Τα κουτσαβάκια ή οι κουτσαβάκηδες, ήταν οι λαϊκοί μάγκες της Αθήνας από την εποχή του Όθωνα ακόμα, αλλά πολλαπλασιάστηκαν κατά την βασιλεία του Γεωργίου του Α’. Πήραν το όνομά τους από τον Δημήτρη Κουτσαβάκη, έναν παλιό μάγκα και καβγατζή του Πειραιά, που την εποχή του Όθωνα ήταν δεκανέας του Ιππικού. Το παρουσιαστικό του και το βάδισμά του το μιμήθηκαν όλοι οι μελλοντικοί εκπρόσωποί του αθηναϊκού υποκόσμου.
Οι περισσότεροι από αυτούς δεν ήταν πραγματικά αυτό που λέμε μάγκες. Μάλλον ψευτοπαλληκαράδες ήταν που προσπαθούσαν να πουλήσουν την εικόνα τους και να εκβιάσουν τους πιο αδύνατους. Μια άλλη άποψη λέει πως το Κουτσαβάκης προέρχεται από βάδισμα τους, αφού κούτσαιναν λίγο. Και πως αυτό ήταν το τρόπαιο τους, μετά από συμπλοκή με την αστυνομία.
Οι κουτσαβάκηδες έδρασαν στην Αθήνα και συγκεκριμένα στου Ψυρρή. Ούτε η αστυνομία δεν τολμούσε να μπει τότε στην γνωστή συνοικία. Η ατιμωρησία βασίλευε στις τάξεις τους και όλο και περισσότεροι ήθελαν να γίνουν κουτσαβάκια, για να κάνουν ότι θέλουν, παραβιάζοντας τον νόμο. Για πολλούς ήταν ήρωες, ενώ για άλλους, κοινοί εγκληματίες.
Ήταν περήφανοι για το μουστάκι τους και το σακάκι, το οποίο δεν φορούσαν με τον παραδοσιακό τρόπο. Φορούσαν το ένα μανίκι και το άλλο το άφηναν να κρέμεται , κάτι που τους βοηθούσε μάλιστα στο να κουτσαίνουν ή να βαδίζουν μονόπατα.
Κουτσαβάκια: Οι μάγκες της παλιάς Αθήνας
Το μανίκι που κρεμόταν προκαλεί απορίες για την χρησιμότητά του. Ωστόσο υπάρχει μια εξήγηση γι’ αυτό. Ο λόγος ήταν για να προλάβουν σε περίπτωση επίθεσης από μέλος άλλης συμμορίας να τυλίξουν το χέρι τους και να το προτάξουν για να προστατευτούν από το μαχαίρωμα. Τα αλληλομαχαιρώματα ήταν σχεδόν καθημερινά.
Το 1893, συστάθηκε η στρατιωτική αστυνομία. Ο Δημήτριος Μπαϊρακτάρης διορίστηκε με τον βαθμό του ταγματάρχη και έβαλε στόχο να εξαφανίσει τους κουτσαβάκηδες και την ανομία μέσα στην οποία ζούσαν. Ο τρόπος του; Λίγο πιο σκληρός από τον μέσο όρο. Προσπαθούσε να τους ταπεινώσει, είτε κόβοντας το μισό μουστάκι, είτε κουρεύοντας τους με την ψιλή, είτε κόβοντάς τους το μανίκι που κρεμόταν. Έπαιρνε τα όπλα τους, την τιμή τους δηλαδή, και τα πουλούσε για παλιοσίδερα.
Η πλατεία ηρώων στου Ψυρρή ήταν το ορμητήριό τους για περίπου μισό αιώνα. Τα εγκλήματά τους ήταν πολλά, αλλά κυρίως ήταν οι λεγόμενοι «αγαπητικοί» των γυναικών που έκαναν πιάτσα στην περιοχή. Οι κάτοικοι πάλι, τους έδιναν κάτι σαν φόρο, για να τους παρέχουν την προστασία τους.
Ο Μπαϊράκταρης έγινε ο ήρωας αυτών των κατοίκων και εχθρός των κουτσαβάκηδων, που σιγά σιγά σταμάτησαν την δράση τους ντροπιασμένοι. Κάποιοι παρέμειναν με αυτό το παρουσιαστικό αλλά μεμονωμένα, ενώ σκόρπισαν σε όλη την Αθήνα, μην έχοντας πλέον ως άβατο την συνοικία του Ψυρρή.
Από τότε, το προσωνύμιο μάγκας, έχει αποκτήσει τεράστια διαφορά με τα κουτσαβάκια. Οι τελευταίοι θεωρούνται θρασύδειλοι χωρίς «μπέσσα», ενώ ο μάγκας είναι ο ντόμπρος, ο φιλότιμος, που δεν χρησιμοποιεί το θάρρος του για να κάνει κακό. Έτσι τα κουτσαβάκια έχουν μείνει στην ιστορία με αρνητικό πρόσημο. Κάτι που διακωμωδήθηκε εκτενώς κατά την ακμή του μετέπειτα ελληνικού κινηματογράφου.
