Ο πολιτικός επιστήμονας Φίοντορ Κρασενίνικοφ (Fyodor Krasheninnikov), ο οποίος μετανάστευσε από τη Ρωσία, σημείωσε ότι το Κρεμλίνο έκανε τα πάντα για να εξασφαλίσει ότι η κηδεία του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ θα ήταν «σιωπηλή». Δεν έγιναν ομιλίες στη μνήμη αυτού του ιστορικού πολιτικού.
Όπως θρήνησε ο Κρασενίνικοφ, «ό,τι μπορεί και πρέπει να ειπωθεί στον τάφο του είναι αδύνατο να ειπωθεί δημόσια στη Μόσχα τον Σεπτέμβριο του 2022. Ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ έκανε τα πάντα για να εμποδίσει την ΕΣΣΔ να είναι δικτατορία – απειλή για τη δημοκρατία και την παγκόσμια ειρήνη. Ο Βλαντιμίρ Πούτιν μετέτρεψε τη Ρωσία σε μια ακρόπολη του κακού, της επιθετικότητας και του μιλιταρισμού, στην οποία ο Γκορμπατσόφ δεν είχε πλέον θέση» (DW, 5 Σεπτεμβρίου).
Ωστόσο, πλήθος κόσμου βγήκε σωρεία για να αποχαιρετήσει τον εκλιπόντα Σοβιετικό ηγέτη. Ο δικηγόρος της Μόσχας Μιχαήλ Μπιριούκοφ (Mikhail Biryukov) επεσήμανε: «Πολλές χιλιάδες άνθρωποι στην ουρά για πολλές ώρες για να αποχαιρετήσουν τον Γκορμπατσόφ είναι η μόνη διαθέσιμη μορφή πολιτικής διαμαρτυρίας σήμερα».
Για τις σημερινές ρωσικές αρχές και την προπαγάνδα τους, ο Γκορμπατσόφ ήταν «προδότης και καταστροφέας». Πράγματι, η Pravda, η οποία ήταν η επίσημη κυβερνητική εφημερίδα επί Γκορμπατσόφ και παραμένει φερέφωνο του Κρεμλίνου επί Πούτιν, δημοσίευσε μόνο αρνητικά σχόλια για τον Σοβιετικό πρόεδρο . Ο Πούτιν προκλητικά δεν παρευρέθηκε στην κηδεία και η εκδήλωση δεν έλαβε επίσημο καθεστώς, όπως συνηθίζεται σε τέτοιες περιπτώσεις όταν πεθαίνουν πρώην πρόεδροι.
Μια τέτοια πολιτική μπορεί να οριστεί ως «αντίστροφη περεστρόικα»
Το 2005, ο Πούτιν χαρακτήρισε την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης «τη μεγαλύτερη γεωπολιτική καταστροφή του 20ου αιώνα» και αφιέρωσε την αόριστη κυριαρχία του στη διόρθωσή της. Στην πραγματικότητα, και οι δύο ηγέτες έχουν αντίθετους τρόπους σκέψης. Ο Γκορμπατσόφ, αν και ηγέτης του κόμματος, ήταν ένας πολίτης που έτρεφε μια επιθυμία για μεταρρυθμίσεις, κάτι που ήταν σπάνιο για τους Σοβιετικούς κομμουνιστές. Ο Πούτιν προέρχεται από τις ειδικές υπηρεσίες, για τις οποίες ο έλεγχος της κοινωνίας και η «μάχη ενάντια στους κρατικούς εχθρούς» είναι τα πιο κρίσιμα.
Επομένως, στην πραγματικότητα, ολόκληρη η εποχή του Πούτιν φαίνεται να είναι μια συνεπής εκκαθάριση της ιστορικής κληρονομιάς του Γκορμπατσόφ. Ο τελευταίος σοβιετικός γενικός γραμματέας ήταν αντίθετος στους πολέμους με άλλες χώρες. Το 1989, απέσυρε τα σοβιετικά στρατεύματα από το Αφγανιστάν. Και στην αρχή της πλήρους κλίμακας εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία, το Ίδρυμα Γκορμπατσόφ δήλωσε «την ανάγκη για έγκαιρη παύση των εχθροπραξιών και την άμεση έναρξη ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων».
Οι πυρηνικές απειλές για άλλες χώρες, οι οποίες έγιναν δημοφιλείς επί Πούτιν, θα ήταν αδιανόητες επί Γκορμπατσόφ, με τη στρατηγική του για παγκόσμιο πυρηνικό αφοπλισμό. Μέσα στη χώρα, ο σοβιετικός ηγέτης υποστήριξε τον κοινοβουλευτισμό, ανοίγοντας το 1989 το πρώτο Συνέδριο των Λαϊκών Βουλευτών της Σοβιετικής Ένωσης με ανεξάρτητους πολιτικούς. Σήμερα, η Ρωσική Κρατική Δούμα λαμβάνει αποφάσεις μόνο κατόπιν εντολής της προεδρικής διοίκησης. Το 1990, ο Γκορμπατσόφ υπέγραψε έναν νόμο για την ελευθερία του Τύπου, μια απίστευτη πολιτική σε σύγκριση με το προηγούμενο κατασταλτικό σοβιετικό καθεστώς. Σήμερα, η ελευθερία του Τύπου έχει καταστραφεί εντελώς από τη λογοκρισία του Πούτιν. Ο Γκορμπατσόφ απελευθέρωσε όλους τους Σοβιετικούς πολιτικούς κρατούμενους, αλλά στη Ρωσία του Πούτιν, ο αριθμός τους ξεπέρασε τους 1.000 ακόμη και πριν από την έναρξη του πολέμου με την Ουκρανία. Και ο αριθμός των αστυνομικών συλλήψεων πολιτών για επακόλουθες αντιπολεμικές ενέργειες, συχνά απλώς για αφίσες που έδειχναν το μήνυμα, «θέλουμε ειρήνη», ξεπέρασε τις 16.000.
Ο Γκορμπατσόφ σταμάτησε να διορίζει κομματικούς κυβερνήτες σε διάφορες περιοχές και εισήγαγε την άμεση εκλογή των τοπικών αρχών. Σήμερα, ο διορισμός των κυβερνητών από το Κρεμλίνο έχει αποκατασταθεί. Η ένωση και οι αυτόνομες δημοκρατίες της Σοβιετικής Ένωσης το 1990 διακήρυξαν την κυριαρχία τους—αλλά σήμερα, η Ρωσία, παρά την επίσημη ανακήρυξή της ως «ομοσπονδία», είναι στην πραγματικότητα ένα υπερκεντρωτικό ενιαίο καθεστώς, όπου όλη η περιφερειακή αυτοδιοίκηση εξαλείφθηκε. Επιπλέον, το Κρεμλίνο προσπαθεί να ανακτήσει τον έλεγχο όλων των πρώην σοβιετικών δημοκρατιών.
Ο Σοβιετικός πρόεδρος δεν ήθελε να διατηρήσει την προηγούμενη ΕΣΣΔ, αλλά μάλλον να τη μετατρέψει σε ένα μοντέλο παρόμοιο με τη μελλοντική Ευρωπαϊκή Ένωση - δηλαδή, μια εθελοντική ένωση βασισμένη στην Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Παλεύοντας ενάντια στην υπογραφή της Νέας Συνθήκης για την Ένωση, τον Αύγουστο του 1991, ξέσπασε ένα πραξικόπημα — η παλαιοκομματική νομενκλατούρα και οι δυνάμεις ασφαλείας ένιωσαν ότι έχαναν την εξουσία. Ως αποτέλεσμα, το σχέδιο της συνθήκης Γκορμπατσόφ καταστράφηκε ολοσχερώς «από την άλλη πολιτική πλευρά» - οι συμφωνίες Μπελοβέσκαγια του Δεκεμβρίου 1991, οι οποίες υπογράφηκαν από τους ηγέτες των δημοκρατιών, οι οποίοι εκλέχθηκαν ακριβώς χάρη στις μεταρρυθμίσεις του Γκορμπατσόφ. Ο κύριος συμμετέχων σε αυτές τις συμφωνίες, ο Μπόρις Γέλτσιν, δεν έχτισε ποτέ μια ισότιμη ομοσπονδία στη Ρωσία, αλλά στο τέλος (1999), μεταβίβασε την εξουσία στον Πούτιν, έναν βετεράνο της KGB, ο οποίος, κατ' αρχήν, αρνήθηκε την ιδιότητα του κράτους.
Ο ίδιος ο Γκορμπατσόφ κατονόμασε τα λάθη του
Φυσικά, σε μόλις έξι χρόνια, ήταν αδύνατο να πραγματοποιηθεί με ακρίβεια ένας τέτοιος πρωτοφανής μετασχηματισμός μιας γιγάντιας χώρας με αιώνες αυτοκρατορικής ιστορίας. Και ο ίδιος ο Γκορμπατσόφ, σε συνέντευξή του το 2001, κατονόμασε τα δύο κύρια λάθη του. Πρώτον, προσπάθησε πάρα πολύ καιρό να μεταρρυθμίσει το Σοβιετικό Κομμουνιστικό Κόμμα, αντί να απωθήσει τους συντηρητικούς του κόμματος από την εξουσία αμέσως. Δεύτερον, καθυστέρησε για αρκετά χρόνια την ανάπτυξη μιας νέας Συνθήκης της Ένωσης—μέχρι την περίοδο που τα συνθήματα ανεξαρτησίας άρχισαν ήδη να επικρατούν σε διάφορες δημοκρατίες. Αλλά ο Σοβιετικός ηγέτης το εξήγησε λέγοντας ότι ήθελε να πραγματοποιήσει αυτόν τον μετασχηματισμό ομαλά, αποφεύγοντας όσο το δυνατόν περισσότερο πιθανές κοινωνικές συγκρούσεις, αναφέρει ο Βαντίμ Σχτέπα (Vadim Shtepa) ο αρχισυντάκτης του Region.Expert (www.region.expert), του μοναδικού ανεξάρτητου μέσου ενημέρωσης για τον ρωσικό φεντεραλισμό.
Για τον Γκορμπατσόφ, ο Αμερικανός ιστορικός Ναθάνιελ Νάιτ (Nathaniel Knight) είπε: «Αν και έκανε πολλά σημαντικά πράγματα, το πιο σημαντικό είναι ότι τερμάτισε τον Ψυχρό Πόλεμο. Επέτρεψε την πτώση του Τείχους του Βερολίνου. Έδωσε στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης την ευκαιρία να εγκαταλείψουν το κομμουνιστικό μπλοκ και δεν κατέφυγε στη βία».
Με μια λέξη, όπως έγραψε αυτός ο συγγραφέας πέρυσι σε ένα άρθρο αφιερωμένο στα 90ά γενέθλια του Γκορμπατσόφ, ο σοβιετικός γενικός γραμματέας άλλαξε τον πλανήτη αλλά έχασε στη Ρωσία. Είναι απαράδεκτος από την τρέχουσα ηγεσία του Κρεμλίνου, επειδή ο Πούτιν ακολουθεί ξεκάθαρα μια πολιτική αντίθετη με τον Γκορμπατσόφ:
Αποκατάσταση μιας αυτοκρατορίας αντί να χτίσει ένα κράτος συνθήκης, καθώς και ανανέωση του Ψυχρού Πολέμου με τη Δύση αντί να οικοδομήσει στη «νέα σκέψη» του Γκορμπατσόφ. Στο βιβλίο του Perestroika and New Thinking, που δημοσιεύτηκε το 1987 και τρομοκρατούσε τότε τους συντηρητικούς του κόμματος, ο Γενικός Γραμματέας Γκορμπατσόφ έθεσε τις παγκόσμιες ανθρώπινες αξίες πάνω από τις «ταξικές» διαμάχες. Σήμερα, ο Πούτιν αρνείται ξανά σήμερα τις παγκόσμιες ανθρώπινες αξίες, προτιμώντας τους «εθνικούς» και «παραδοσιακούς» κανόνες.
Η σημερινή Ρωσία έχει παραδόξως επιστρέψει στην προ-περεστρόικα εποχή, ή μάλλον, έχει περιέλθει σε μια σύνθεση της σοβιετικής και της τσαρικής αυτοκρατορίας, όπως κατασκευάστηκε από τους πολιτικούς τεχνολόγους του Πούτιν. Αυτή η ιστορική εκδίκηση είναι ασυμβίβαστη με τον σύγχρονο παγκόσμιο κόσμο. Στη Ρωσία, μετά την ήττα στον πόλεμο, συνήθως ακολουθεί μια εποχή μεταρρυθμίσεων. Έτσι, ίσως, σύντομα να εμφανιστεί ένας «νέος Γκορμπατσόφ».
