Στο πλαίσιο της ειδικής Έκθεσης για τον Αμερικανικό Φιλελληνισμό που οργανώνει το Μουσείο Φιλελληνισμού για το 2021, σε συνεργασία με την Πρεσβεία των ΗΠΑ στην Αθήνα, αναδεικνύεται η προσφορά ενός αφροαμερικανού φιλέλληνας στην Ελληνική Επανάσταση, και η επιρροή που είχε ο ξεσηκωμός των Ελλήνων κατά των Οθωμανών στον αγώνα κατά της δουλείας στις ΗΠΑ.
Έχει ήδη επισημανθεί ο Ελληνικός πυρετός που γνώρισαν οι ΗΠΑ την δεκαετία 1820 και η συμβολή του Αμερικανικού φιλελληνισμού στην Ελληνική Επανάσταση. Αυτό που είναι λιγότερο γνωστό είναι ότι τον αγώνα των Ελλήνων στήριξε και η κοινότητα των Αφροαμερικανών και ότι ένας Αφροαμερικανός πολέμησε γενναία στο πλευρό των Ελλήνων.
Επίσης δεν είναι γνωστό ότι η Ελληνική Επανάσταση απετέλεσε την βάση και οι Έλληνες σκλάβοι προσέφεραν τα σύμβολα για την προώθηση του αγώνα για την κατάργηση της δουλείας στις ΗΠΑ.
Ο James Jakob Williams, ήταν Αφροαμερικανός Φιλέλληνας από τη Βαλτιμόρη της Πολιτείας Μέριλαντ των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής. Υπηρέτησε ως πεζοναύτης του Αμερικανικού Πολεμικού Ναυτικού. Με την ιδιότητα αυτή συμμετείχε στον πόλεμο μεταξύ ΗΠΑ και Αλγερίας που έλαβε χώρα το 1815. Πολέμησε γενναία και διακρίθηκε στις επιχειρήσεις αυτές. Στην Αλγερία υπηρετούσε υπό τις διαταγές του Αμερικανού ναυάρχου Stephen Decatur, ο οποίος είχε αναγνωρίσει την αξία και την γενναιότητά του. Με το τέλος των επιχειρήσεων στην Αλγερία, και αφού ολοκλήρωσε την θητεία στον Αμερικανικό στόλο, ο Ναύαρχος Decatur του πρότεινε να πάει στην Ελλάδα, όπου είχε καταργηθεί η δουλεία.
Ο Williams έφθασε στην Ελλάδα τον Ιανουάριο του 1827 και τοποθετήθηκε βοηθός του Βρετανού Φιλέλληνα ναυάρχου Thomas Cochrane. Ο Williams ακολούθησε τον Cochrane παντού σε όλες τις στρατιωτικές επιχειρήσεις, μέχρι την αποχώρηση του τελευταίου από την Ελλάδα, τον Δεκέμβριο του 1827. Ο Williams παρέμεινε στην Ελλάδα και συμμετείχε σε διάφορες μάχες και ναυμαχίες. Σε πολλές μάλιστα περιπτώσεις είχε διεισδύσει κρυφά στις τάξεις του εχθρού για να συλλέξει και να μεταφέρει στους Έλληνες πολύτιμες πληροφορίες διακινδυνεύοντας τη ζωή του.
Κατά την διάρκεια των επιχειρήσεων για την απελευθέρωση της Ναυπάκτου, ο Williams τραυματίσθηκε σοβαρά από θραύσμα κανονιού στο χέρι και στο πόδι και μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο του Πόρου. Σε μία κρίσιμη στιγμή των συγκρούσεων ηγήθηκε μίας ομάδας Ελλήνων αγωνιστών και ανέλαβε τον έλεγχο του Ελληνικού πλοίου Σωτήρ, που ήταν ακυβέρνητο. Μάλιστα ανέλαβε ο ίδιος την λαγουδέρα συγκεντρώνοντας τα εχθρικά πυρά επάνω του. Με την πράξη του αυτή έσωσε το πλοίο από αιχμαλωσία.
Ο γενναίος αυτός Αφροαμερικανός Φιλέλληνας, προσέφερε τη ζωή του στον αγώνα των Ελλήνων. Πέθανε το 1829 στην Ελλάδα.
Η ΕΕΦ τιμά τον James Jakob Williams που έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του σαν ελεύθερος άνθρωπος σε μία ελεύθερη Ελλάδα.
H ελληνική επανάσταση και ο αγώνας κατά της δουλείας στις ΗΠΑ
Ας δούμε όμως ποιο ήταν το κλίμα που επικρατούσε στην Αμερική, ιδιαίτερα στους κύκλους των Αφροαμερικανών την περίοδο εκείνη.
Ο αντίκτυπος που είχε η Ελληνική Επανάσταση προκύπτει από τα άρθρα που δημοσίευε η πρώτη εφημερίδα των απελεύθερων Αφροαμερικανών στις ΗΠΑ, η Freedom’s Journal, που κυκλοφορούσε από τον Μάρτιο του 1827 στη Νέα Υόρκη. Η εφημερίδα αυτή, που είχε ως κύριο ενδιαφέρον τον αγώνα κατά της δουλείας, είδε στην Ελληνική Επανάσταση έναν αγώνα σκλάβων εναντίον δυναστών. Στις ειδήσεις από την Ελλάδα έδινε βαρύτητα ανάλογη με τις ειδήσεις από την Αϊτή, την Αφρική και τις Δυτικές Ινδίες. Μεταξύ άλλων, η Freedom’s Journal δημοσίευσε με μεγάλη ικανοποίηση την 21 Δεκεμβρίου 1827 την είδηση για τη Ναυμαχία του Ναυαρίνου.
Ενδιαφέρον είναι το ότι η εφημερίδα αυτή έβλεπε με συμπάθεια και τους γενίτσαρους, τους οποίους (όχι αβάσιμα) θεωρούσε σκλάβους που σφαγιάσθηκαν από τον «τύραννο» Μαχμούτ Β’ (το 1826), καθώς και τις γυναίκες των χαρεμιών που επίσης τις θεωρούσε σκλάβες.
Μάλιστα η εφημερίδα αυτή δημοσίευσε και φιλελληνικά ποιήματα. Όπως το “Greek Song” και το “To Greece” και το “Song of the Janissary”. Τα ποιήματα αυτά επαναλαμβάνουν το σύνθημα «ελευθερία ή θάνατος» και προβάλουν την εικόνα των αλυσίδων, το τυπικό σύμβολο σκλαβιάς. Παρουσιάζουμε μερικούς στίχους σε ελεύθερη απόδοση:
ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (F.J. 12/10/1827)
Χαίρε, χώρα του Λεωνίδα, […]
Μη δειλιάζετε, απόγονοι των ηρώων του Μαραθώνα.
Καλύτερα να πέσετε εκεί όπου οι πρόγονοί σας αναπαύονται,
παρά να σέρνετε τις φοβερές οθωμανικές αλυσίδες. […]
ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΣΜΑ (F.J. 7 Σεπ. 1827)
Στρατιώτη, σέλωσε το γενναίο άλογο.
Τρέξε, τρέξε στη φωτιά του πολέμου.
Είναι καλύτερα εκεί να ματώσεις και να πεθάνεις,
παρά να σέρνεις την άμαξα του τύραννου. […]
Χτύπα! Χτύπα! Μη θαρρείς ότι πάει χαμένο
το χτύπημα που σπάζει τις αλυσίδες. […]
Εκεί, εκεί που δείχνει ο Καραϊσκάκης!
Εκεί που κυματίζει η ημισέληνος, […]
ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΓΕΝΙΤΣΑΡΟΥ (F.J., 4/5/1827)
Για λίγο μόνο, ο τύραννος θα νικήσει,
αλλ’ αυτός και οι πασάδες του, μπροστά μας θα πέσουν.
Η μοίρα που κύλισε τον Σελίμ από το θρόνο μέσα στα αίματα,
θα είναι και δικιά σου, ξιπασμένε Μαχμούτ, τ’ ορκιζόμαστε. […]
Πρόσεχε, σκληρέ Μαχμούτ! Η ώρα σου έφτασε […].
Η θλιβερή μοίρα των εκατοντάδων χιλιάδων Ελλήνων σκλάβων που πωλούνταν καθημερινά στα σκλαβοπάζαρα της Μεσογείου, συγκλόνισε την Αμερικανική κοινωνία κατά το πρώτο μισό του 19ου αιώνα. Οι Αμερικανοί Φιλέλληνες εθελοντές που βίωσαν την φρίκη αυτή (Dr. Samuel Gridley Howe, Jonathan Pecham Miller, κλπ.), μετατράπηκαν σε ηγετικές μορφές του αγώνα εναντίον της σκλαβιάς των Αφρικανών Αμερικανών στις ΗΠΑ. Ο αγώνας αυτός είχε ένα κεντρικό σύμβολο. Την Ελληνίδα σκλάβα.
Η Ελληνίδα σκλάβα ήταν το διάσημο γλυπτό που φιλοτέχνησε ο μεγάλος Αμερικανός γλύπτης Hiram Powers το 1844. Είναι η ιστορία ενός μικρού κοριτσιού από τα Ψαρά.
Η Γαρυφαλιά Μοχάλβη (1817 – 1830), κατάγεται από τα Ψαρά. Οι γονείς της σφαγιάσθηκαν κατά την σφαγή Χίου και η μικρή Γαρυφαλιά πουλήθηκε από τους Τούρκους ως δούλη. Εντελώς τυχαία, την ανακάλυψε ο Αμερικανός Πρόξενος Joseph Langston στη Σμύρνη. Μετά από πολλές προσπάθειες κατάφερε να την απελευθερώσει και την έστειλε το 1827 στην Βοστώνη.
Η ιστορία της Γαρυφαλιάς και η ομορφιά της, ενέπνευσαν τον γλύπτη Hiram Powers να φιλοτεχνήσει το 1844 ένα από τα αριστουργήματα της παγκοσμίου γλυπτικής του 19ου αιώνα, με τίτλο η «Ελληνίδα σκλάβα» (“Greek Slave”).
