Ο Τούρκος Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν πραγματοποίησε επίσκεψη στο Κατάρ – μια χώρα που θεωρεί φίλη – εν μέσω της δραματικής υποτίμησης της τουρκικής λίρας, της επιδεινούμενης κρίσης του σκληρού νομίσματος και των διάσπαρτων φόβων για πώληση εθνικών περιουσιακών στοιχείων. Η επίσκεψη της 6ης-7ης Δεκεμβρίου, η οποία πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο των προσπαθειών της Τουρκίας να σπάσει την περιφερειακή της απομόνωση και να επιδιορθώσει τις σχέσεις με την Αίγυπτο, το Ισραήλ και τα κράτη του Κόλπου, απέδωσε 15 διμερείς συμφωνίες.
Ωστόσο, οι συμφωνίες είναι ελάχιστης οικονομικής αξίας, καθώς οραματίζονται συνεργασία σε τομείς όπως η αντιμετώπιση έκτακτων περιστατικών και η πολιτική άμυνα, η διπλωματία, ο πολιτισμός, η υγειονομική περίθαλψη, τα θρησκευτικά και ακαδημαϊκά θέματα, και τα μέσα ενημέρωσης. Αν και ένα τέτοιο αποτέλεσμα μπορεί να απογοήτευσε τον Ερντογάν, δεν επισκιάζει τις επενδύσεις του Κατάρ στην Τουρκία από τότε που ξέσπασε η νομισματική κρίση της χώρας το 2018 εν μέσω πολιτικών εντάσεων με την Ουάσιγκτον.
Η πιο πρόσφατη επένδυση του Κατάρ ήταν σε εργοστάσιο ψευδαργύρου 102 εκατομμυρίων δολαρίων που εγκαινιάστηκε στις 4 Δεκεμβρίου στη νοτιοανατολική επαρχία Siirt. Το εγχείρημα σχεδιάζει να ιδρύσει περισσότερα εργοστάσια ορυκτών αξίας 500 εκατομμυρίων δολαρίων έως το 2023. Το Κατάρ υποσχέθηκε άμεσες επενδύσεις αξίας 15 δισεκατομμυρίων δολαρίων στην Τουρκία το 2018. Σε μια άλλη κίνηση υποστήριξης, το Κατάρ πέρυσι τριπλασίασε τη συμφωνία ανταλλαγής νομισμάτων με την Τουρκία στα 15 δισεκατομμύρια δολάρια.
Μιλώντας πριν από την επίσκεψη του Ερντογάν, ο πρεσβευτής της Τουρκίας στο Κατάρ είπε ότι οι επενδύσεις του Κατάρ στην Τουρκία έχουν αγγίξει τα 33,2 δισεκατομμύρια δολάρια, ενώ οι τουρκικές επενδύσεις στο Κατάρ έχουν φτάσει τα 32 δισεκατομμύρια δολάρια. Τούρκοι εργολάβοι έχουν αναλάβει έργα αξίας 18,6 δισεκατομμυρίων δολαρίων στο Κατάρ, αλλά τα κέρδη τους αναμένεται να μειωθούν καθώς το Κατάρ ολοκληρώνει τα κατασκευαστικά έργα για το Παγκόσμιο Κύπελλο FIFA 2022.
Έχει, όμως, αυτή η εταιρική σχέση οικονομικά οφέλη που ταιριάζουν με τη σημασία που της έχει δώσει η Άγκυρα;
Οι επενδύσεις του Κατάρ στην Τουρκία ανέρχονται μόνο στο 5% των άνω των 400 δισεκατομμυρίων δολαρίων που έχει επενδύσει η Αρχή Επενδύσεων του Κατάρ σε όλο τον κόσμο. Και ο όγκος του διμερούς εμπορίου ανήλθε σε 1,4 δισεκατομμύρια δολάρια το 2019, με τις τουρκικές εξαγωγές στο Κατάρ να αντιπροσωπεύουν το 0,1% των συνολικών εξαγωγών της χώρας.
Εν τω μεταξύ, η αμυντική εταιρική σχέση - που χαρακτηρίζεται από τη στρατιωτική βάση της Τουρκίας στο Κατάρ - έχει αποκτήσει νέα διάσταση με μια συμφωνία που υπογράφηκε τον Μάρτιο. Η συμφωνία, η οποία αναμένεται να επικυρωθεί από το τουρκικό κοινοβούλιο, θα επιτρέψει στο Κατάρ να αναπτύξει 36 πολεμικά αεροσκάφη και 250 στρατιώτες στην Τουρκία, χρησιμοποιώντας τον τουρκικό εναέριο χώρο και τις βάσεις για εκπαιδευτικές πτήσεις.
Δεδομένου ότι το οπλοστάσιο του Κατάρ περιέχει αεροσκάφη Rafale γαλλικής κατασκευής, ορισμένοι θεώρησαν τη συμφωνία ως απάντηση της Τουρκίας στην Ελλάδα, η οποία έχει παραγγείλει 24 αεροσκάφη Rafale από τη Γαλλία μετά από εντάσεις με την Τουρκία. Σύμφωνα με ελληνικά μέσα ενημέρωσης, η Τουρκία επιθυμεί να εξοικειώσει τους πιλότους της με τα αεροσκάφη Rafale, τα οποία δεν κατέχει ο τουρκικός στρατός.
Η τουρκική βάση στο Κατάρ ήταν ο τρόπος της Τουρκίας να θωρακίσει τη Ντόχα από τις εντάσεις με τους γείτονές της στον Κόλπο. Το κλείσιμο της βάσης ήταν ένας από τους όρους που έθεσε το μπλοκ υπό την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας για τον τερματισμό του αποκλεισμού που είχε επιβάλει στο Κατάρ το 2017. Ο αποκλεισμός έληξε τον Ιανουάριο, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι η συνεχιζόμενη τουρκική στρατιωτική παρουσία στο Κατάρ είναι πλέον ευπρόσδεκτη στον Κόλπο.
Σε μια προφανή αναγνώριση τέτοιων ευαισθησιών, ο Ερντογάν έδωσε ένα μάλλον ήπιο μήνυμα κατά την επίσκεψή του στη βάση στις 7 Δεκεμβρίου. «Η Τουρκία, μαζί με το Κατάρ, δίνει μεγάλη σημασία στην ειρήνη και την ευημερία σε ολόκληρη την περιοχή του Κόλπου. Δεν θα θέλαμε ποτέ να δούμε εντάσεις, συγκρούσεις και εχθρότητα σε αυτά τα εδάφη», είπε. «Όλοι οι λαοί του Κόλπου είναι τα αληθινά μας αδέρφια».
Τώρα που η Ντόχα βρίσκεται σε πορεία συμφιλίωσης με τους γείτονές της, είναι απίθανο να προωθήσει περαιτέρω τη στρατιωτική της συνεργασία με την Τουρκία στο έδαφος του Κατάρ. Επιπλέον, το Κατάρ έχει δείξει εδώ και καιρό ότι δεν έχει καμία πρόθεση να δώσει προτεραιότητα στους στόχους εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας. Παρά τη στενή οικονομική και στρατιωτική συνεργασία, η Ντόχα έχει αποκλίνει από την Άγκυρα σε ορισμένα ζητήματα.
Το πιο σημαντικό είναι ότι το Κατάρ έχει εμπλακεί σε ενεργειακά έργα με την Κυπριακή Δημοκρατία σε βάρος των τουρκικών διεκδικήσεων στην Ανατολική Μεσόγειο. Την περασμένη εβδομάδα, μια κοινοπραξία μεταξύ της ExxonMobil και της Qatar Petroleum έλαβε δικαιώματα εξερεύνησης φυσικού αερίου σε μια υπεράκτια περιοχή, που ονομάζεται τεμάχιο 5, εντός των ορίων της οικονομικής ζώνης που διεκδικεί η Τουρκία. Η κοινοπραξία είχε ήδη ξεκινήσει τις εργασίες εξερεύνησης στο τεμάχιο 10 το 2018. Η Άγκυρα αντέδρασε με ανακοινώσεις μάλλον χαμηλών τόνων εκείνη την εποχή, αλλά φαινόταν να οξύνει τον τόνο της μετά την αδειοδότηση της 2ας Δεκεμβρίου. «Η Τουρκία δεν θα επιτρέψει ποτέ σε καμία ξένη χώρα, εταιρεία ή πλοίο να εμπλακεί σε μη εξουσιοδοτημένες δραστηριότητες εξερεύνησης υδρογονανθράκων στις περιοχές της θαλάσσιας δικαιοδοσίας της», δήλωσε ο εκπρόσωπος του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών.
Οι στρατηγικές επιλογές της Ντόχα επιβεβαιώνουν την απροθυμία της να μοιραστεί την εξωτερική της πολιτική με την Άγκυρα. Αυτή η στάση εμφανίστηκε επίσης την άνοιξη, όταν το Κατάρ αρνήθηκε να επιτρέψει στις αφγανικές ειρηνευτικές συνομιλίες να μετακινηθούν από τη Ντόχα στην Κωνσταντινούπολη. Ομοίως, το Κατάρ απέσυρε ένα έργο για ένα τουρκικό τηλεοπτικό κανάλι του Al Jazeera πριν από αρκετά χρόνια, ενοχλημένοι από το περιοριστικό κλίμα των μέσων ενημέρωσης που επέβαλε η κυβέρνηση του Ερντογάν.
Μετά από χρόνια έντασης με τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, ο Ερντογάν θέλει τώρα να ανοίξει μια νέα σελίδα με τους γείτονες του Κατάρ, διατηρώντας παράλληλα στρατιωτικούς δεσμούς με τη Ντόχα. Φιλοξένησε τον διάδοχο του Άμπου Ντάμπι σε συνομιλίες στην Άγκυρα στις 24 Νοεμβρίου και αναμένεται να ανταποδώσει την επίσκεψη τον Φεβρουάριο. Η ηγεσία των ΗΑΕ - ανυπομονεί να αναθεωρήσει τους δεσμούς της με την Τουρκία και το Ιράν μετά τη διαμάχη με τους Σαουδάραβες στην Υεμένη - φαίνεται να ενδιαφέρεται για την αμυντική βιομηχανία της Τουρκίας, η οποία πρόσφατα απέκτησε διεθνή φήμη για τον αντίκτυπο που είχαν τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη Bayraktar TB2 σε διάφορες συγκρούσεις. Ενώ ο Ερντογάν επισκεπτόταν τη Ντόχα, αξιωματούχοι των Εμιράτων διερεύνησαν ευκαιρίες συνεργασίας με αμυντικές εταιρείες στην Τουρκία, συμπεριλαμβανομένης της Aselsan, της μεγαλύτερης.
Η Άγκυρα ελπίζει ότι η Σαουδική Αραβία θα κινηθεί για να βγάλει από τον «πάγο» τις σχέσεις με την Τουρκία, και επίσης, για να αποφύγει να μείνει πίσω από τα ΗΑΕ εν μέσω των συνεχιζόμενων προβλημάτων τους στην Υεμένη. Ο Ερντογάν φαίνεται πρόθυμος να κάνει μια απότομη στροφή και να δώσει τα χέρια με τον Σαουδάραβα διάδοχο πρίγκιπα Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, τον οποίο η Άγκυρα θεώρησε υπεύθυνο για τη δολοφονία του δημοσιογράφου Τζαμάλ Κασόγκι το 2018 στο προξενείο της Σαουδικής Αραβίας στην Κωνσταντινούπολη.
Το Κατάρ είχε σηματοδοτήσει την ετοιμότητά του να μεσολαβήσει μεταξύ Άγκυρας και Ριάντ μετά τη συμφιλίωση του με τους γείτονές του στον Κόλπο τον Ιανουάριο. Και οι συνομιλίες μεταξύ των υπουργών Εξωτερικών της Τουρκίας και της Σαουδικής Αραβίας τον Μάιο, ακολουθούμενες από τη συνάντηση του υπουργού Εμπορίου της Σαουδικής Αραβίας με τον αντιπρόεδρο της Τουρκίας τον Νοέμβριο, δείχνουν ότι μια συνάντηση Ερντογάν-μπιν Σαλμάν μπορεί να μην είναι μακριά.
