Έχοντας ανέλθει ραγδαία την κοινωνική και πολιτική ιεραρχία των Συρακουσών, ο Αγαθοκλής ξεκίνησε από γιος μέτοικου Ρηγίνου κεραμέα και, αξιοποιώντας τις γνωριμίες του, την ρητορική του δεινότητα και την αναμφισβήτητη γενναιότητά του στο πεδίο της μάχης, κατάφερε να γίνει ένας από τους πλουσιότερους και δημοφιλέστερους στον δήμο πολίτες των Συρακουσών.
Εκμεταλλευόμενος το κοινωνικό χάσμα μεταξύ πλούσιων και φτωχών και υποσχόμενος ένα ριζοσπαστικό κοινωνικό πρόγραμμα, κατάφερε να γίνει τύραννος και να εξοντώσει τους πολιτικούς αντιπάλους του με ένα αιματηρό πραξικόπημα. Μοίρασε στους οπαδούς του τις περιουσίες των ολιγαρχικών αντιπάλων του, χάρισε τα χρέη και μετέτρεψε τις Συρακούσες σε ένα απέραντο εργαστήριο κατασκευής όπλων και πλοίων.
γράφει ο Μανώλης Χατζημανώλης για το COGNOSCO BLOG
Η ανάγκη εξεύρεσης πόρων προκειμένου να ικανοποιήσει τις ανάγκες του καθεστώτος του, αλλά και η παρουσία πολλών Συρακουσίων εξορίστων στις σικελικές πόλεις, τον οδήγησε σε μια πολιτική επέκτασης σε βάρος των πόλεων της ανατολικής Σικελίας, φέρνοντάς τον τελικά σε σύγκρουση με την ισχυρή Καρχηδόνα, που δεν ήθελε να δει την ανάδειξη μιας ισχυρής ελληνικής δύναμης στην Σικελία.
Έχοντας ηττηθεί κατά κράτος στην μάχη του ποταμού Ιμέρα και βρισκόμενος υπό πολιορκία στις Συρακούσες, ο Αγαθοκλής συνέλαβε το ευφυές, αλλά και ριψοκινδυνο σχέδιο μεταφοράς του πολέμου στην Αφρική. Συγκεντρώνοντας μια ετερόκλητη δύναμη από στρατολογημένους Συρακούσιους πολίτες αφενός και Ελλαδίτες, Σαμνίτες, Τυρρηνούς και Κέλτες μισθοφόρους αφετέρου και μετά από ένα περιπετειώδες ταξίδι, εκτέλεσε απόβαση στην Αφρική το 310 π.Χ, αιφνιδιάζοντας τους πάντες στην Καρχηδόνα. Αφού συνέτριψε σε μεγάλη μάχη τους Καρχηδόνιους πολιτοφύλακες που έσπευσαν να τον αντιμετωπίσουν, κυριάρχησε σε μεγάλο τμήμα της τυνησιακής ακτής και ενδοχώρας και έθεσε υπό καθεστώς πολιορκίας την ίδια την φοινικική μεγαλούπολη.
Ο τύραννος των Συρακουσών Αγαθοκλής (βασ. 317-289 π.Χ) δέχεται τα παράπονα των μισθοφόρων του κατά την αφρικανική του εκστρατεία εναντίον της Καρχηδόνας (310-306 π.Χ).
Η σταδιακή αποτελμάτωση των επιχειρήσεων στην Αφρική και η καθυστέρηση της καταβολής των μισθών όμως, σύντομα άρχισε να δημιουργεί δυσαρέσκεια στις τάξεις των μισθοφόρων του, τους οποίους ο Αγαθοκλής καθησύχαζε χάρη στις υποσχέσεις του, την προσήνειά του και τη ρητορική του δεινότητα. Η αφρικανική εκστρατεία οδηγήθηκε τελικά σε άδοξο τέλος το 306 π.Χ. όταν μια νέα εξέγερση των σικελικών πόλεων σε σύμπραξη με Συρακούσιους εξόριστους, καθώς και μια σειρά από ατυχίες στο αφρικανικό μέτωπο, ανάγκασαν τον Αγαθοκλή να επιστρέψει στην Σικελία, αφήνοντας επικεφαλής του αφρικανικού στρατεύματος τους δύο γιους του. Τότε οι στρατιώτες, θεωρώντας πως εγκαταλείφθηκαν να πεθάνουν στην Αφρική, στασίασαν και σκότωσαν τους γιους του. Ο Αγαθοκλής ανταπάντησε εξοντώνοντας τις οικογενειες των στασιαστών, ενώ ήρθε σε διαπραγματεύσεις και με τους Καρχηδόνιους. Οι Καρχηδόνιοι, εξαντλημένοι από τον πόλεμο και με την κυριαρχία τους στην Αφρική να έχει κλονιστεί, δέχθηκαν την ειρήνη, λαμβάνοντας ανταλλάγματα στην δυτική Σικελία, ενώ ο Αγαθοκλής απερίσπαστος από άλλα μέτωπα κυριάρχησε τελικά στην ανατολική πλευρά της νήσου αποκτώντας και σημαντική επιρροή στην νότια Ιταλία και στην Αδριατική.
Το 304 π.Χ, μιμούμενος τους επίγονους του Αλέξανδρου Γ’ στην ανατολή, αυτοαναγορεύτηκε βασιλιάς. Παράλληλα, με σύναψη γάμων δικών του και των παιδιών του, προσπάθησε και πέτυχε να κρατήσει πολιτικές ισορροπίες τόσο με τον Πτολεμαίο της Αιγύπτου, όσο και με τον Πύρρο της Ηπείρου, στον οποίο μαζί με την κόρη του Λάνασσα, έδωσε ως προίκα και την Κέρκυρα.
Το 289 π.Χ σε ηλικία 73 ετών, και ενώ ετοιμαζόταν για νέα εκστρατεία προκειμένου να εκδιώξει τους Καρχηδονίους οριστικά από την Σικελία, αρρώστησε βαριά. Κρίνοντας πως κανένας από τους διαδόχους του δεν ήταν κατάλληλος να τον διαδεχθεί ή ίσως έχοντας επίγνωση ότι το ζήτημα της διαδοχής θα εξέθετε τις Συρακούσες σε νέες περιπέτειες εμφυλίων, ανακοίνωσε την επαναφορά της δημοκρατίας. Το μεγάλο κράτος που με τόσο κόπο δημιούργησε δεν επιβίωσε του θανάτου του.
