Η διακοπή του ενεργειακού εφοδιασμού της Ευρώπης που προκλήθηκε από τη σύγκρουση στην Ουκρανία οδήγησε σε σημαντικό αναπροσανατολισμό της ενεργειακής στρατηγικής της ΕΕ. Ως μέρος της προσπάθειάς της να τερματίσει την εξάρτησή της από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα έως το 2030, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει επινοήσει μια στρατηγική αξιοποιώντας πολλές εναλλακτικές πηγές, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ, της Αλγερίας, του Κατάρ και αρκετών αφρικανικών χωρών.
Σε αυτό το πλαίσιο, η Ανατολική Μεσόγειος έχει αναδειχθεί σε σημαντικό στοιχείο της ενεργειακής στρατηγικής της ΕΕ. Αυτή ήταν η στρατηγική στην οποία βασίστηκε το πρόσφατο Μνημόνιο Συνεννόησης της 17ης Ιουνίου που υπογράφηκε στο Κάιρο μεταξύ της Επιτροπής της ΕΕ, της Αιγύπτου και του Ισραήλ. Η βασική πτυχή αυτού περιλαμβάνει την ενίσχυση των εξαγωγών φυσικού αερίου του Ισραήλ στις ευρωπαϊκές αγορές μέσω των εργοστασίων LNG της Αιγύπτου στη Damietta και στο Idku στις ακτές της Μεσογείου.
Αυτό το τριμερές Μνημόνιο Συνεννόησης έχει τη δυνατότητα να αξιοποιήσει τα συνεχιζόμενα προγράμματα περιφερειακής συνεργασίας γύρω από το φυσικό αέριο για να μεταμορφώσει την ενεργειακή γεωπολιτική της περιοχής και να συνδυάσει την Ανατολική Μεσόγειο πιο σφιχτά στην αναδυόμενη ενεργειακή διπλωματία της ΕΕ.
Η Αίγυπτος αναδεικνύεται ως περιφερειακός ενεργειακός κόμβος
Το Μνημόνιο Συμφωνίας εδραιώνει αποτελεσματικά την ανάδειξη της Αιγύπτου ως περιφερειακού ενεργειακού κόμβου, το αποτέλεσμα μιας δεκαετούς προσπάθειας της Αιγύπτου να τεθεί στο επίκεντρο των προσπαθειών περιφερειακής συνεργασίας για τη μεγιστοποίηση των οφελών από τις πρόσφατες ανακαλύψεις φυσικού αερίου στην Αίγυπτο, το Ισραήλ και την Κύπρο.
Οι δομικοί λίθοι αυτής της στρατηγικής περιλαμβάνουν την ίδρυση του East Med Gas Forum, μιας αιγυπτιακής πρωτοβουλίας που φέρνει σε επαφή χώρες παραγωγής και κατανάλωσης φυσικού αερίου καθώς και φορείς της βιομηχανίας. Υποστηρίζει μακροπρόθεσμο σχεδιασμό, μια αυξανόμενη ενεργειακή συνεργασία μεταξύ Ισραήλ και Αιγύπτου, σύμφωνα με την οποία το ισραηλινό αέριο εξάγεται στην Αίγυπτο τόσο για τοπική κατανάλωση ενέργειας όσο και για επανεξαγωγή· συμφωνία για μεταφορά μελλοντικού κυπριακού φυσικού αερίου στην Αίγυπτο μέσω υποθαλάσσιου αγωγού· και την καθιερωμένη υποδομή LNG της Αιγύπτου, η οποία προσφέρει μια άμεσα διαθέσιμη πλατφόρμα για την εξαγωγή φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου στις παγκόσμιες αγορές.
Μαζί, αυτές οι ρυθμίσεις επέτρεψαν στην Αίγυπτο να γίνει συσσωρευτής περιφερειακών προμηθειών φυσικού αερίου, φέρνοντας το δικό της φυσικό αέριο από το κοίτασμα Zohr της Αιγύπτου (845 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα [bcm]), το Leviathan του Ισραήλ (622 bcm) και πιθανώς την Αφροδίτη της Κύπρου (127 bcm) και μικρότερα πεδία Γλαύκου και Καλυψώ στο μέλλον.
Η Αίγυπτος, έτσι, αναδείχθηκε ως η πιο βιώσιμη οδός εξαγωγής για τα σημαντικά αποθέματα φυσικού αερίου της περιοχής έναντι άλλων επιλογών που συνεπάγονται σημαντικό εμπορικό και γεωπολιτικό κίνδυνο.
Άλλες επιλογές έχουν χάσει την ελκυστικότητά τους
Μια τέτοια επιλογή ήταν το προτεινόμενο έργο EastMed-Poseidon, το οποίο θα εξάγει ισραηλινό αέριο απευθείας στις ευρωπαϊκές αγορές μέσω ενός υποθαλάσσιου αγωγού μήκους 12.000 km, που θα συνδέει τα υπεράκτια κοιτάσματα φυσικού αερίου του Ισραήλ μέσω Κύπρου και Ελλάδας, καταλήγοντας στην Ιταλία με εκτιμώμενο κόστος 7 δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Το έργο αυτό μαστίζεται όχι μόνο από το υψηλό κόστος και τις μηχανολογικές προκλήσεις που συνδέονται με την κατασκευή του, αλλά και από το γεγονός ότι θα διέσχιζε αμφισβητούμενες αποκλειστικές οικονομικές ζώνες μεταξύ Τουρκίας, Κύπρου και Ελλάδας, οι οποίες εδώ και καιρό αποτελούν πηγή σύγκρουσης στην Ανατολική Μεσόγειο. Οι αναμενόμενοι χρόνοι παράδοσης για την κατασκευή θα καθιστούσαν ανέφικτο ένα τέτοιο εγχείρημα για την ανακούφιση της άμεσης ενεργειακής κρίσης της Ευρώπης, γεγονός που εξηγεί την αυξανόμενη αντίθεση της κυβέρνησης των ΗΠΑ.
Η Τουρκία έχει επίσης διεκδικήσει να γίνει ο ενεργειακός κόμβος της περιοχής, υποστηρίζοντας ότι το εκτεταμένο διασυνοριακό δίκτυο αγωγών της είναι επίσης ο πιο οικονομικός τρόπος για τη μεταφορά ισραηλινού φυσικού αερίου στην Ευρώπη. Ωστόσο, η αστάθεια των περιφερειακών σχέσεων της Τουρκίας και η εμπλοκή της στις συγκρούσεις της περιοχής καθιστούν αυτήν την επιλογή πολύ επιρρεπή σε κίνδυνο, παρά τις πρόσφατες προσπάθειες της Άγκυρας να ξεφύγει από την περιφερειακή διπλωματική της απομόνωση.
Το ότι η Αίγυπτος παρουσιάζει την πιο αξιόπιστη διαδρομή για την εξαγωγή φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου προς την Ευρώπη ήταν η βασική υπόθεση που οδήγησε τη στρατηγική της ΕΕ να αξιοποιήσει τους πόρους φυσικού αερίου της περιοχής. Στα σχόλιά της κατά την τελετή υπογραφής του ΜΣ στο Κάιρο, η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ursula von der Leyen δήλωσε: «Θέλουμε να διαφοροποιηθούμε σε αξιόπιστους προμηθευτές και η Αίγυπτος είναι ένας αξιόπιστος εταίρος».
Η Α. Μεσόγειος θα μπορούσε να παρέχει το 20% του φυσικού αερίου της Ευρώπης
Οι αρχικές εκτιμήσεις αναφέρουν ότι η ποσότητα φυσικού αερίου που μπορεί να εξαχθεί άμεσα στην Ευρώπη αυξάνεται από τα σημερινά 7 bcm (2022) σε 10 bcm το 2023, η οποία αποτελεί μόνο το 2,5% περίπου των συνολικών αναγκών της Ευρώπης σε φυσικό αέριο. Ωστόσο, η σαφής πρόθεση του τριμερούς Μνημονίου Συνεννόησης είναι να τονώσει τις επενδύσεις για να αυξήσει σημαντικά τις συνολικές εξαγωγές φυσικού αερίου από την περιοχή.
Ακόμη και πριν από το Μνημόνιο Συνεννόησης, η απότομη αύξηση των τιμών του φυσικού αερίου στην ΕΕ άρχισε να μεταφέρει φορτία LNG στις ευρωπαϊκές αγορές. Η Ευρώπη, έτσι, σταδιακά έγινε ένας πολύ πιο ανταγωνιστικός προορισμός για το φυσικό αέριο της Ανατολικής Μεσογείου σε σχέση με τις ασιατικές αγορές spot, οι οποίες σημείωσαν πτώση 8% στις εισαγωγές LNG, εν μέρει ως αποτέλεσμα της οικονομικής επιβράδυνσης της Κίνας.
Αυτή η αλλαγή, με τη σειρά της, είχε μια σειρά από σημαντικές δευτερογενείς επιπτώσεις στο ενεργειακό τοπίο της περιοχής. Το Ισραήλ ανακοίνωσε αντιστροφή της πολιτικής του για αναβολή περαιτέρω προσφορών υπεράκτιων εξερευνήσεων σύμφωνα με τον δηλωμένο κλιματικό στόχο του για καθαρές μηδενικές εκπομπές έως το 2050. Ισραήλ και Αίγυπτος συζητούν επίσης να φέρουν περισσότερους όγκους ισραηλινού φυσικού αερίου στους τερματικούς σταθμούς LNG της Αιγύπτου για επανεξαγωγή, κυρίως μέσω του αραβικού αγωγού φυσικού αερίου μέσω Ιορδανίας.
Επιπλέον, το νέο περιβάλλον τιμών έχει προκαλέσει σοβαρές συζητήσεις μεταξύ της Αιγύπτου και πολλών μεγάλων πετρελαϊκών εταιρειών σχετικά με την επέκταση της υποδομής LNG της Αιγύπτου, προκειμένου να διαχειρίζονται μεγαλύτερες ποσότητες φυσικού αερίου. Μαζί, αυτές οι ρυθμίσεις θα μπορούσαν να αυξήσουν τις εξαγωγές φυσικού αερίου του Ισραήλ και της Αιγύπτου προς την Ευρώπη σε 30 bcm/έτος, αντιπροσωπεύοντας περίπου το 20% των προμηθειών φυσικού αερίου της Ρωσίας στις αγορές της ΕΕ.
Αντικατάσταση αερίου με υδρογόνο
Το τριμερές μνημόνιο συμφωνίας επιβεβαιώνει την πρόθεση της ΕΕ να καταργήσει σταδιακά την εξάρτηση από το φυσικό αέριο έως το 2030, σύμφωνα με τον στόχο της για την επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050. Εκτός από την άμεση επιτακτική ανάγκη αξιοποίησης των πόρων φυσικού αερίου της περιοχής, το μνημόνιο αντικατοπτρίζει μια προσανατολισμένη στο μέλλον προσέγγιση για την Ανατολική Μεσόγειο ως πηγή καθαρής ενέργειας με έμφαση στην προώθηση της παραγωγής υδρογόνου μέσω ανανεώσιμων πηγών ενέργειας καθώς και έργων πράσινης ενέργειας.
Αυτό είναι σύμφωνο με το σχέδιο RePowerEU της Επιτροπής, το οποίο προσδιορίζει τη Μεσόγειο ως σημαντικό μελλοντικό διάδρομο υδρογόνου. Αυτή η αξιολόγηση αντικατοπτρίζει την αναγνώριση του αυξανόμενου δυναμικού της περιοχής της Μεσογείου ως πηγής πράσινης ενέργειας.
Η Ανατολική Μεσόγειος θα διαδραματίσει εξέχουσα θέση από αυτή την άποψη, χαρακτηρίζοντας τόσο την ευρω-αφρικανική διασύνδεση, καταγωγής Αιγύπτου, όσο και την ευρω-ασιατική διασύνδεση, από το Ισραήλ ως κύριες πηγές παροχής ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη.
Είτε η εστίαση είναι στους υδρογονάνθρακες για να μετριαστεί ο άμεσος ενεργειακός αντίκτυπος του πολέμου στην Ουκρανία στον ενεργειακό εφοδιασμό της ΕΕ, είτε στη μελλοντική ενεργειακή μετάβαση της ΕΕ, η Ανατολική Μεσόγειος αναδεικνύεται σε βασικό περιφερειακό πεδίο για την ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης.
