Τα στρατιωτικά υποβρύχια είναι αδιαμφισβήτητα κάποια από τα πιο επικίνδυνα περιβάλλοντα εργασίας. Τα πληρώματά τους, αποτελούμενα από ναύτες και αξιωματικούς, πλέουν σε πολύ μεγάλη βάθη όπου η πίεση του νερού είναι τεράστια. Ένα λάθος και οι αμέτρητοι τόνοι νερού που το περιβάλλουν μπορούν να συντρίψουν το υποβρύχιο και το πλήρωμα.
Κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου είχαν σημειωθεί πολλά τραγικά ατυχήματα που αφορούσαν σοβιετικά υποβρύχια. Τα περισσότερα τα θυμόμαστε ως μαύρες σελίδες στην ιστορία του κράτους, ενώ οι δημοφιλέστερες περιπτώσεις έχουν γίνει ακόμη και ταινίες. Από το 2000, το ρωσικό πολεμικό ναυτικό βίωσε και αυτό κάποιες υποβρύχιες καταστροφές, αλλά σε καμία περίπτωση δεν είχε τις ατυχίες του σοβιετικού στόλου. Ο υποβρύχιος στόλος σκαφών της Μόσχας κατά την σοβιετική εποχή πραγματικά στιγματίστηκε από ατυχήματα στους βυθούς θαλασσών, κυρίως επειδή τα μέτρα ασφαλείας ήταν πολύ χαλαρά. Σήμερα η Μόσχα είναι πολύ πιο αυστηρή τόσο με τον σχεδιασμό όσο και με την επιχείρηση τέτοιων πλατφορμών.
Ένα από τα περιστατικά που πραγματικά ταρακούνησε τους Ρώσους και τους ώθησε να αυξήσουν το επίπεδο ασφάλειας στα υποβρύχιά τους συνέβη τον Αύγουστο του 2000. Πρωταγωνιστής του φονικού αυτού δυστυχήματος ήταν το πυρηνοκίνητο υποβρύχιο Kursk, το οποίο βυθίστηκε στην Θάλασσα του Μπάρεντς κατά την διάρκεια μίας ρωσικής ναυτικής άσκησης. Ο απολογισμός ήταν καταστροφικός. Το υποβρύχιο χάθηκε και όλο του το πλήρωμα σκοτώθηκε. Πάμε να δούμε ποια ήταν η αιτία της βύθισης και πώς ολόκληρο το πλήρωμα του σκάφους έχασε τραγικά την ζωή του.
Το Υποβρύχιο Kursk: Η Αρχή της Τραγωδίας
Το υποβρύχιο Kursk ήταν λοιπόν ένα από τα 11 πυρηνοκίνητα υποβρύχιο μεταφοράς πυραύλων κρουζ της κλάσης Antey του προγράμματος Project 949A. Αυτή η κλάση πολεμικών σκαφών αποκαλούνταν κλάση Oscar II από την Δύση. Το Kursk είχε ναυπηγηθεί στο Σεβερόντβινσκ και προορίζονταν να ενταχθεί στον Βόρειο Στόλο του ρωσικού πολεμικού ναυτικού.
Πήρε το όνομά του από την θρυλική Μάχη του Κουρσκ του 1943, την μεγαλύτερη μάχη με άρματα μάχης στην ιστορία. Τα άλλα 6 υποβρύχια της κλάσης Oscar II ήταν προγραμματισμένο να ενταχθούν στον Ειρηνικό Στόλο, ωστόσο σε κάποιο σημείο η ναυπήγηση τους σταμάτησε και 3 υποβρύχια τελικά δεν ναυπηγήθηκαν ποτέ.
Η Μοιραία Άσκηση της Μόσχας
Το Kursk, μαζί με τρία ακόμη επιθετικά υποβρύχια και έναν αριθμό μικρών σκαφών του ρωσικού πολεμικού ναυτικού, ήταν σχεδιασμένο να συμμετάσχουν στην μεγαλύτερη ναυτική άσκηση του στόλου της Μόσχας μετά την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης 9 χρόνια νωρίτερα. Εκτός από τα επιθετικά υποβρύχια, στην εν λόγω άσκηση συμμετείχε και η ναυαρχίδα του ρωσικού Βόρειο Στόλου, το καταδρομικό Pyotr Velikiy.
Στις 12 Αυγούστου του 2000, και όσο τα πράγματα κυλούσαν ομαλά μέχρι τότε, μία έκρηξη έλαβε χώρα εντός του υποβρυχίου Kursk λίγο αφότου το πλήρωμα του σκάφους επιχείρησε να εκτοξεύσει τορπίλες για σκοπούς της άσκησης.
Εξαιτίας ενός μοιραίου λάθους, οι τορπίλες που βρίσκονταν αποθηκευμένες στο οπλοστάσιο του ρωσικού υποβρύχιου ξεκίνησαν να ανατινάζονται μία μία. Η μία έκρηξη πυροδοτούσε την άλλη και τελικά το ντόμινο ανατινάξεων σχεδόν ακαριαία κατέστρεψε το μεγαλύτερο μέρος του Kursk, σκοτώνοντας παράλληλα και την πλειοψηφία του πληρώματος.
Από τις αρχικές εκρήξεις σκοτώθηκαν συγκεκριμένα 95 μέλη του πληρώματος του σκάφους, με αποτέλεσμα μόνο 23 να έχουν επιβιώσει και να περιμένουν την διάσωσή τους, μία διάσωση η οποία δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Οι 23 αυτοί ναύτες μετακινήθηκαν σε ένα δωμάτιο που βρίσκονταν στο πίσω μέρος του κύτους του Kursk, διότι οι εκρήξεις είχαν καταστρέψει το μεγαλύτερο μέρος του μπροστινού τμήματος του υποβρυχίου.
Ο Σχεδιασμός των Υποβρυχίων
Πάμε όμως να δούμε τον λόγο που προκλήθηκαν εξ αρχής οι πρώτες εκρήξεις στο τμήμα αποθήκευσης τορπιλών. Καταλαβαίνετε και εσείς πως πρόκειται για ένα υπερ-σπάνιο φαινόμενο, το οποίο θα έπρεπε να είχε ληφθεί υπόψη από τους σχεδιαστές της κλάσης Oscar II. Τι έγινε όμως και οι τορπίλες του υποβρυχίου ανατινάχθηκαν εντός του σκάφους, σκοτώνοντας ακαριαία 95 Ρώσους ναύτες;.
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Το εξωτερικό κύτος των υποβρυχίων της κλάσης Oscar II ήταν κατασκευασμένο από ανοξείδωτο ατσάλι, το οποίο περιείχε νικέλιο και χρώμιο. Το πάχος αυτού του εξωτερικού κύτους ήταν 8,5 χιλιοστά και εξαιτίας της σύστασής του υπόσχονταν πολύ καλή και αξιόπιστη αντίσταση έναντι τυχών διαβρώσεων. Παράλληλα δεν είχε μεγάλο μαγνητικό αποτύπωμα, πράγμα που σήμαινε ότι τα υποβρύχια της κλάσης εντοπίζονταν δυσκολότερα από εχθρικούς ανιχνευτές μαγνητικών ανωμαλιών (MAD). Το ατσάλινο εξωτερικό κύτος απείχε απόσταση σχεδόν 2 μέτρων από το επίσης ατσάλινο εσωτερικό κύτος του σκάφους.
Παράλληλα, πρέπει να σημειώσουμε πως τα υποβρύχια της κλάσης Oscar II ήταν όλα εξοπλισμένα με ένα σύστημα πρόωσης 7 λεπίδων, το οποίο τα έκανε πιο αθόρυβα από τα υποβρύχια της κλάσης Oscar I, τα οποία διέθεταν σύστημα πρόωσης 4 λεπίδων. Τα σκάφη κινούνταν χάρις σε δύο αντιδραστήρες πεπιεσμένου ύδατος.
Εσωτερικά, κάθε σκάφος της κλάσης ήταν χωρισμένο σε τουλάχιστον 10 διαφορετικά τμήματα-χώρους, οι οποίοι ήταν σφραγισμένοι ο ένας από τον άλλον για επιπρόσθετη ασφάλεια σε περίπτωση ατυχήματος. Αυτά τα τμήματα εκτείνονταν από την μία άκρη του κύτους έως την άλλη.
Η Αιτία του Ατυχήματος
Μετά την ανάκτηση του ναυαγίου του Kursk οι Ρώσοι εμπειρογνώμονες διαπίστωσαν πως το ντόμινο ανατινάξεων των τορπιλών ξεκίνησε από μία τορπίλη τύπου Type-65-76A που πυροδοτήθηκε χωρίς προφανή λόγο όσο βρίσκονταν στον χώρο αποθήκευσης πυρομαχικών του υποβρυχίου.
Οι τορπίλες τύπου Type-65-76A ήταν πραγματικά πανίσχυρα οπλικά συστήματα, τα οποία μπορούσαν με μία βολή να καταστρέψουν ένα ολόκληρο εχθρικό αεροπλανοφόρο. Οι Σοβιετικοί είχαν σχεδιάσει αυτά τα πυρομαχικά με ιδιαίτερη προσοχή, ενώ τα πληρώματα των υποβρυχίων τους γνώριζαν πολύ καλά πόσο επικίνδυνα και ευάλωτα ήταν. Αυτές οι τορπίλες λειτουργούσαν με υπεροξείδιο του υδρογόνου ως καύσιμο, πράγμα που τις καθιστούσε ιδιαίτερα εύφλεκτες. Ένας λάθος χειρισμός και η τορπίλη μπορούσε εύκολα να πυροδοτηθεί, ακόμη και όσο βρίσκονταν μέσα στο υποβρύχιο.
Και δυστυχώς αυτό έγινε στο υποβρύχιο Kursk, καταλήγοντας σε μία καταστροφική έκρηξη μίας τορπίλης Type-65-76A που με την σειρά της προκάλεσε ντόμινο εκρήξεων αφού πυροδοτήθηκε το υπεροξείδιο του υδρογόνου που βρίσκονταν εντός των υπόλοιπων τορπιλών του σκάφους. Ο λόγος λέγεται πως ήταν ένας λάθος χειρισμός του πληρώματος, το οποίο αναφέρεται πως δεν είχε λάβει την απαραίτητη εκπαίδευση στην χρήση αυτών των πολύ επικίνδυνων πυρομαχικών.
Μετά την Ανατίναξη
Τα αποτελέσματα αυτού του καταστροφικού λάθους ήταν πραγματικά ισοπεδωτικά για το υποβρύχιο. Σχεδόν το μισό σκάφος είχε ανατιναχθεί, ενώ το μεγαλύτερο μέρος του πληρώματος έχασε ακαριαία την ζωή του. 23 επιζώντες ναύτες έσπευσαν σε ένα σφραγισμένο δωμάτιο στο πίσω μέρος του Kursk αναμένοντας την διάσωσή τους.
Και εδώ ξεκινάει ένας νέος γολγοθάς για αυτούς τους στρατιωτικούς. Η Ρωσία προσπαθούσε για μία εβδομάδα να τους διασώσει στέλνοντας μικρά υποβρύχια, τα οποία επιχειρούσαν να τους «αρπάξουν» ουσιαστικά από τις καταπακτές διαφυγής. Η Μόσχα αφού είδε ότι καμία προσπάθειά της δεν είχε επιτυχές αποτέλεσμα, ζήτησε μετά από 7 ημέρες την βοήθεια Νορβηγών δυτών. Οι δύτες από το Ελσίνκι κατάφεραν να ανοίξουν τις καταπακτές διαφυγής, όμως αυτό που αντίκρισαν τους άφησε άφωνους. Και οι 23 Ρώσοι ναύτες ήταν ήδη νεκροί.
Πολλοί κατηγορούν την ανώτατη στρατιωτική ηγεσία της Ρωσίας, λέγοντας πως θα μπορούσε να είχε ζητήσει νωρίτερα δυτική βοήθεια, πιθανόν σώζοντας τις ζωές του εναπομείναντος πληρώματος του Kursk. Η επίσημη έρευνα του ρωσικού πολεμικού ναυτικού βέβαια κατέληξε στο συμπέρασμα πως και οι 23 ναύτες είχαν σκοτωθεί τις πρώτες 8 ώρες μετά το ατύχημα, εξαιτίας της απελευθέρωσης μονοξείδιου του άνθρακα.
Όπως και να έχει πρόκειται για ένα πραγματικά θλιβερό περιστατικό που θα μείνει για πάντα στην ιστορία του ρωσικού πολεμικού ναυτικού. Το Κρεμλίνο δαπάνησε 65 εκατομμύρια δολάρια για να ανακτήσει το ναυάγιο. Χρειάστηκε μάλιστα και η συνδρομή δυτικών ιδιωτικών εταιρειών για να ολοκληρωθεί η προσπάθεια.
Χρόνια μετά την καταστροφή του Kursk πολλές θεωρίες συνωμοσίας αναφέρουν πως το υποβρύχιο χάθηκε όχι από την λανθασμένη ανατίναξη τορπίλης αλλά από σύγκρουση με υποβρύχιο του ΝΑΤΟ που έπλεε στην περιοχή. Το σενάριο αυτό έχουν υποστηρίξει και κάποιοι Ρώσοι αξιωματούχοι, ωστόσο τίποτα δεν έχει επιβεβαιωθεί. Για πολλούς του ατύχημα του Αυγούστου του 2000 θα μείνει για πάντα ένα άλυτο μυστήριο.
