρούν τουρκική γενοκτονία.
Η αναγνώριση της Δημοκρατίας της Τουρκίας και των νέων συνόρων της ήταν το αποκορύφωμα πολυετούς απέλασης Αρμενίων και Ελλήνων από την Τουρκία.
Η γενοκτονία συνέβη όταν περίπου ένα εκατομμύριο Αρμένιοι εκτοπίστηκαν βίαια από την Τουρκία μεταξύ 1915 και 1916 και οδηγήθηκαν σε πορείες θανάτου στη συριακή έρημο.
Τι ισχύει 100 χρόνια μετά την υπογραφή της Συνθήκης
Την ίδια ημέρα της επετείου της υπογραφής, περίπου 6.000 Κούρδοι από όλη την Ευρώπη διαδήλωσαν στη Λωζάνη, πραγματοποιώντας πορεία προς το Palais de Rumine όπου υπογράφηκε η Συνθήκη. Για αυτούς η Συνθήκη της Λωζάνης είναι μια μορφή προδοσίας. «Δεν θα δεχθούμε ποτέ αυτό το κείμενο», δήλωσε εκπρόσωπος του Εθνικού Κογκρέσου του Κουρδιστάν (KNK) σε μια συνάντηση των Κούρδων ηγετών. «Υπήρξε μια άρνηση της ταυτότητάς μας που συνεχίζεται και σήμερα», υποστήριξε.
Όσον αφορά τις ανεπίλυτες διαφωνίες για την Κύπρο, αμέσως μετά τα θετικά σχόλια Ελλήνων και Τούρκων ηγετών στην πρόσφατη σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ, ο Τούρκος Πρόεδρος Ρετζέπ Ερντογάν έθεσε ενστάσεις και προαπαιτούμενα για νέες διαπραγματεύσεις. «Όλοι πρέπει να καταλάβουν τώρα ότι μια ομοσπονδιακή λύση δεν είναι δυνατή», δήλωσε ο Ερντογάν στις 20 Ιουλίου 2023, στην 49η επέτειο της τουρκικής εισβολής.
Ο Ερντογάν είπε ότι οι διαπραγματεύσεις δεν μπορούν να ξαναρχίσουν χωρίς να αναγνωριστεί η «κυρίαρχη ισότητα και το ισότιμο διεθνές καθεστώς» των Τουρκοκυπρίων. «Η 20η Ιουλίου είναι το σύμβολο της κυριαρχίας και της ισότητας των Τουρκοκυπρίων», είπε.
Για τους Αρμένιους, η χορήγηση αμνηστίας από τη Συνθήκη για τις τουρκικές σφαγές είναι επίσης αμφιλεγόμενη και καταδικασμένη. Η Συνθήκη είναι σαν μια «δεύτερη γενοκτονία», δήλωσε στο Reuters ο Manuschak Karnusian, ένας Ελβετός κάτοικος της Αρμενικής κληρονομιάς.
«Για εμάς, η Τουρκία θα παραμείνει απειλή όσο δεν αναγνωρίζει ή δεν καταδικάζει τη γενοκτονία», εξήγησε ένας Αρμένιος διαδηλωτής στη Λωζάνη σε τοπική εφημερίδα. Η γενοκτονία έχει αναγνωριστεί από 34 χώρες το 2023.
Συμπέρασμα
Ενώ μια συνθήκη αποτελεί επίσημη δέσμευση, δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι οι διατάξεις της θα τηρούνται επ' αόριστον και από όλους, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την Τουρκία, η οποία τα τελευταία χρόνια επιχειρεί να "αναθεωρήσει" την εν λόγω Συνθήκη, επί της ουσίας να απαλλαγεί από τις δεσμεύσεις που αυτή της επιβάλλει, μη τηρώντας τες.
Η 100ή επέτειος της Συνθήκης της Λωζάνης είναι μια ευνοϊκή στιγμή για να σκεφτούμε πόσο περίπλοκη μπορεί να είναι η ειρήνη.
