Ο κύριος Γιώργος Ζακυνθινός Καθηγητής Τμήματος Δημόσιας και Κοινοτικής Υγείας εξηγεί
Με την ηλικία, οι ανάγκες σε τρόφιμα αλλάζουν λόγω αλλαγών στο σώμα και παθολογιών που μπορεί να αναπτυχθούν καθώς γερνάμε. Δεν υπάρχει ακριβής ηλικία στην οποία κάποιος γίνεται «ηλικιωμένος»: η ηλικία των 65 ετών είναι μια σύμβαση, η οποία αντιστοιχεί περίπου στην ηλικία συνταξιοδότησης σε πολλές δυτικές χώρες. Η λεγόμενη φυσιολογική γήρανση, που ονομάζεται επίσης «γήρανση» ή «συνήθης γήρανση», συνίσταται σε μια ελαφρά μείωση ορισμένων λειτουργιών που είναι κοινή σχεδόν σε όλα τα άτομα άνω των εξήντα και η οποία δεν οδηγεί σε ασθένειες. Για παράδειγμα, η πρεσβυωπία (η αδυναμία να δει κανείς καλά τα κοντινά αντικείμενα) και η ήπια απώλεια μνήμης είναι τυπικά βιολογικά φαινόμενα λόγω της προχωρημένης ηλικίας, σύμφωνα με το ygeiamou.gr
Η γήρανση επιφέρει επίσης φυσιολογικές αλλαγές που επηρεάζουν την διατροφή στους ηλικιωμένους:
Μείωση του μεταβολισμού Η κατανάλωση ενέργειας της τροφής παραμένει σταθερή μεταξύ των ηλικιών 20 και 60 ετών και στη συνέχεια μειώνεται γρήγορα, έτσι ώστε όσοι είναι άνω των εξήντα πέντε(65) πρέπει να προσλαμβάνουν λιγότερες θερμίδες στην ημέρα.
Αλλοίωση της αίσθησης της γεύσης και της όσφρησης Καθώς μεγαλώνουμε, μπορεί να χάσουμε την αίσθηση της γεύσης σας σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό ή να αντιλαμβανόμαστε τις γεύσεις και τις μυρωδιές διαφορετικά. Αυτό μπορεί να κάνει μερικούς ανθρώπους να χάσουν την επιθυμία να φάνε. Γενικά, πάνω απ’ όλα, χάνεται η ικανότητα αντίληψης πικρών γεύσεων, ενώ οι γλυκές και αλμυρές γεύσεις συνεχίζουν να γίνονται αντιληπτές, επομένως είναι πιθανό το άτομο να κλίνει προς τροφές πλουσιότερες σε ζάχαρη ή αλάτι, που αυξάνουν τον κίνδυνο χρόνιων ασθενειών.
Λιγότερη παραγωγή σάλιου γεγονός που κάνει το φαγητό πιο δύσκολο.
Μετά την πρόσληψη υδατανθράκων, οι γλυκαιμικές κορυφές αυξάνονται πιο εύκολα από ό,τι στην ενήλικη και την παιδική ηλικία.
Η απώλεια δοντιών πιο συχνή με την ηλικία και ιδιαίτερα εκεί όπου υπήρξε κακή στοματική υγιεινή, αλλάζει τη μάσηση (ακόμη και με την παρουσία οδοντικών προθέσεων). Οι οδοντοστοιχίες φαίνεται επίσης να μειώνουν την ικανότητα αντίληψης της γεύσης. Αυτοί οι παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν τα είδη των τροφίμων που μπορούν να φάνε και να μειώσουν την όρεξή τους.
Σε άτομα με ασθένειες υπάρχουν άλλοι παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν τις διατροφικές ανάγκες ή την προσέγγιση στη διατροφή:
Η δυσκολία στην κατάποση (για παράδειγμα λόγω γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης) ή οι κινήσεις (που προκύπτουν για παράδειγμα από αρθρίτιδα ή καρδιακή προσβολή) μπορεί να δυσκολέψουν την κατανάλωση στερεών τροφών.
Τα προβλήματα εντερικής απορρόφησης περιορίζουν την απορρόφηση ορισμένων σημαντικών θρεπτικών συστατικών.
Η κατάθλιψη, η οποία μπορεί να προκύψει για παράδειγμα από τη μοναξιά στην οποία βρίσκονται πολλοί ηλικιωμένοι, οδηγεί σε απώλεια ενδιαφέροντος για το φαγητό.
Η λήψη ορισμένων φαρμάκων μπορεί να επηρεάσει την αίσθηση της γεύσης ή της όσφρησης, την πείνα ή την απορρόφηση θρεπτικών συστατικών.
Όμως προηγούμενες συνήθειες και παράγοντες όπως η απομόνωση και η κατάθλιψη μπορούν να οδηγήσουν ένα άτομο να προσεγγίσει το φαγητό με ανθυγιεινό τρόπο. Για αυτούς τους λόγους είναι σημαντικό να εξετάσουμε τρόπους βελτίωσης της διατροφής του κάθε ατόμου ανάλογα με τις ανάγκες του, ίσως επικοινωνώντας με έναν ειδικό, όπως έναν διαιτολόγο.
Υγιεινή διατροφή σε ηλικιωμένους
Παρά τις χαμηλότερες ενεργειακές ανάγκες των ηλικιωμένων, μια ποικιλία δίαιτας είναι απαραίτητη για την εξασφάλιση της πρόσληψης διαφορετικών μακροθρεπτικών συστατικών (υδατάνθρακες, πρωτεΐνες και λίπη) και μικροθρεπτικών συστατικών (πρωτεΐνες και μέταλλα). Υπάρχουν αναφορές ότι η έλλειψη κάποιων θρεπτικών συστατικών (πρωτεΐνες, βιταμίνες, μέταλλα) έχει επιπτώσεις σε πολλά συστήματα, όπως το ανοσοποιητικό σύστημα και, πρώτα από όλα, το μυοσκελετικό. Μπορεί να φτάσουμε σε μια κατάσταση σημαντικής απώλειας μυϊκής μάζας, που ονομάζεται σαρκοπενία, η οποία είναι σημαντική γιατί επιδεινώνει την κατάσταση αυξάνοντας, μεταξύ άλλων, τον κίνδυνο των τυχαίων πτώσεων και καταγμάτων. Ένα ακόμη πιο σημαντικό πρόβλημα σε όσους πάσχουν από ασθένειες: η ανεπαρκής πρόσληψη τροφής κάνει την ανάρρωση από λοιμώξεις πιο μακροχρόνια και πιο δύσκολη, όπως μια συνηθισμένη γρίπη που μπορεί να περιπλέκεται από βρογχοπνευμονία και την ανάρρωση μετά από χειρουργική επέμβαση.
Υγιεινή διατροφή για την πρόληψη χρόνιων ασθενειών
Από το 2022, περίπου ένα άτομο κάθε 2 δευτερόλεπτα πεθαίνει από χρόνια ασθένεια πριν από την ηλικία των 70 ετών. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, οι χρόνιες ασθένειες ευθύνονται για περίπου το 74% των θανάτων παγκοσμίως. Ειδικότερα, τα καρδιαγγειακά νοσήματα προκαλούν σχεδόν 18 εκατομμύρια θανάτους ετησίως, ακολουθούμενα από τον καρκίνο (9,3 εκατομμύρια θάνατοι), τις χρόνιες παθήσεις του αναπνευστικού (όπως το άσθμα και τη χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, ΧΑΠ) και τον διαβήτη (2 εκατομμύρια θάνατοι). Άλλες χρόνιες παθήσεις είναι κάποιες διαταραχές ψυχικής υγείας όπως η χρόνια κατάθλιψη, οι μυοσκελετικές διαταραχές όπως η οστεοαρθρίτιδα, οι γενετικές παθήσεις.
H γήρανση συνοδεύεται από μια ποικιλία οικονομικών, ψυχολογικών και κοινωνικών αλλαγών που μπορούν να θέσουν σε κίνδυνο τη διατροφική κατάσταση του ηλικιωμένου.
Η γήρανση προκαλεί επίσης φυσιολογικές αλλαγές που επηρεάζουν την ανάγκη για πολλά απαραίτητα θρεπτικά συστατικά. Ενώ οι έρευνες διατροφικής κατάστασης των ηλικιωμένων έχουν δείξει σχετικά χαμηλό επιπολασμό ειλικρινών ελλείψεων θρεπτικών συστατικών, υπάρχει αξιοσημείωτη αύξηση του κινδύνου υποσιτισμού και ενδείξεις υποκλινικών ελλείψεων με άμεσο αντίκτυπο στη λειτουργία του οργανισμού.
Ένας κρίσιμος παράγοντας κινδύνου υποσιτισμού μεταξύ των ηλικιωμένων ενηλίκων είναι η φθίνουσα ανάγκη τους για ενέργεια λόγω της μείωσης της άλιπης μάζας σώματος και ενός πιο καθιστικού τρόπου ζωής.
Η μείωση της ενεργειακής πρόσληψης με την πάροδο της ηλικίας έχει σημαντικές επιπτώσεις στη διατροφή όσον αφορά τις πρωτεΐνες και τα μικροθρεπτικά συστατικά. Η διατροφική ποιότητα είναι δύσκολο να διασφαλιστεί όταν η συνολική ενεργειακή πρόσληψη είναι χαμηλή. Το χάσμα μεταξύ της πραγματικής κατανάλωσης θρεπτικών συστατικών που είναι κοινή στους ηλικιωμένους ενήλικες και των συνιστώμενων προσλήψεων από δίαιτες που σχετίζονται με την προαγωγή της υγείας και την πρόληψη χρόνιων ασθενειών είναι μεγάλο.
Γηρατικός Πληθυσμός και λειτουργικά Τρόφιμα
Ο αριθμός και το ποσοστό των ηλικιωμένων αυξάνεται παγκοσμίως και προβλέπεται ότι το 2030, θα υπάρχουν 920 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο ηλικίας 66 ετών και άνω. Τις τελευταίες δεκαετίες, πολυάριθμες μελέτες έδειξαν ότι η υγιεινή διατροφή συνδέεται θετικά με την καλύτερη διατροφική κατάσταση και ποιότητα ζωής και τη μειωμένη συχνότητα εμφάνισης μη μεταδοτικών ασθενειών. Καθώς οι ηλικιωμένοι συνειδητοποιούν την υγεία τους, η ζήτηση για τρόφιμα και ποτά πλούσια σε θρεπτικά συστατικά και βιοδραστικές ενώσεις έχει αυξηθεί.
Η αυξημένη ζήτηση για υγιεινά τρόφιμα προκάλεσε μια πρόσφατη ταχεία αύξηση στο σχεδιασμό, την παραγωγή και την εμπορία λειτουργικών τροφίμων για την πρόληψη ή τη διόρθωση των ελλείψεων σε θρεπτικά συστατικά και τη βελτίωση της διατροφικής κατάστασης των ηλικιωμένων. Αυτά τα λειτουργικά προϊόντα περιέχουν και/ή είναι εμπλουτισμένα με διαιτητικές ίνες, ωμέγα-3 πολυακόρεστα λιπαρά οξέα, φυτοοιστρογόνα, πολυφαινόλες, καροτενοειδή όπως άλφα- και βήτα-καροτίνη, λουτεΐνη και ζεαξανθίνη, πρε- προ- και συνβιοτικά και φυτικές στερόλες και στανόλες.
Πρόκειται για συγκεκριμένες ανάγκες σε:
Βιταμίνες: απαραίτητες για τον οργανισμό, αφού ρυθμίζουν τις μεταβολικές διεργασίες και δεν μπορούν να συντεθούν από τον οργανισμό – Σύμπλεγμα βιταμινών Α, C, D και Β.
Αντιοξειδωτικά: Βρίσκονται σε φρούτα και λαχανικά και αποτρέπουν την επίθεση των ελεύθερων ριζών, η εμφάνιση των οποίων συνδέεται τόσο με τη γήρανση γενικά όσο και με μια σειρά από καρδιαγγειακά και εκφυλιστικά νοσήματα, Αλτσχάιμερ, Πάρκινσον, καθώς και διαφορετικούς τύπους καρκίνου. Παραδείγματα αυτών είναι: βιταμίνες Α (καροτίνες), C και E, σελήνιο, συνένζυμο Q 10 και πολυφαινόλες, όπως αυτές που βρίσκονται σε ελιές , πράσινο τσάι, μαύρη σοκολάτα, ντομάτες, μπρόκολο, αγκινάρες, σκόρδο, πράσινες πιπεριές, παντζάρια, κουνουπίδι , κρεμμύδι, φρούτα όπως μήλο, ακτινίδιο, φράουλα μεταξύ άλλων, κανέλα και κόκκινο κρασί .
Μέταλλα: ασβέστιο, σίδηρος, φώσφορος, μαγνήσιο, σελήνιο, βόριο, χρώμιο, χαλκός, νικέλιο και ψευδάργυρος.
Ίνες: είναι μέρη φρούτων, λαχανικών, δημητριακών, ξηρών καρπών και οσπρίων που δεν μπορούν να αφομοιωθούν από τον άνθρωπο. Βελτιώνουν την απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών, προάγουν τη γαστρεντερική διέλευση και μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση του κινδύνου καρδιαγγειακών και άλλων ασθενειών.
Το χάσμα μεταξύ της πραγματικής κατανάλωσης θρεπτικών συστατικών που είναι κοινή στους ηλικιωμένους ενήλικες και των συνιστώμενων προσλήψεων από δίαιτες που σχετίζονται με την προαγωγή της υγείας και την πρόληψη χρόνιων ασθενειών είναι μεγάλο. Μπορεί να μετριαστεί; Η απάντηση είναι θετική με χάρη στο δυναμικό πεδίο της επιστήμης της διατροφής και τα λειτουργικά τρόφιμα.
Λειτουργικά τρόφιμα είναι εκείνα που, σε φυσική ή επεξεργασμένη μορφή, περιέχουν συστατικά που έχουν ευεργετικές επιδράσεις στην υγεία που υπερβαίνουν τη διατροφή. Γενικά, λειτουργικό τρόφιμο θεωρείται αυτό που, εκτός από τις εγγενείς διατροφικές του αξίες, αποδεικνύει ότι έχει θετικές επιδράσεις σε μία ή περισσότερες συγκεκριμένες λειτουργίες του οργανισμού, με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι κατάλληλο για τη βελτίωση της κατάστασης της υγείας και της ευεξίας. Ή να μειώνουν τον κίνδυνο ασθένειας ή και τα δύο.
Στο δυναμικό πεδίο της επιστήμης της διατροφής, τα λειτουργικά τρόφιμα έχουν χαράξει μια σημαντική θέση. Αυτά τα τρόφιμα, τα οποία προσφέρουν κάτι περισσότερο από βασική διατροφή, είναι εμπλουτισμένα με βιοδραστικές ενώσεις όπως αντιοξειδωτικά (π.χ. φαινολικές ενώσεις, καροτενοειδή, ωμέγα-3 λιπαρά οξέα, ορισμένες βιταμίνες) που προσφέρουν ιδιότητες προαγωγής της υγείας και πρόληψης ασθενειών. Η έννοια των λειτουργικών τροφίμων συγχωνεύει αρχές από την επιστήμη των τροφίμων, τη διατροφή και τη φαρμακολογία, προσφέροντας έτσι μια ολοκληρωμένη προσέγγιση στην υγεία και την ευημερία. Η αύξηση του ενδιαφέροντος για τα λειτουργικά τρόφιμα καθοδηγείται από τη μετατόπιση της προτίμησης των καταναλωτών προς φυσικά και προϊόντα που βελτιώνουν την υγεία. Καθώς οι κοινωνίες γίνονται όλο και πιο ευαισθητοποιημένες για την υγεία, υπάρχει μια αυξανόμενη ζήτηση για τρόφιμα που μπορούν να βελτιώσουν την υγεία, να ενισχύσουν την απόδοση και να μετριάσουν τον κίνδυνο ασθενειών.
Αυτή η τάση αντικατοπτρίζεται στην ταχεία επέκταση της αγοράς των λειτουργικών τροφίμων, η οποία προβλέπεται να σημειώσει σημαντική ανάπτυξη τα επόμενα χρόνια. Λειτουργικά τρόφιμα έχουν γίνει δημοφιλή επειδή οι καταναλωτές σήμερα θέλουν κάτι περισσότερο από την διατροφική επάρκεια ή την ανάγκη για κάλυψη τροφής. Αναμένουν μέσα από την κατανάλωσή τους ή την πρόσληψη τους τα περιέχοντα συστατικά των τροφίμων να έχουν ένα ρόλο στην πρόληψη των ασθενειών. Οι άνθρωποι χρησιμοποιώντας μια ποικιλία από λειτουργικά τρόφιμα πρεσβεύουν να χαμηλώσουν τον κίνδυνο χρόνιων παθήσεων σε επίπεδο πρόληψης ή να διαχειριστούν ασθένειες που έχουν. ‘Ετσι χρησιμοποιούν τροφές όπως το σκόρδο, τα ψάρια και τα ιχθυέλαια ως συμπληρώματα, λιναρόσπορο, προϊόντα βρώμης, ψωμιά με εμπλουτισμένο φυλλικό οξύ και δημητριακά. Ακόμη και φρούτα και λαχανικά ταιριάζει στον ορισμό των λειτουργικών τροφίμων, δεδομένου ότι περιέχουν ουσίες που ονομάζονται φυτοχημικά που μπορούν να περιορίσουν την ανάπτυξη της ασθένειας. Τα προϊόντα αυτά είναι πιθανό να διαδραματίζουν ζωτικό ρόλο στην ανθρώπινη υγεία και τη μακροζωία. Η προέλευσή τους είναι κυρίως φυτικής προέλευσης και είναι συνήθως εκχυλίσματα ή έλαια που έχουν αναγνωριστεί διεθνώς για την προαγωγή της υγείας, τη μείωση του κινδύνου εκδήλωσης ασθένειας και τη μείωση του κόστους της υγειονομικής περίθαλψης.
Κατάλογος κοινών εμπλουτισμένων τροφίμων
Τα τρόφιμα που έχουν ενισχυθεί είναι μια εξαιρετική προσέγγιση για την αύξηση της κατανάλωσης σημαντικών βιταμινών και μετάλλων στον γενικό πληθυσμό, καθώς είναι άμεσα διαθέσιμα, οικονομικά και καταναλώνονται σε καθημερινή βάση. Τα ακόλουθα θρεπτικά συστατικά προστίθενται συνήθως σε διαφορετικούς τύπους εμπλουτισμένων τροφίμων από τους κατασκευαστές τροφίμων: Βιταμίνη Α, Βιταμίνη D, Βιταμίνη Β6, Διαιτητικές ίνες, Ασβέστιο, Ιωδιούχο αλάτι, Μαγνήσιο, Φολικό οξύ.
Ακολουθούν μερικά παραδείγματα ενισχυμένων τροφίμων:
- Γαλακτοκομικά προϊόντα που έχουν ενισχυθεί με ασβέστιο και βιταμίνη D
- Μια ποικιλία βασικών τροφίμων, όπως αλεύρι σίτου, ρύζι, καλαμπόκι και μανιόκα
- Δημητριακά πρωινού
- Δημητριακά ολικής αλέσεως
- Φυτικά έλαια
- Γάλα αμυγδάλου και άλλες εναλλακτικές λύσεις γάλακτος
- Αυγό
- Χυμός φρούτων
- Ζάχαρη
- Ιωδιούχο ή διπλά ενισχυμένο αλάτι
- Γιαούρτι χωρίς γεύση
- Παγωτά
Οι φυσιολογικές αλλαγές που σχετίζονται με τη γήρανση αντιπροσωπεύουν μια πολύπλοκη και ποικίλη διαδικασία που περιλαμβάνει κάθε σύστημα του ανθρώπινου σώματος , επηρεάζοντας αναπόφευκτα την πρόσληψη τροφής και διατροφής. Τα τελευταία χρόνια, έχει επισημανθεί το δυναμικό της έρευνας και της καινοτομίας για τη βελτιστοποίηση της διατροφής για ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας μέσω προϊόντων διατροφής. Για παράδειγμα, τα εμπλουτισμένα τρόφιμα και τα συμπληρώματα διατροφής μπορούν να μετριάσουν ορισμένες από τις διατροφικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν σε μεγαλύτερη ηλικία. Αξίζει να διευκρινιστεί ότι τα λειτουργικά τρόφιμα δεν θεραπεύουν ούτε προλαμβάνουν από μόνα τους αλλοιώσεις ή ασθένειες, αν και τα ευεργετικά τους αποτελέσματα είναι επιστημονικά βασισμένα και μελετώνται ακόμη, πρέπει να αποτελούν συμπλήρωμα μιας ισορροπημένης διατροφής που, μαζί με τη φυσική. Η δραστηριότητα, η τακτική άσκηση, η διατήρηση επαρκούς σωματικού βάρους και η μείωση του στρες έχουν θετική επίδραση στην υγεία.
