Πρόσφατα, το Radio Free Europe/Radio Liberty ανέφερε την πρόοδο της αρδευτικής διώρυγας Qosh Tepa του Αφγανιστάν, μια διώρυγα ύψους 670 εκατομμυρίων δολαρίων, μήκους 285 χιλιομέτρων, που θα αρδεύσει 550.000 εκτάρια γης εκτρέποντας το 25% της ροής του ποταμού Amu Darya.
Η άρδευση του βόρειου Αφγανιστάν αποτελεί προτεραιότητα για την Καμπούλ από τότε που ο πρώτος πρόεδρος του Αφγανιστάν, Mohammad Daud Khan, σχεδίασε τη διώρυγα τη δεκαετία του 1970. Ο Amu Darya, ο οποίος αποτελεί το σύνορο του Αφγανιστάν με το Τατζικιστάν, το Ουζμπεκιστάν και το Τουρκμενιστάν, πηγάζει από το Hindu Kush και το Wakhan στα υψίπεδα Pamir του Αφγανιστάν και ρέει 2.540 χιλιόμετρα προς τη θάλασσα Αράλη, μεταξύ του Ουζμπεκιστάν και του Καζακστάν.
Το 2018, η Αμερικανική Υπηρεσία Διεθνούς Ανάπτυξης ανακοίνωσε μια μελέτη σκοπιμότητας για τη διώρυγα, αλλά το ΝΑΤΟ εκκένωσε τη χώρα πριν ολοκληρωθεί η μελέτη. Οι Ταλιμπάν ξανάρχισαν το έργο τον Μάρτιο του 2022 και έχουν ολοκληρώσει περίπου 100 χιλιόμετρα του καναλιού. Οι Ταλιμπάν ισχυρίζονται ότι το κανάλι θα συμβάλει στην εξασφάλιση της επισιτιστικής ασφάλειας και θα ωφελήσει τους αγρότες, πολλοί από τους οποίους είναι υποστηρικτές τους Παστούν, οι οποίοι θα μεταναστεύσουν στην περιοχή, η οποία κατοικείται κυρίως από Ουζμπέκους και Τατζίκους.
Το Ουζμπεκιστάν και το Τουρκμενιστάν, τα οποία θα μπορούσαν να χάσουν το 15% του αρδευτικού νερού από τον Amu Darya, απηύθυναν τις ανησυχίες τους στους Ταλιμπάν και δεν έχουν σχολιάσει τις διαπραγματεύσεις, αναφέρει το OilPrice σε σχετικό ρεπορτάζ. Αλλά οι Ταλιμπάν ισχυρίστηκαν ότι ο απεσταλμένος της Τασκένδης δήλωσε ότι το Ουζμπεκιστάν είναι "έτοιμο να συνεργαστεί με το Ισλαμικό Εμιράτο (το Αφγανιστάν που κυβερνάται από τους Ταλιμπάν) μέσω τεχνικών ομάδων προκειμένου να μεγιστοποιηθούν τα οφέλη του έργου της διώρυγας Qosh Tepa".
Η ανησυχία του Ουζμπεκιστάν είναι η υγεία της βαμβακοβιομηχανίας και ο αντίκτυπος στο Καρακαλπακστάν, μια αυτόνομη δημοκρατία του Ουζμπεκιστάν, η οποία αποτέλεσε το σκηνικό ταραχών τον Ιούλιο του 2022, όταν η κυβέρνηση ανακοίνωσε συνταγματική τροποποίηση για την κατάργηση της αυτονομίας του Καρακαλπακστάν. Η αλλαγή αποσύρθηκε μετά από ταραχές που είχαν ως αποτέλεσμα 18 νεκρούς και εκατοντάδες τραυματίες.
Η υφιστάμενη συμφωνία για τον διαμοιρασμό του νερού του Amu Darya είναι η συμφωνία του 1996 του Αλμάτι που υπογράφηκε από τις δημοκρατίες της Κεντρικής Ασίας, αλλά όχι από το Αφγανιστάν. Η Συμφωνία διατηρεί τις ποσοστώσεις κατανομής νερού που είχαν θεσπιστεί από τους Σοβιετικούς και το Τουρκμενιστάν, το Ουζμπεκιστάν, το Τατζικιστάν και το Κιργιστάν καταναλώνουν περισσότερο από το 80% του νερού του ποταμού. Οι δημοκρατίες έχουν θεσπίσει τρόπους διαχείρισης του Amu Darya, αλλά το Αφγανιστάν δεν περιλαμβάνεται. Οι Ταλιμπάν λένε ότι θα χρησιμοποιήσουν υπεύθυνα το νερό προς όφελος όλων, αν και πιθανόν να αισθάνονται κατ' ιδίαν ότι τα άλλα κράτη είχαν το πλεονέκτημα του 100% του νερού για αρκετές δεκαετίες και τώρα είναι η σειρά του Αφγανιστάν να πάρει αυτό που αισθάνεται ότι του αναλογεί.
Τι μπορούν να κάνουν οι δημοκρατίες της Κεντρικής Ασίας;
Όχι πολλά- το Αφγανιστάν είναι η κεφαλή του υδατορεύματος και δεν έχει υπογράψει τη Σύμβαση του ΟΗΕ για την προστασία και τη χρήση των διασυνοριακών υδατορευμάτων και των διεθνών λιμνών (που υιοθετήθηκε το 1992). Όμως η προσφορά επίσημης συμμετοχής της Καμπούλ σε μια συμφωνία διαμοιρασμού των υδάτων θα δώσει στους Ταλιμπάν αυτό που λαχταρούν - νομιμοποίηση. Σύμφωνα με τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας, η Κεντρική Ασία έχει υψηλό επίπεδο υδατικής πίεσης και η Παγκόσμια Τράπεζα αναφέρει ότι "πολλά από τα 22 εκατομμύρια άτομα στην Κεντρική Ασία - σχεδόν το ένα τρίτο του πληθυσμού της περιοχής - δεν έχουν πρόσβαση σε ασφαλές νερό".
Το Ουζμπεκιστάν και το Τουρκμενιστάν μπορούν να κάνουν ατομικές συμφωνίες, αλλά γιατί να μην χρησιμοποιήσουν τη Διακρατική Επιτροπή για τον Συντονισμό του Νερού της Κεντρικής Ασίας (ICWC) για να διαπραγματευτούν μια συμφωνία με τους Ταλιμπάν; Η Επιτροπή συγκροτήθηκε το 1992 από τις νεοσύστατες ανεξάρτητες δημοκρατίες της Κεντρικής Ασίας με αποστολή "την υιοθέτηση αρχών συλλογικής λήψης αποφάσεων για κοινά θέματα που σχετίζονται με το νερό" και αναγνωρίζει ότι το νερό αποτελεί "περιοριστικό παράγοντα στην ανάπτυξη".
Η Επιτροπή λειτουργεί στη βάση της "ισότητας, της ισονομίας και της συναίνεσης" και οι αποφάσεις της είναι δεσμευτικές. Διαθέτει εμπειρία δεκαετιών στη διαχείριση των υδάτων την οποία μπορεί να μοιραστεί με το Αφγανιστάν. Η ενασχόληση με την Επιτροπή, ίσως ως παρατηρητής, θα αρχίσει να εισάγει τους Ταλιμπάν στις διοικητικές δομές της περιοχής και είναι μια ευκαιρία να παρουσιάσει την υπόθεσή του στους γείτονες - μια ακρόαση για το πιο σημαντικό ζήτημα, την πρόσβαση στο νερό.
Εάν οι Ταλιμπάν διαπραγματευτούν με κακή πίστη, ορισμένες επιλογές είναι:
- να σταματήσουν (ή να επαναδιαπραγματευτούν) την πώληση ηλεκτρικής ενέργειας στο Αφγανιστάν, το οποίο εισάγει το 80% της ενέργειάς του από το Ουζμπεκιστάν, το Τουρκμενιστάν, το Τατζικιστάν και το Ιράν,
- να δρομολογήσουν τις επιφανειακές εμπορευματικές μεταφορές μέσω του Ιράν και του Διεθνούς Διαδρόμου Μεταφορών Βορρά-Νότου, ο οποίος θα επιτρέψει συνδέσεις με τη Ρωσία, την περιοχή της Κασπίας, τις αγορές του νότιου Περσικού Κόλπου και την Ινδία,
- να επισυνάψουν πρόσθετους όρους στον αγωγό φυσικού αερίου Τουρκμενιστάν-Αφγανιστάν-Πακιστάν-Ινδία (TAPI),
- και να αυξήσουν τη δραστηριότητα καταπολέμησης των ναρκωτικών και τη συνεργασία μεταξύ των δημοκρατιών και με την Ευρώπη, τη Ρωσία, τις ΗΠΑ, το Ιράν, την Κίνα και το Πακιστάν.
Οι Ταλιμπάν φέρονται να χρηματοδοτούν τη διώρυγα με πωλήσεις άνθρακα στο Πακιστάν, αλλά οι τιμές του άνθρακα αναμένεται να μειωθούν κατά 42% το 2023 σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα.
Τον Αύγουστο, το Υπουργείο Ορυχείων και Πετρελαίου του Αφγανιστάν ανακοίνωσε σημαντική μείωση των δικαιωμάτων και των τελωνειακών δασμών για τον άνθρακα, οπότε η μείωση των εσόδων μπορεί να επιβραδύνει το έργο.
Και, μετά την ολοκλήρωση της διώρυγας, ακολουθεί το υδροηλεκτρικό συγκρότημα Dasht-i-Jun. Ο όγκος πλήρωσης του φράγματος θα πάρει το μεγαλύτερο μέρος της θερινής ροής του ποταμού Pyanj, παραπόταμου του ποταμού Amu Darya, βλάπτοντας τη γεωργία του Τατζικιστάν, το οποίο, κατά ειρωνεία της τύχης, μόλις προσχώρησε σε μια πρωτοβουλία για το βιώσιμο βαμβάκι.
Έτσι, οι Ταλιμπάν θα ελέγχουν τη μερίδα του λέοντος των διασυνοριακών υδάτων της Κεντρικής Ασίας.
Τι μπορεί να κάνει η Ουάσιγκτον:
- Να μην παρεμποδίζει τις διαπραγματεύσεις μεταξύ των δημοκρατιών και των Ταλιμπάν, ακόμη και αν αυτό δίνει στους Ταλιμπάν μια στιγμιαία ώθηση. Δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος για να αποδείξει κανείς δημόσια την κακόβουλη πρόθεση από το να αντιταχθεί στην επισιτιστική ασφάλεια.
- Να υποστηρίξει έργα διαχείρισης υδάτινων πόρων από την Παγκόσμια Τράπεζα, την Ασιατική Τράπεζα Ανάπτυξης και το UN-Water.
- Να παρέχει πληροφορίες και εργαλεία στις δημοκρατίες, όπως η συνεργασία μεταξύ της Εθνικής Υπηρεσίας Γεωχωρικών Πληροφοριών και του Κολλεγίου William & Mary που παρείχε λεπτομερή έκθεση για τη διαχείριση των υδάτων στο Αφγανιστάν υπό τους Ταλιμπάν.
Πώς θα αντιδράσουν οι ΗΠΑ στην αυξημένη εμπλοκή των Ταλιμπάν με τις δημοκρατίες της Κεντρικής Ασίας; Αν και η Ουάσιγκτον θα συμπάσχει με τις δημοκρατίες, η Κεντρική Ασία δεν αποτελεί προτεραιότητα, καθώς είναι απασχολημένη με τον πόλεμο στην Ουκρανία και την προετοιμασία για σύγκρουση με την Κίνα. Τούτου λεχθέντος, η Αμερική πρέπει να κάνει πράξη τη διακηρυγμένη πολιτική της για την υποστήριξη της "ασφάλειας, της ανάπτυξης και της ευημερίας" των δημοκρατιών.
