Τον Μάρτιο του 2022, ένα μάλλον ασυνήθιστο γεγονός έλαβε χώρα στην Αθήνα. Με τη συνδιοργάνωση του Πάντειου Πανεπιστημίου και της Ιαπωνικής Πρεσβείας στην Ελλάδα, ολοκληρώθηκε με επιτυχία ένα υβριδικό εργαστήριο, με στόχο την «Εγκατάσταση Ελεύθερης και Ανοιχτής Ναυτιλιακής Τάξης» με επίκεντρο τη διμερή συνεργασία μεταξύ των δύο χωρών. Είναι ίσως η πρώτη φορά την τελευταία δεκαετία που ακαδημαϊκοί και κυβερνητικοί αξιωματούχοι μεταξύ Ιαπωνίας και Ελλάδας συναντώνται σε μια δημόσια εκδήλωση αφιερωμένη στη θαλάσσια ασφάλεια και συνεργασία.
Η χρονική στιγμή της εκδήλωσης δεν ήταν τυχαία. Οι σχέσεις της Ελλάδας με την Τουρκία επιδεινώνονται και οι εντάσεις κλιμακώνονται επικίνδυνα λόγω των θαλάσσιων διαφορών τους στο Αιγαίο και στην ανατολική Μεσόγειο Θάλασσα. Η διαμάχη είναι περίπλοκη και οι αντιλήψεις από κάθε πλευρά διαφορετικές. Σύμφωνα με την Τουρκία, για παράδειγμα, όλα ξεκινούν από το 1923 και τη Συνθήκη της Λωζάνης, την κύρια συνθήκη μεταξύ των δύο χωρών σχετικά με την οριοθέτηση των συνόρων, συμπεριλαμβανομένου του Αιγαίου Πελάγους. Όμως το κύριο ζήτημα τις τελευταίες δεκαετίες είναι οι πιθανοί υποθαλάσσιοι πόροι της θαλάσσιας περιοχής και ο έλεγχος των υδάτων και του βυθού.
Φυσικά, οι εντάσεις δεν είναι κάτι νέο στην ιστορικά ταραγμένη διμερή σχέση μεταξύ των δύο εθνών. Ωστόσο, το καλοκαίρι του 2020, η κρίση λίγο έλειψε να μετατραπεί σε θερμό επεισόδιο, το οποίο θα μπορούσε εύκολα να εξελιχθεί σε σύγκρουση, αναφέρει το The Diplomat. Το τουρκικό ερευνητικό Όρουτς Ρέις, μαζί με ένα μέρος του τουρκικού στόλου, ήρθαν πρόσωπο με πρόσωπο με τα ελληνικά ομόλογά τους στην ανατολική Μεσόγειο. Η τουρκική πλευρά ήταν διατεθειμένη να προχωρήσει σε σεισμικές έρευνες στο τμήμα του βυθού της θάλασσας που διεκδικεί η Ελλάδα χωρίς την απαραίτητη άδεια όπως προβλέπει η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS). Το αποτέλεσμα ήταν οι στόλοι σε κατάσταση συναγερμού, η σύγκρουση δύο πολεμικών πλοίων και η επέμβαση ξένων ναυτικών. Σε ένα γενικότερο πλαίσιο, ήταν η μεγαλύτερη και χειρότερη κρίση από τα γεγονότα της δεκαετίας του 1970, που κορυφώθηκαν με την τουρκική εισβολή στην Κύπρο.
Ορισμένα στοιχεία των παραπάνω μπορεί να ακούγονται οικεία στους Ασιάτες παρατηρητές. Στη σινο-ιαπωνική διαμάχη για τα νησιά Σενκάκου, οι συνομιλίες δεν οδηγούν πουθενά και οι δύο χώρες έχουν διαφορετικές αντιλήψεις που τροφοδοτούνται από τον εθνικισμό και τις αντίστοιχες εγχώριες πολιτικές ατζέντες τους. Το αντίστοιχο της Συνθήκης της Λωζάνης είναι η Συνθήκη του Shimonoseki, με διαφορετικές ερμηνείες από τα εμπλεκόμενα μέρη. Συχνές είναι οι συγκρούσεις στα επίμαχα ύδατα, ιδίως από το 2010, με τελευταία αξιοσημείωτη, επίσης κατά σύμπτωση το 2020, μεταξύ ιαπωνικού πλοίου του πολεμικού ναυτικού και κινεζικού αλιευτικού σκάφους, με το ιαπωνικό σκάφος να δέχεται ζημιές. Φυσικά, το κύριο ζήτημα αφορά την ιδιοκτησία των νησιών και την επακόλουθη οριοθέτηση των θαλάσσιων περιοχών, που με τη σειρά της θα επηρεάσει την εκμετάλλευση των πιθανών φυσικών πόρων στον βυθό της θάλασσας.
Ως εκ τούτου, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η Ιαπωνία βρήκε έναν πιθανό σύμμαχο στην Ελλάδα και το αντίστροφο. Για αρχή, και οι δύο είναι ναυτιλιακές χώρες, και οι δύο βρίσκονται στις τρεις πρώτες πλοιοκτήτριες χώρες παγκοσμίως. Και οι δύο υιοθετούν επίσης μια αμυντική στάση όσον αφορά την πολιτική ασφαλείας και αντιμετωπίζουν παρόμοιες απειλές και διλήμματα ασφαλείας στις γειτονιές τους. Στα μάτια της Ελλάδας, η Τουρκία είναι μια ρεβιζιονιστική δύναμη που αμφισβητεί μονομερώς το status quo και θέτει απειλές για την περιφερειακή και διεθνή ασφάλεια. Για την Ιαπωνία, αυτόν τον ρόλο παίζει η Κίνα. Και οι δύο χώρες αισθάνονται ότι απειλείται η εδαφική τους κυριαρχία και τάσσονται με το διεθνές δίκαιο προκειμένου να βρουν λύσεις. Οι γείτονές τους, ωστόσο, έχουν διαφορετική ερμηνεία της πραγματικότητας και του νόμου.
Ως αποτέλεσμα, το εργαστήριο με θέμα τη ναυτιλία μεταξύ των δύο χωρών ήταν μια ευχάριστη έκπληξη. Η ανταλλαγή ιδεών για συνεργασία είναι πάντα το πρώτο βήμα, ιδίως στους τομείς του στρατηγικού διαλόγου και της κοινής κατάρτισης. Όπως εκφράστηκε από την ιαπωνική πλευρά και καθηγητές από τα πανεπιστήμια του Keio και του Τόκιο, η μελλοντική συνεργασία θα μπορούσε να περιλαμβάνει συνομιλίες προσωπικού μεταξύ ναυτικού και ακτοφυλακής, ανταλλαγές σχετικά με την ευαισθητοποίηση στον θαλάσσιο τομέα (MDA) και τις βέλτιστες πρακτικές στη θάλασσα· και το πιο σημαντικό, διμερής συμμετοχή σε περιφερειακές ασκήσεις και εκπαίδευση στον Ειρηνικό και τη Μεσόγειο Θάλασσα.
Αξιοσημείωτος είναι και ο τίτλος της εκδήλωσης. Η έκκληση για τη θέσπιση μιας «Ελεύθερης και Ανοιχτής Ναυτιλιακής Τάξης» είναι απλώς μια μικρή αλλαγή της στρατηγικής «Ελεύθερου και Ανοιχτού Ινδο-Ειρηνικού», την οποία ακολουθεί η Ιαπωνία από την κυβέρνηση του Άμπε. Οι στόχοι του τελευταίου είναι, πολύ συνοπτικά, να συνδέσουν τις «Δύο Ηπείρους» (Αφρική και Ασία) και τους «Δύο Ωκεανούς» (Ειρηνικός και Ινδικός), με βάση τις αρχές της «διεθνούς συνεργασίας» και μιας διπλωματικής πρωτοβουλίας με μια «πανοραμική προοπτική του παγκόσμιου χάρτη».
Τα βήματα προς την ελληνο-ιαπωνική συνεργασία αποτελούν επέκταση αυτής της στρατηγικής, περνώντας την πέρα από την ανατολική ακτή της Αφρικής. Υπό αυτή την έννοια, είναι μια αναγνώριση της σημαντικής γεωπολιτικής περιοχής της ανατολικής Μεσογείου και των πιθανών σημείων πνιγμού στο Αιγαίο Πέλαγος.
