"Οι πρόσφατες ανακαλύψεις κοιτασμάτων φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο, τροφοδότησαν τα μακροχρόνια προβλήματα μεταξύ της Τουρκίας και των γειτόνων της, ιδιαίτερα της Ελλάδας και της Κυπριακής Δημοκρατίας", αναφέρει στην αρχή μιας ενδελεχούς ανάλυσης-άρθρου του το έγκριτο ΜΜΕ , του οποίου τα κυριότερα σημεία είναι τα εξής:
"Η διεκδικητική πολιτική της Τουρκίας σε αυτό το θέμα ώθησε την Ελλάδα, την Κύπρο, την Αίγυπτο και το Ισραήλ να εντείνουν την αμοιβαία συνεργασία τους για την εκμετάλλευση και την εμπορευματοποίηση του φυσικού αερίου, εντείνοντας έτσι τις ανησυχίες της Άγκυρας για άρνηση του μερίδιού της σε ενεργειακούς πόρους.
Το υπόβαθρο των σχέσεων μεταξύ των περιφερειακών παραγόντων προειδοποιεί ότι η διαμάχη υπερβαίνει την «απλή» εκμετάλλευση του φυσικού αερίου και προειδοποιεί ότι το ενεργειακό πρόβλημα θα μπορούσε να είναι μόνο η αρχή μιας πιο σοβαρής κρίσης.
Το κύριο ερώτημα λοιπόν είναι εάν η διαφορά μπορεί να επιλυθεί μέσω συνεργασίας και αλληλεξάρτησης ή εάν θα εξελιχθεί σε πιο σοβαρή σύγκρουση.
Η λύση σε αυτό το ζήτημα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη στάση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία έχει την ευθύνη να μεσολαβήσει για τον ειρηνικό τέλος της κρίσης στην οποία εμπλέκονται δύο από τα μέλη της και μία υπό ένταξη χώρα.
Τα κύρια αίτια της ελληνοτουρκικής κρίσης
Όπως αναφέρθηκε, η εκμετάλλευση του φυσικού αερίου είναι ένας λόγος και όχι η αιτία της κρίσης και όπως συνοψίζει ο G. Dalay, η θαλάσσια διαμάχη μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, ως πυρήνας της τρέχουσας κατάστασης, επικεντρώθηκε σε τρία βασικά ζητήματα:
1. Στη διαφωνία για τα θαλάσσια σύνορα της Ελλάδας και την ιδιοκτησία ορισμένων νησιών του Αιγαίου.
2 Στη διαφωνία για τις Αποκλειστικές οικονομικές ζώνες στην Ανατολική Μεσόγειο
3 Στη μακροχρόνια διαμάχη για το Κυπριακό
Η τρέχουσα ενεργειακή ανησυχία, λοιπόν, ενισχύει τις ήδη υπάρχουσες εντάσεις στην περιοχή, ιδίως μεταξύ της Τουρκίας από τη μία πλευρά και της Ελλάδας και της Κύπρου, από την άλλη.
Δεδομένου ότι τα δύο τελευταία είναι επίσης κράτη μέλη της ΕΕ, το πρόβλημα δεν είναι μόνο περιφερειακό, αλλά αφορά ολόκληρη την Ευρώπη, αμφισβητώντας τις φιλοδοξίες της Τουρκίας για ένταξη στην ΕΕ και αποξενώνοντάς την από τους συμμάχους της στο ΝΑΤΟ.
Οι συγκεκριμένες τουρκικές ενέργειες, που περιλαμβάνουν την ανάπτυξη νατικών δυνάμεων στα ύδατα της Ελλάδας και της Κύπρου, τον αποκλεισμό των κυπριακών πλοίων και την υπογραφή συνθήκης με την κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας στη Λιβύη , προκάλεσαν την ΕΕ να στηρίξει την Ελλάδα και την Κύπρο εναντίον της Τουρκίας, με ορισμένα κράτη, όπως η Γαλλία, να απαιτούν πιο ολοκληρωμένες κυρώσεις κατά της Τουρκίας.
Η Γαλλία έστειλε επίσης ναυτικό και συμμετείχε σε στρατιωτικές ασκήσεις στην περιοχή μαζί με την Ελλάδα και την Κύπρο, προειδοποιώντας έτσι την Τουρκία
Οι 4 κύριοι λόγοι του ενδιαφέροντος της Τουρκίας για την ΝΑ Μεσόγειο
Από την άλλη πλευρά, η Τουρκία βλέπει σαφώς τον εαυτό της ως σημαντικό παράγοντα στην περιοχή και οι δραστηριότητές της υπερβαίνουν την εξερεύνηση και εκμετάλλευση φυσικού αερίου.
Το 2019 ο Kudret Ozersay, υπουργός Εξωτερικών της "Τουρκικής Δημοκρατίας της Βόρειας Κύπρου", επιβεβαίωσε το ίδιο λέγοντας ότι «η περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου έχει ζωτική σημασία για την Τουρκία γεωπολιτικά, γεωστρατηγικά και από άλλες πτυχές».
Με τρόπο που αντηχεί με έντονες συμπάθειες για την τουρκική περιφερειακή πολιτική, ο Ismail Telci συνόψισε αυτή τη ζωτική σημασία σε ένα άρθρο που γράφτηκε για το Politics Today εκθέτοντας τέσσερις κύριους λόγους για το έντονο ενδιαφέρον της Τουρκίας για την Ανατολική Μεσόγειο.
Πρώτον, η Τουρκία είναι ένας μεγάλος εισαγωγέας ενέργειας, που εξαρτάται από χώρες όπως η Ρωσία και το Ιράν για την κάλυψη των ενεργειακών της αναγκών, και επομένως η εύρεση των δικών της ενεργειακών πόρων είναι ζωτικής σημασίας για αυτήν
Δεύτερον, η Τουρκία φιλοδοξεί να γίνει ένας σημαντικός κόμβος μεταφοράς ενέργειας, συνδέοντας την Ευρώπη με τις αγορές της Μέσης Ανατολής και της Ασίας, γεγονός που συμβάλλει στη γεωστρατηγική και οικονομική θέση της Τουρκίας.
Τρίτον, οι πολιτικές της Τουρκίας στη Μέση Ανατολή έρχονται σε αντιπαράθεση από την Αίγυπτο και το Ισραήλ, οι οποίες, μαζί με την Ελλάδα και την Κύπρο, επιχειρούν να απομονώσουν την Τουρκία από την περιφερειακή πολιτική σχηματίζοντας συμμαχίες, και έτσι η Τουρκία πρέπει να απαντήσει αναλαμβάνοντας έναν πιο ενεργό ρόλο
Τέταρτον και τελευταίο , η Τουρκία βλέπει την περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου ως ζήτημα εθνικής ασφάλειας, και ως εκ τούτου οι ενέργειές της θα πρέπει να θεωρηθούν ως γραμμή άμυνας έναντι πιθανών απειλών άλλων παραγόντων.
Ο Telci ολοκληρώνει την άποψή του δηλώνοντας ότι «οι περιφερειακοί και διεθνείς παράγοντες πρέπει να θυμούνται το γεγονός ότι η Ανατολική Μεσόγειος ήταν μια τουρκική ενδοχώρα για αιώνες και ότι θα είναι το κέντρο των μελλοντικών στρατηγικών της Άγκυρας ».
Τέτοιες άμεσες δηλώσεις δείχνουν ξεκάθαρα ότι η συμπεριφορά της Τουρκίας στην περιοχή υποκινείται μόνο εν μέρει από ζητήματα ενέργειας και οικονομίας, αλλά στην πραγματικότητα έχουν μια πιο βαθιά γεωστρατηγική σημασία, η οποία προφανώς έχει κυριαρχήσει στην τουρκική πολιτική απέναντι στην Ανατολική Μεσόγειο.
Οι "ανεκπλήρωτες προφητείες" για συνεργασία στη ΝΑ Μεσόγειο λόγω φυσικού αερίου
Αυτές οι πιο πρόσφατες εκτιμήσεις για τις ενέργειες της Τουρκίας και το διαρκώς αυξανόμενο αίσθημα μιας επικείμενης σύγκρουσης φαίνεται να έρχονται σε αντίθεση με τις πιο αισιόδοξες απόψεις που εκφράστηκαν όλα αυτά τα χρόνια, όπως αυτή που εκφράστηκε από τον Ross Wilson, πρώην πρεσβευτή των ΗΠΑ στην Τουρκία, ο οποίος έγραψε το 2014 ότι :
«Η ανακάλυψη υπεράκτιου φυσικού αερίου στην ανατολική Μεσόγειο δίνει στο αδιέξοδο δεκαετιών μεταξύ Τουρκίας και Κύπρου ένα τίμημα κόστους- ευκαιρίας παρέχοντας λόγους μέα από δολάρια και σεντς για χαλάρωση της διαμάχης ή για τον τερματισμό της».
Παρόμοιες απόψεις εξέφρασε η τότε Βοηθός Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ για Ευρωπαϊκές και Ευρασιατικές Υποθέσεις, Victoria Nuland, η οποία ήλπιζε ότι οι πόροι φυσικού αερίου θα έφερναν στη διευθέτηση του κυπριακού ζητήματος και θα είχαν θετικές συνέπειες σε όλο το Ανατολική Μεσόγειος και για τις σχέσεις ΝΑΤΟ-ΕΕ.
Αυτές οι ανεκπλήρωτες προφητείες δείχνουν ξεκάθαρα ότι δεν διακυβεύεται η ενέργεια στην περιοχή και ότι κανένας λόγος «δολαρίων και σέντς» δεν μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο στη λύση του ζητήματος.
Ήδη το 2012 μελετητές έχουν εντοπίσει τη συμπληρωματικότητα της διεκδικητικής ρητορικής της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο με την πλειονότητα του εγχώριου πληθυσμού, η οποία θέλει να δει τη χώρα ως ισχυρή και αποφασιστική, αλλά επίσης προειδοποίησαν για την ανάγκη καθορισμού των πιθανών κατευθύνσεων προς τις οποίες επιθυμεί η Τουρκία να οδεύσει:
Τι είδους περιφερειακή δύναμη θέλει να γίνει η Τουρκία;
Σε αυτό το στάδιο, υπάρχουν πολλές επιλογές για την Τουρκία.
Ενδέχεται να αναδειχθεί ως μια υπερβολικά διεκδικητική δύναμη που στοχεύει να γίνει ηγεμόνας της περιοχής, υπερασπίζοντας αυτό που αντιλαμβάνεται ως εθνικά της συμφέροντα, ενώ συσφίγγει τους δεσμούς με όλους τους περιφερειακούς παράγοντες.
Θα μπορούσε επίσης να συμπαραταχθεί με τη Δύση, επιλέγοντας έτσι περιφερειακούς παράγοντες με τους οποίους θα συνεργαστεί
Ή τέλος, μπορεί να προσπαθήσει να επιτύχει μια ισορροπία μεταξύ αυτών των δύο επιλογών, καλλιεργώντας σχέσεις με ένα ευρύ φάσμα κρατών και μη κρατικών παραγόντων στην περιοχή, παραμένοντας αγκυροβολημένη στην ευρωατλαντική συμμαχία.
Σε αυτό το πλαίσιο, αυτό που πρέπει να αποφύγει η Τουρκία είναι να λάβει μέτρα που μπορεί να έχουν απροσδόκητες συνέπειες που τελικά θα οδηγήσουν σε μεγαλύτερη περιφερειακή αστάθεια
Για να κατανοήσει κανείς τον τρόπο με τον οποίο η Τουρκία αποφάσισε να συμπεριφερθεί στο τέλος, χρειάζεται να επιστρέψει στην αρχή και να λάβει υπόψη του τα ζητήματα που ξεπερνούν την εκμετάλλευση του φυσικού αερίου.
Οι τρεις κύριοι λόγοι της τουρκικής συμπεριφοράς
Το πρώτο είναι η κατανόηση, σύμφωνα με μια ρεαλιστική προοπτική, ότι τα κράτη εκτιμούν την ασφάλεια περισσότερο από την ευημερία και ότι τα οικονομικά κίνητρα είναι ανεπαρκής λόγος για συνεργασία.
Δεύτερον, η Τουρκία έχει υποστεί μια αλλαγή στην εξωτερική της πολιτική, η οποία από τα «μηδενικά προβλήματα με τους γείτονες» στα πρώτα χρόνια της διακυβέρνησης του κόμματος Ερντογάν (AKP) μετατράπηκε στην επιθυμία να αναβιώσει την Οθωμανική Αυτοκρατορία
Τρίτον, μια μάλλον αμφίθυμη ευρωπαϊκή στάση απέναντι στην Τουρκία και η φαινομενική αδράνεια της ΕΕ στην κρίση συμβάλλουν στην εντατικοποίηση των αρνητικών πτυχών των δύο πρώτων σημείων.
Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, χώρες της Ανατολικής Μεσογείου υπέγραψαν αρκετές συμφωνίες για αποκλειστικές οικονομικές ζώνες (ΑΟΖ)
Το 2003 η Κύπρος υπέγραψε συμφωνία για την ΑΟΖ της με την Αίγυπτο και τέσσερα χρόνια αργότερα με τον Λίβανο, ενώ το 2010 η Κύπρος και το Ισραήλ υπέγραψαν συμφωνία για τον καθορισμό των ΑΟΖ τους.
Όλες αυτές οι συμφωνίες συνάντησαν την έντονη τουρκική διαμαρτυρία , η οποία, από την πλευρά της, υπέγραψε συμφωνία οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας με την "Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου" το 2011
Όπως ήδη αναφέρθηκε, η εκμετάλλευση του φυσικού αερίου αυτή καθεαυτή δεν είναι το κύριο ζήτημα για την Τουρκία, αλλά είναι μέρος ενός σύνθετου προβλήματος, το οποίο περιλαμβάνει τουρκοελληνική διαμάχη για περιοχές στο Αιγαίο, και πιο σημαντικό τη διαμάχη για την Κύπρο.
Το σκεπτικό πίσω από τις τουρκικές ενέργειες φαίνεται να δείχνει ότι εάν η Τουρκία αποδεχόταν τις ήδη υπογεγραμμένες συμφωνίες για τις ΑΟΖ ή αν επιχειρούσε να οικοδομήσει τη σχέση της με άλλους περιφερειακούς παράγοντες σε αρχές συνεργασίας αντί για αντιπαράθεση, θα αναγνώριζε σιωπηρά τις ελληνικές διεκδικήσεις στο Αιγαίο και θα αποδεχόταν το καθεστώς της Κύπρου , το οποίο με τη σειρά του θα έθετε σε κίνδυνο την εθνική του ασφάλεια και την επιθυμία του να κερδίσει τον περιφερειακό αγώνα εξουσίας.
Η διαμάχη για τις ΑΟΖ οδήγησε σε μια σειρά αντιπαραθέσεων και υπονόμευσε επίσης την ειρηνευτική διαδικασία στην Κύπρο, με τις συνομιλίες για την ενοποίηση το 2014, το 2015 και το 2017 να έληξαν χωρίς κανένα θετικό αποτέλεσμα.
Επιπλέον, το 2019 η Τουρκία υπέγραψε δύο συμφωνίες με την Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας της Λιβύης, συγκεκριμένα την Οριοθέτηση Περιοχών Θαλάσσιας Δικαιοδοσίας στη Μεσόγειο Θάλασσα και τη Συμφωνία Ασφάλειας και Στρατιωτικής Συνεργασίας , όπου η πρώτη χάραζε διμερώς τις ΑΟΖ της Λιβύης και της Τουρκίας, αδιαφορώντας εντελώς για μεγάλα ελληνικά νησιά.
Έχοντας αυτό υπόψη, είναι σαφές ότι «το αλληλένδετο σύνολο θαλάσσιων διαφορών μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας συνδέεται στενά με τις αντικρουόμενες προβολές τους για την εθνική κυριαρχία» και την ασφάλεια.
Αυτές οι σκέψεις και η συμπεριφορά της Τουρκίας φαίνεται να επιβεβαιώνουν τη ρεαλιστική θέση ότι, τουλάχιστον στην περίπτωση της Ανατολικής Μεσογείου, τα κράτη είναι επιρρεπή να εκτιμούν περισσότερη ασφάλεια και συσσώρευση ισχύος έναντι των οικονομικών κερδών που επιτυγχάνονται από τη συνεργασία
Η τουρκική εξωτερική πολιτική στη ΝΑ Μεσόγειο τα τελευταία 40 χρόνια
Αυτό φέρνει στο δεύτερο σημείο την τουρκική εξωτερική πολιτική, η οποία, στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, έχει χωριστεί σε δύο σκέλη τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες.
Για τα πρώτα είκοσι χρόνια, από τη δεκαετία του 1980, η πολιτική της Τουρκίας στην περιοχή βασιζόταν στο εμπόριο και τη διπλωματία, ενώ έλαβε νέο «πρόσωπο» τη δεκαετία του 2000 με την άνοδο του AKP.
Οι κυβερνήσεις του AKP ήταν μάλλον προσανατολισμένες στο να καταστήσουν την Τουρκία σημαντικό παράγοντα στην περιοχή και οι κινήσεις προς αυτή την κατεύθυνση «επαναπροσδιόρισαν σταδιακά τα περιφερειακά συμφέροντα, τις πολιτικές και τις συμμαχίες της χώρας»
Στην αλλαγή της εξωτερικής της πολιτικής, η Τουρκία χρησιμοποίησε τις δυτικές συμμαχίες της, κυρίως το ΝΑΤΟ του οποίου είναι μέλος, και λειτουργώντας ως γέφυρα μεταξύ Ασίας και Μέσης Ανατολής προσπάθησε να αυξήσει τον περιφερειακό της ρόλο.
Ο Ogurlu περιγράφει αυτή τη μετατόπιση ως εξής:
Η Τουρκία έχει δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για να επιτύχει τον απώτερο στόχο της στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, να γίνει όχι μόνο βασικός παίκτης, αλλά και κορυφαίος ,αν όχι ο κορυφαίος παράγοντας στην Ανατολική Μεσόγειο.
Με άλλα λόγια, η Τουρκία έχει μετατραπεί από ένα συμμορφούμενο μέλος της δυτικής κοινότητας σε μια διεκδικητική δύναμη με τη δυνατότητα να αλλάξει τη στρατηγική ισορροπία ολόκληρης της περιοχής.
Σε αυτό το πλαίσιο, η Τουρκία είναι εξαιρετικά ευαίσθητη σε εξελίξεις που μπορούν να υπονομεύσουν την τρέχουσα κατάστασή της στην Ανατολική Μεσόγειο. Ιδανικά, η Άγκυρα θα ήθελε να εδραιώσει τη θέση της μέσω της αύξησης της ήπιας δύναμής της, κυρίως του ολοένα και πιο σημαντικού ρόλου της ως οικονομικού κόμβου της Ανατολικής Μεσογείου.
Όπου αυτό αποδεικνύεται ότι δεν είναι δυνατό, η Άγκυρα είναι πρόθυμη να αντιμετωπίσει εκείνους τους περιφερειακούς παράγοντες που, σκόπιμα ή όχι, περιορίζουν τις περιφερειακές φιλοδοξίες της.
Σε αυτήν την ακραία παρέκκλιση, αν όχι ξεκάθαρη αντιστροφή της πολιτικής της για τα «μηδενικά προβλήματα με τους γείτονες», η Τουρκία έχει αρχίσει να διαμορφώνει τις στρατηγικές και την πολιτική της σε ανταγωνισμό με άλλους περιφερειακούς παράγοντες που προφανώς διαμορφώνουν την περιφερειακή τους προσέγγιση σύμφωνα με την εφαρμογή του ότι "ο εχθρός του εχθρού μου είναι φίλος μου"
Αυτή η στροφή προς την πολιτική προς ένα «νεο-οθωμανισμό» έχει δει την Τουρκία να αντιμετωπίζει τους δυτικούς συμμάχους της καθώς και περιφερειακούς παράγοντες. Με αυτόν τον τρόπο, η Τουρκία μείωσε αναπόφευκτα την "ποιότητα" των σχέσεών της με το ΝΑΤΟ και την ΕΕ, αλλά προκάλεσε επίσης επιπλοκές με την Αίγυπτο και το Ισραήλ.
Πέρα από τα ζητήματα της εξερεύνησης φυσικού αερίου, η Αίγυπτος δεν έχει εκτιμήσει τη συνεχή υποστήριξη της Τουρκίας στη μουσουλμανική αδελφότητα, ενώ το Ισραήλ δεν χαιρετίζει τη νέα υποστήριξη της Τουρκίας για την παλαιστινιακή υπόθεση
.Μια πρόσθετη διάσταση της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής αντιπροσωπεύεται από το λεγόμενο δόγμα «Γαλάζια Πατρίδα», το οποίο δεν κέρδισε ποτέ επίσημη αναγνώριση, αλλά χρησιμεύει για την αντιμετώπιση ορισμένων πτυχών της συμπεριφοράς της Άγκυρας.
Το δόγμα ουσιαστικά εκθέτει τον φόβο ότι η Τουρκία μπορεί να «εγκλωβιστεί στην Ανατολία» και έτσι πρέπει να επεκτείνει την επιρροή της στη Μαύρη Θάλασσα, το Αιγαίο και τη Μεσόγειο.
Το δόγμα σαφώς συνηγορεί υπέρ της επέκτασης των θαλάσσιων συνόρων της Τουρκίας και την επανατοποθετεί ως σοβαρή θαλάσσια δύναμη.
Είναι αρκετά ενδιαφέρον ότι τα πλοία γεώτρησης και σεισμικής έρευνας που αναπτύχθηκε από την Τουρκία στην εκμετάλλευση φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο έχουν ονομασίες από Οθωμανούς ηγεμόνες, όπως οι Fatih και Yavuz, ή Οθωμανοί ναύαρχοι, όπως ο Barbaros, ο Kemal Reis, και άλλοι
Η αλλαγή στην τουρκική εξωτερική πολιτική μαζί με τις περίπλοκες σχέσεις της με τις περιφερειακές δυνάμεις, το ΝΑΤΟ και την ΕΕ, είχαν διάφορα αποτελέσματα
Τουρκία και ΕΕ
Η Τουρκία υπέβαλε αίτηση για να γίνει μέλος της ΕΟΚ το 1987, ενώ της χορηγήθηκε καθεστώς υποψήφιας χώρας το 1999, με τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις να ξεκινούν το 2005.
Η στάση της ΕΕ έναντι της Τουρκίας χαρακτηρίζεται από σημαντική αμφιθυμία.
Η Τουρκία θεωρούνταν συχνά ως ζώνη ασφαλείας ή "μονωτή", που θα προστάτευε το ευρωπαϊκό σύμπλεγμα ασφάλειας από διάφορες συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή, και πολλοί στην Ευρώπη ήθελαν να παραμείνει η Τουρκία ως τέτοια, προκειμένου να μην φέρει πολύ κοντά τα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ.
Μερικοί έχουν επίσης αναρωτηθεί «αν μια ημιανεπτυγμένη ισλαμική χώρα θα μπορούσε στην πραγματικότητα να θεωρηθεί ευρωπαϊκή,τα όρια στη Νέα Ευρώπη έπρεπε να τεθούν κάπου, τελικά και επίσης αν η στρατηγική σημασία της Τουρκίας μετά τον Ψυχρό Πόλεμο ήταν τώρα τόσο επιτακτική».
Τέτοιες απόψεις αντανακλούσαν ξεκάθαρα την ευρωπαϊκή στάση ότι δεν υπήρχε βιασύνη στην αποδοχή μιας ισλαμικής χώρας, η οποία εξυπηρετούσε καλά τα δυτικά συμφέροντα κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου και θα μπορούσε ακόμη να λειτουργήσει ως ασπίδα προς τη Μέση Ανατολή, για άλλα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ωστόσο, με την επίσημη υποψηφιότητα που δόθηκε στην Τουρκία κάποιοι άλλαξαν απόψεις. Ένα ενδιαφέρον παράδειγμα είναι ο T. Diez, ένας από τους συντάκτες της πρότασης «εναλλακτικές για ένταξη» που αναφέρθηκε προηγουμένως, ο οποίος το 2005 άλλαξε τη γνώμη του και υποστήριξε την ταχύτερη ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ. Οι λόγοι αυτής της αλλαγής άποψης είναι τώρα, δεκαπέντε χρόνια αργότερα και εν μέσω της τουρκικής αντιπαράθεσης με τους γείτονές της, ιδιαίτερα διασκεδαστικοί:
Η τουρκική εσωτερική και εξωτερική πολιτική έχει υποστεί αυτό που μπορεί να ονομαστεί μόνο επανάσταση: σαρωτικές συνταγματικές και νομικές αλλαγές έχουν εγκριθεί από το Κοινοβούλιο, ένα κόμμα με θρησκευτικές ρίζες έχει εκλεγεί για να σχηματίσει μονοκομματική κυβέρνηση, οι σχέσεις με την Ελλάδα έχουν γίνει φιλικές γείτονες (αν και δεν είναι απαλλαγμένες από συγκρούσεις) και η τουρκική κυβέρνηση έχει πιέσει για λύση στην Κύπρο και έχει υποστηρίξει ανοιχτά το σχέδιο του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) για το νέο σύνταγμα μιας ομοσπονδιακής Κυπριακής Δημοκρατίας, το οποίο τελικά δεν απορρίφθηκε από το τουρκικό αλλά από τους Ελληνοκύπριους
Αυτές οι θετικές «επαναστατικές» κινήσεις ήταν, στην πραγματικότητα, κατά την άποψη του Diez, λόγω της ανόδου του AKP, του κόμματος του Ερντογάν, που εξακολουθεί να βρίσκεται στην εξουσία δεκαέξι χρόνια αργότερα
Στην Τουρκία, τουλάχιστον τρεις αλληλένδετες εξελίξεις είχαν βαθύ αντίκτυπο στις σχέσεις Τουρκίας-ΕΕ:
Η βελτιωμένη σχέση μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας.
Η σειρά πακέτων μεταρρυθμίσεων που εγκρίθηκαν από την Εθνοσυνέλευση για να ευθυγραμμιστεί το συνταγματικό και νομικό σύστημα της Τουρκίας σύμφωνα με τις απαιτήσεις της ΕΕ και
Η άνοδος του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) ως κοσμικού κόμματος με θρησκευτικές ρίζες
Τώρα, έχοντας κατά νου ότι είναι το ίδιο κόμμα (AKP) που φαινόταν ως παράγοντας σταθερότητας και καλής γειτονίας το 2005, και ότι πέντε χρόνια αργότερα όπου έστρεψε την τουρκική πολιτική σε επεκτατική και επιθετική κατεύθυνση, η οποία συνεχίζει προς αυτήν την κατεύθυνση. ημέρα, θα μπορούσε κανείς να αναρωτηθεί εάν αυτή η μετατόπιση ήταν εγγενής στο ΑΚΡ ή κατά μία έννοια πυροδοτήθηκε από την κόπωση της διεύρυνσης της ΕΕ μετά το 2004;
Με άλλα λόγια, το ΑΚΡ, στην αρχή της ανόδου του, απλώς προσποιήθηκε ότι είναι ένα ευρωπαϊκού προσανατολισμού, κοσμικό και ειρηνιστικό κόμμα και μετά έδειξε το πραγματικό του πρόσωπο αφού συσσώρευσε περισσότερη δύναμη ή αυτή η αλλαγή προκλήθηκε επίσης από την ανενεργή της Ε.Ε. ρόλο στην περιοχή και την ίσως υποτιμητική της άποψη για την Τουρκία;
Αυτό το ερώτημα πιθανότατα θα παραμείνει χωρίς οριστική απάντηση, αλλά φαίνεται αρκετά εύλογο ότι δεκαετίες αμφίθυμης στάσης της ΕΕ έναντι της Τουρκίας και οι εξαντλητικά παρατεταμένες ενταξιακές διαπραγματεύσεις, που επαναλαμβάνονται τώρα στα Δυτικά Βαλκάνια, θα μπορούσαν να συνέβαλαν σε ριζικές αλλαγές στην Τουρκία και στα δύο, στον πληθυσμό της και στο ΑΚΡ που συχνά αποκαλείται λαϊκιστικό στη διαμόρφωση της εσωτερικής αλλά και της εξωτερικής πολιτικής της Άγκυρας, συμπεριλαμβανομένης αυτής στην Ανατολική Μεσόγειο
Ενώ η ΕΕ ήταν απασχολημένη με το οδυνηρό ζήτημα του Brexit και τον αυτοστοχασμό για τη μελλοντική δομή της Ένωσης, η Τουρκία μπορεί να είχε απαντήσει στην κούραση των Βρυξελλών από τη διεύρυνση με τη δική της «κούραση της αίθουσας αναμονής» και να αποφασίσει να αναδιαμορφώσει την εξωτερική της πολιτική σε ένα περισσότερο διεκδικητικό και επιθετικό τρόπο, που φαίνεται πλέον και στην Ανατολική Μεσόγειο.
Απαραίτητος ο ενεργός ρόλος της ΕΕ στη ΝΑ Μεσόγειο
Έτσι, είναι απαραίτητος ένας πιο ενεργός ρόλος της ΕΕ στην περιοχή, ιδίως εφόσον τα εμπλεκόμενα μέρη είναι δύο κράτη μέλη της ΕΕ και μια υποψήφια χώρα, προκειμένου να επιτευχθεί μια ειρηνική λύση της κρίσης.
Αυτό δύσκολα μπορεί να επιτευχθεί με απειλές και κυρώσεις ή μεγαλύτερη στρατιωτική παρουσία στην περιοχή, που θα μπορούσε να εξοργίσει ακόμη περισσότερο την Άγκυρα.
Πέρα από τις διαπραγματεύσεις με στόχο την αποκλιμάκωση της κατάστασης, μία από τις πιθανές επιλογές είναι μια πιο επιρρεπής σε συνεργασία στάση της ΕΕ, ειδικά μετά τη συγκρότηση του Φόρουμ για το φυσικό αέριο της Ανατολικής Μεσογείου τον Ιανουάριο του 2020, που περιλαμβάνει Κύπρο, Αίγυπτο, Γαλλία, Ελλάδα, Ισραήλ, Ιταλία, Ιορδανία και Παλαιστίνη.
Δεν είναι ακόμα πολύ αργά για να διευκολυνθεί η ένταξη της Τουρκίας στο Φόρουμ, φέρνοντάς την στο τραπέζι και προσπαθώντας να αποτρέψουμε μια σύγκρουση μεγαλύτερης κλίμακας.
Η ειρηνική συνεργασία, που οραματίζεται το σχέδιο του Schuman για τη Γαλλία και τη Δυτική Γερμανία, που δημιούργησε την ιδέα της ΕΕ, μπορεί να επιτευχθεί μόνο με γνήσια συνεργασία που βασίζεται στον αμοιβαίο σεβασμό, όχι με δεκαετίες και διαρκώς παρατεταμένες υποσχέσεις.
Έτσι, η κατάσταση στην Ανατολική Μεσόγειο αποτελεί επίσης ευκαιρία για την ΕΕ να επανεξετάσει τις πολιτικές της για τη διεύρυνση και τη συνεργασία.
Ωστόσο, με την κρίση της Ουκρανίας και μια ακόμη μετατόπιση της προσοχής της εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ, πρέπει να φανεί αν αυτή η ευκαιρία θα αξιοποιηθεί."
Επίλογος
Από τα παραπάνω διαφαίνεται ότι προκρίνεται ως λύση για επίτευξη ειρήνης και αποφυγή ελληνοτουρκικού πολέμου, η ένταξη της Τουρκίας στο Φόρουμ για το φυσικό αέριο της Ανατολικής Μεσογείου που περιλαμβάνει Κύπρο, Αίγυπτο, Γαλλία, Ελλάδα, Ισραήλ, Ιταλία, Ιορδανία και Παλαιστίνη
Ωστόσο διαφεύγει το γεγονός ότι το κάλεσμα αυτό το έχει κάνει η Ελλάδα και η Κύπρος στην Τουρκία, με την προϋπόθεση του σεβασμου του Διεθνούς Δικαίου και του Δικαίου της θάλασσας, το οποίο δεν γίνεται αποδεκτό από την Άγκυρα
Τέλος ο πόλεμος στην Ουκρανία είχε ως αποτέλεσμα την επαναπροσέγγιση της Δύσης με την Τουρκία, γεγονός που έδωσε "αέρα στα πανιά" της τουρκικής επιθετικότητας στο Αιγαίο , όπως διαπιστώθηκε πρόσφατα στο Αιγαίο κατά τη διάρκεια της τουρκικής διακλαδικής άσκησης "Γαλάζια Πατρίδα 2022" με τις συνεχείς παραβιάσεις του ΕΕΧ μας και πληθώρα υπερπτήσεων από την τουρκική πολεμική αεροπορία σε νησίδες μας
Συνεπώς η Τουρκία δείχνει τις προθέσεις της οι οποίες είναι συγκρουσιακές.
Εκτίμησή μας είναι πως μόνο η τυχόν απομάκρυνση του Ερντογάν από την εξουσία, θα μπορούσε να μας κάνει να ελπίζουμε έστω και αμυδρά σε κάποιου είδους μετάλλαξη της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας και αυτό λόγω του γεγονότος ότι η νυν τουρκική αντιπολίτευση είναι περισσότερο διαλλακτική με ΗΠΑ-ΕΕ, αν και όχι με την Ελλάδα.
