Η Τουρκία σε διάφορα στάδια της ιστορίας της, χρησιμοποίησε ενεργά ιδεολογικά όργανα στην εξωτερική της πολιτική. Δύο ιδεολογίες που χρησιμοποιούνται πιο ενεργά αυτή τη στιγμή: ο πανισλαμισμός και ο παντουρκισμός. Ωστόσο, αυτά τα ιδεολογήματα στην ουσία τους αντιφάσκουν μεταξύ τους.
Ο παντουρκισμός είναι μια ιδεολογική και πολιτική τάση, που βασίζεται στην ιδέα της δημιουργίας ενός κοινού τουρκικού κράτους. Οι ιδέες του παντουρκισμού εκφράστηκαν για πρώτη φορά από τον Ισμαήλ Γκασπρίνσκι. Ο παντουρκισμός του Γκασπρίνσκι, ορίστηκε ως η επίτευξη μεγαλύτερου βαθμού ενότητας μεταξύ του τουρκικού λαού. Υπέθεσε ότι η ενότητα, θα βοηθούσε τον αγώνα ενάντια στην οπισθοδρόμηση του μουσουλμανικού πληθυσμού της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Οι Τούρκοι ιδεολόγοι υιοθέτησαν αργότερα την ιδεολογία του παντουρκισμού. Η τουρκική μορφή του παντουρκισμού έλαβε πολλά επίπεδα: εσωτερικό (τουρκισμός του κράτους) και εξωτερικό (δημιουργία του κράτους του Τουράν).
Ο πανισλαμισμός βασίζεται στην ιδέα της ενότητας όλων των μουσουλμάνων και στην ανάγκη εδραίωσής τους σε ένα ενιαίο μουσουλμανικό κράτος. Για πρώτη φορά, αυτή η ιδέα προτάθηκε από τον Τούρκο παιδαγωγό Namyk Kemal και συνεχίστηκε από τον Jamal al-Din al Afghani. Με βάση τις διατάξεις του Κορανίου για την αδελφότητα των Μουσουλμάνων και την ανάγκη για αμοιβαία βοήθεια, προτάθηκε η ιδέα της ένωσης όλων των Μουσουλμάνων υπό την κυριαρχία ενός χαλίφη. Ο Τούρκος σουλτάνος θα έπαιζε τον ρόλο του χαλίφη.
Η θεμελιώδης αντίφαση μεταξύ αυτών των δύο ιδεολογιών βρίσκεται σε σχέση με την έννοια του εθνικισμού. Στον Παντουρκισμό, ο εθνοτικός εθνικισμός είναι βασικό στοιχείο. Στην ισλαμική κουλτούρα, η προσφυγή στον εθνικισμό είναι αμαρτία.
Ο Τουρκισμός και ο Ισλαμισμός στην Εσωτερική Πολιτική της Τουρκίας
Στη σύγχρονη ιστορία της Τουρκίας, ο παντουρκισμός και ο πανισλαμισμός συχνά συγκρούονταν μεταξύ τους στην εσωτερική πολιτική σκηνή. Το Ισλάμ προϋποθέτει την απόρριψη οποιασδήποτε ταυτότητας, εκτός από τη θρησκευτική. Ωστόσο, με την άνοδο του Κεμάλ Ατατούρκ στην εξουσία, το ζήτημα της ένωσης του έθνους τέθηκε ενώπιον της τουρκικής ελίτ. Οι ιδέες του τουρκισμού θεωρήθηκαν ως βάση της κρατικής πολιτικής. Ο τουρκισμός, ως μέρος του παντουρκισμού, αναπτύχθηκε από τον Τούρκο κοινωνιολόγο, πολιτισμολόγο και νομικό Ζία Γκεκ Αλπ. Σε αυτή την ερμηνεία, ο παντουρκισμός έχει μετατραπεί από προστατευτική ιδεολογία των τουρκικών μειονοτήτων, σε μέσο μετατροπής της Τουρκίας σε ενιαίο μονοεθνικό τουρκικό κράτος.
Καθ' όλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα, οι ιδεολογίες του παντουρκισμού και του πανισλαμισμού ήταν αντιφατικές. Ο τουρκισμός πήρε ως βάση το κοσμικό μοντέλο της κοινωνίας. Ο Α. Κεμάλ αρνήθηκε πλήρως τη θρησκεία και προέβη σε μεταρρυθμίσεις, για να εκδιώξει τους θρησκευτικούς θεσμούς από την τουρκική κοινωνία. Άρχισε η εκκοσμίκευση της ηθικής, του δικαίου, της παιδείας και άλλων τομέων της δημόσιας ζωής.
Ο τουρκικός εθνικισμός έχει γίνει θεμελιώδης κρατική αρχή. Όλος ο πληθυσμός της χώρας, συμπεριλαμβανομένων των Κούρδων, ανακηρύχθηκαν Τούρκοι. Όλες οι γλώσσες, εκτός από την τουρκική, ήταν απαγορευμένες. Όλο το εκπαιδευτικό σύστημα στόχευε στην ενίσχυση της τουρκικής εθνικής ενότητας. Πλήρης ρήξη των ιδεολογιών του τουρκισμού και του ισλαμισμού επήλθε, μετά την απαγόρευση των θρησκευτικών εθίμων και την αντικατάσταση του αλφαβήτου. Η διάταξη για την κρατική θρησκεία αφαιρέθηκε από το σύνταγμα. Το Ισλάμ αντικαταστάθηκε εντελώς από την πολιτική και κοινωνική ζωή.
Μια ανάλυση των γεγονότων εκείνων των εποχών, δείχνει ότι η τουρκική ελίτ κατανοούσε τη σημασία της παράδοσης για την κοινωνία. Οι περισσότερες παραδόσεις συνδέονταν με τη θρησκεία. Επομένως, ο Παντουρκισμός έγινε μια νέα θρησκεία, η οποία επιβλήθηκε με το ζόρι στην κοινωνία. Το κράτος είχε μεγαλύτερα πλεονεκτήματα στον αγώνα μεταξύ εθνικισμού και Ισλάμ και οι ισλαμικοί ηγέτες πέρασαν στην παρανομία. Οποιεσδήποτε προσπάθειες αναζωογόνησης των ισλαμιστικών συναισθημάτων στη χώρα, καταπιέστηκαν σκληρά από τον στρατό, για τον οποίο ο εθνικισμός ήταν η μόνη ιδεολογία.
Ο παντουρκισμός διαδόθηκε και στο εξωτερικό. Έγινε εντατική εργασία στον τουρκικό πληθυσμό της περιοχής του Βόλγα, της Κεντρικής Ασίας και του Καυκάσου. Η Τουρκία προσπάθησε να προωθήσει τις ιδέες της σε αυτές τις περιοχές και να προσελκύσει τις πιο δραστήριες προσωπικότητες για σπουδές στα πανεπιστήμιά της. Το έργο επιτελέστηκε με ιδιαίτερη επιτυχία στον Μεσοπόλεμο.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Στρατηγός Τζούμης: Οι ελληνοτουρκικές διαφορές στη Χάγη;
Με τον καιρό, ξεκίνησαν οι διαδικασίες συνένωσης των ιδεολογιών του παντουρκισμού και του πανισλαμισμού. Δημιουργήθηκε η οργάνωση «Γκρίζοι Λύκοι» (Boz Kurt), που είχε ως στόχο να ενισχύσει τα ιδεολογικά θεμέλια στη χώρα που βασίζονταν στον Παντουρκισμό, ενισχυμένη από κάποια εξάρτηση από τις μουσουλμανικές παραδόσεις. Ήδη στη δεκαετία του '90, στο φόντο της κατάρρευσης της ΕΣΣΔ, οι υποστηρικτές του εθνικισμού και του ισλαμισμού άρχισαν να συγκλίνουν.
Στην εσωτερική πολιτική σκηνή, οι εθνικιστές «Το Κόμμα του Εθνικιστικού Κινήματος» και το «Κόμμα Μεγάλης Ενότητας» και το φιλοϊσλαμικό κόμμα «Ρεφάχ», αρχίζουν να αλληλεπιδρούν ενεργά. Στο πλαίσιο αυτής της ένωσης, αυτά τα κόμματα υποστήριξαν ενεργά τους ισλαμιστές μαχητές στην Τσετσενία και στο Νταγκεστάν. Γενικά, όσον αφορά την αντιμετώπιση της Ρωσίας, η Τουρκία χρησιμοποιούσε πάντα και τις δύο ιδεολογικές έννοιες, οι οποίες σε τέτοιες περιπτώσεις αλληλοσυμπλήρωναν η μία την άλλη.
Οι ηγέτες του Κόμματος «Ρεφάχ», άρχισαν να δίνουν ένα νέο νόημα στις βασικές αρχές του Ατατούρκ. Ο λαϊκισμός ερμηνεύτηκε ως διασφάλιση της θρησκευτικής ελευθερίας από καταπατήσεις. Ο εθνικισμός έγινε αντιληπτός ως ένα σύνολο καθιερωμένων εθνικών και πνευματικών αξιών. Άρχισε η σύνθεση εθνικισμού και θρησκείας στην πολιτική σφαίρα. Η τουρκική ελίτ πιστεύει, ότι το Ισλάμ και ο εθνικισμός αλληλοσυμπληρώνονται, υποστηρίζουν και αλληλοτροφοδοτούνται.
Προκύπτουν νέες ιδέες στις οποίες οι Τούρκοι, που ακολουθούν τον λόγο του Ισλάμ εδώ και πολύ καιρό, θα πρέπει να ηγηθούν της ιστορικής αποστολής της ένωσης όλων των Μουσουλμάνων. Η σύνθεση ισλαμισμού και εθνικισμού, είναι ουσιαστικά μια σύντομη περιγραφή της όλης πολιτικής κατάστασης στην Τουρκία. Οι υποστηρικτές αυτών των ιδεών, βρίσκονται στην εξουσία για περισσότερα από 20 χρόνια και καθορίζουν ολόκληρη την ανάπτυξη της χώρας.
Παντουρκισμός και πανισλαμισμός στην εξωτερική πολιτική
Παρά τις εμφανείς ιδεολογικές διαφορές στις ερμηνείες αυτών των ιδεολογιών, δεν οδηγούν σε διαφωνίες στην εξωτερική πολιτική όπως στην εσωτερική. Ο παντουρκισμός και ο πανισλαμισμός λειτουργούν πρωτίστως, ως όργανα στην εξωτερική πολιτική, τα οποία αντικαθιστούν το ένα το άλλο όταν χρειάζεται.
Ο τουρκικός χώρος, είναι ένα προφανές παράδειγμα συμβίωσης αυτών των δύο ιδεολογιών. Η Τουρκία ενσταλάζει ενεργά την ιδέα της ανάγκης να ενωθούν όλοι οι τουρκικοί λαοί στη βάση μιας κοινής καταγωγής, πολιτισμού και γλώσσας. Έγιναν προσπάθειες να δημιουργηθεί ένα ενιαίο τουρκικό αλφάβητο με βάση το τουρκικό αλφάβητο.
Ο παντουρκισμός εξωτερικής πολιτικής, έγινε συνέχεια του εσωτερικού τουρκισμού. Αυτό σήμαινε ότι ο Παντουρκισμός επιβάλλεται υπό τον όρο της άνευ όρων ηγεσίας της Τουρκίας. Στις χώρες της Μ. Ασίας επιβάλλονται μεταρρυθμίσεις στη δημόσια σφαίρα, όπως αυτές πραγματοποιήθηκαν στην αρχή της δημιουργίας του σύγχρονου τουρκικού κράτους.
Μαζί με αυτό, συνειδητοποιώντας ότι η πλειονότητα των τουρκικών λαών ομολογούν το Ισλάμ, εφαρμόζεται και το πολιτικό Ισλάμ στον τουρκικό χώρο. Σε αυτές τις περιοχές καλλιεργείται ο ισλαμικός εθνικισμός.
Το 1992 ιδρύθηκε ο Οργανισμός Τουρκικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (TIKA). Σκοπός του οργανισμού είναι να συντονίζει όλες τις δραστηριότητες που στοχεύουν στην ενότητα των Τούρκων, που ομολογούν το Ισλάμ σε κρατικό επίπεδο. Το TIKA ασχολείται με ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων, από την έκδοση περιοδικών σε διάφορες γλώσσες, έως την υλοποίηση διαφόρων εκπαιδευτικών, επιστημονικών και κοινωνικών έργων στις δημοκρατίες της Κεντρικής Ασίας και ακόμη και σε ορισμένες περιοχές της Ρωσίας. Ξεχωριστή θέση σε αυτό το σχήμα κατέλαβαν τα εκπαιδευτικά ιδρύματα του Φ. Γκιουλέν. Στα σχολεία αυτά, επιβλήθηκαν οι ιδέες του παντουρκισμού και του πανισλαμισμού στο πλαίσιο της έννοιας της «υπηρεσίας». Ορισμένοι Τούρκοι εμπειρογνώμονες ισχυρίζονται, ότι αυτή η έννοια δραστηριότητας προτάθηκε στην Τουρκία από τις αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών.
Η Άγκυρα προωθεί ενεργά τα συμφέροντα του μουσουλμανικού κόσμου σε διεθνείς πλατφόρμες. Δημιουργούνται πολλά ιδρύματα που χρηματοδοτούν πολλά κοινωνικά, ανθρωπιστικά έργα στον μουσουλμανικό κόσμο. Όλες αυτές οι ενέργειες, αποσκοπούν στη δημιουργία μιας εικόνας της Τουρκίας ως σωτήρα και προστάτη όλων των καταπιεσμένων, του κέντρου του μουσουλμανικού κόσμου, που αντιτίθεται στη δυτική επιρροή.
Συμπέρασμα
Ο πανισλαμισμός και ο παντουρκισμός, έχουν μια σειρά από προφανείς αντιφάσεις σε δογματικό επίπεδο. Στην εσωτερική πολιτική, αυτό το γεγονός οδηγεί σε συγκρούσεις μεταξύ διαφορετικών ομάδων. Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην κατανομή της εξουσίας, όπως συνέβη κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης μεταξύ Ερντογάν και Γκιουλέν. Οι τουρκικές αρχές πρέπει να κάνουν επιδέξια ελιγμούς, μεταξύ των υποστηρικτών του παντουρκισμού και του πανισλαμισμού.
Στην πορεία της εξωτερικής πολιτικής, αυτές οι δύο ιδεολογίες συμβαδίζουν και αλληλοσυμπληρώνονται. Ούτε οι τουρκικές αρχές ούτε οι εταίροι της Τουρκίας εγείρουν το θέμα των αντιθέσεων, μεταξύ των δύο ιδεολογιών που επιβάλλει η Άγκυρα. Η Τουρκία επιδιώκει να εξαπλώσει τη δική της επιρροή σε διάφορες περιοχές. Αυτό απαιτεί ένα ευρύ φάσμα εργαλείων στην εξωτερική πολιτική, συμπεριλαμβανομένης τόσο της επιστροφής στις ισλαμικές θρησκευτικές παραδόσεις όσο και στις παραδόσεις του εθνικισμού. Οι ιδεολογίες εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας, στοχεύουν στον μετασχηματισμό του διεθνούς συστήματος. Τα ιδεολογικά δόγματα δεν τραβούν την Τουρκία σε άκαμπτα δογματικά όρια, αλλά, αντίθετα, της προσδίδουν ευελιξία. Έτσι, σε αυτό το στάδιο, ο γεωπολιτικός παντουρκισμός και οι ιδέες ενός νέου χαλιφάτου δεν ανταγωνίζονται μεταξύ τους, αλλά αλληλοσυμπληρώνονται.
Από πολλές απόψεις, μια τέτοια συμμαχία ιδεολογιών είναι δυνατή χάρη στον Ερντογάν. Ο ρόλος της προσωπικότητας στις ανατολικές κοινωνίες παίζει ιδιαίτερο ρόλο. Ο Ερντογάν, ένας ένθερμος εθνικιστής, μεγαλωμένος στην ισλαμική κουλτούρα, κατάφερε να βρει μια ισορροπία ιδεολογιών τόσο στην εξωτερική όσο και στην εσωτερική πολιτική. Με την αποχώρηση του Ερντογάν από την πολιτική, η ισορροπία σίγουρα θα διαταραχθεί. Δεν υπάρχουν άλλα άτομα στο πολιτικό περιβάλλον της Τουρκίας, που να μπορούν να διατηρήσουν αυτή την ισορροπία. Όσο είναι στην εξουσία ο Ερντογάν, και οι δύο ιδεολογίες θα λειτουργούν συντονισμένα.
Αν αναλογιστούμε τις μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες προοπτικές, ανακύπτουν μια σειρά από αμφιβολίες για την αλληλεπίδραση πανισλαμισμού και παντουρκισμού. Η δουλειά της Τουρκίας με το τουρκικό έθνος είναι προφανής. Ωστόσο, παραμένει ένα ερώτημα: είναι η τουρκική ελίτ έτοιμη να δεχθεί εκπροσώπους άλλων τουρκικών εθνοτήτων στην ηγεσία; Προφανώς όχι. Η πιο κοντινή εθνότητα στους σύγχρονους Τούρκους είναι οι Τουρκμένιοι.
Παρά την επιτυχία της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας, δεν υπάρχει ούτε ένα σημάδι προσέγγισης μεταξύ του Τουρκμενιστάν και της Τουρκίας. Οι Τουρκμενικές αρχές, δεν επιτρέπουν στους Τούρκους να έρθουν στην εξουσία, πολεμούν την τουρκική προπαγάνδα. Αυτό σημαίνει ότι και τα τουρκικά κράτη, δεν θα συμφωνήσουν σε προσέγγιση σε ρόλο κατώτερου εταίρου. Καμία ελίτ δεν θα συμφωνήσει να μειώσει τη δική της ισχύ, για χάρη κάποιων αφηρημένων ιδεών που προπαγανδίζει η Τουρκία.
Ο τουρκικός εθνικισμός, έχει μακρά ιστορία και αποτελεί μέρος του πολιτισμικού κώδικα της Τουρκίας. Η ιστορία της συγκρότησης του κράτους των Τούρκων και άλλων τουρκικών λαών είναι διαφορετική. Όλα αυτά μεσοπρόθεσμα, θα αποτελέσουν σοβαρό περιορισμό στην τουρκική ενότητα.
Όσο για τον πανισλαμισμό, εδώ η Τουρκία θα αντιμετωπίσει τον ανταγωνισμό. Υπάρχουν 4 ισλαμικές (σουνιτικές) γεωπολιτικές κατασκευές στον σύγχρονο κόσμο. Ο πρώτος είναι ο αραβικός ισλαμισμός. Αυτός ο φορέας αναπτύσσεται από τη Σαουδική Αραβία και το Κατάρ, για να επεκτείνουν τις σφαίρες επιρροής τους. Κάτω από αυτόν τον φορέα κρύβεται ο αραβικός εθνικισμός. Οι ελίτ αυτών των δύο χωρών, βρίσκονται στο επίκεντρο αυτής της ιδεολογίας και όλες οι άλλες εκλαμβάνονται ως αποικίες, που θα πρέπει να διασφαλίζουν τα συμφέροντα της Σαουδικής Αραβίας ή του Κατάρ.
Το δεύτερο διάνυσμα είναι το τουρκικό, το οποίο περιγράφηκε παραπάνω στο άρθρο. Το τρίτο είναι το ριζοσπαστικό Ισλάμ. Αυτή η τάση προωθήθηκε από το ISIS ή την Αλ Κάιντα. Είναι ενδιαφέρον, ότι αυτή η ιδεολογία αναγκάστηκε να αναπτυχθεί με όρους ισότητας των μελών της Ummah, υπήρχαν ακόμη και κοινωνικοί ανελκυστήρες.
Η τέταρτη κατασκευή είναι το Ευρασιατικό Ισλάμ. Αυτή η ιδεολογία ενώνει τους μουσουλμάνους στη Ρωσία, τον Καύκασο, και την Κεντρική Ασία. Λόγω της πολυεθνικής κοινότητας που σχηματίζει την Ummah, είναι αδύνατο να τεθεί μια συγκεκριμένη εθνοτική ομάδα στο επίκεντρο της ιδεολογίας, όλοι είναι ίσοι μεταξύ τους. Μπορούμε επίσης να ξεχωρίσουμε έναν πέμπτο φορέα, το νοτιοανατολικό Ισλάμ, αλλά αυτή η περιοχή επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τη Σαουδική Αραβία και το Κατάρ.
Ο τουρκικός ισλαμισμός, που προβάλλεται στην εξωτερική πολιτική, συγκρούεται με τον αραβικό και ριζοσπαστικό ισλαμισμό. Όσο πιο ενεργά εργάζεται η Τουρκία, τόσο περισσότερη αντίσταση δέχεται. Αυτές οι θρησκευτικές ιδεολογίες είναι καταδικασμένες σε συνεχείς συγκρούσεις. Οποιαδήποτε σύγκρουση, ακόμη και σε ιδεολογικό επίπεδο, στραγγίζει τους πόρους του κράτους, γεγονός που περιορίζει τις δυνατότητές του. Η ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας το επιβεβαιώνει. Ο Ερντογάν τώρα επαναλαμβάνει αυτή την ιστορία και οι τρέχουσες προσπάθειες να κάνει εικασίες για την ισλαμική ιδεολογία, είναι γεμάτες με τεράστια προβλήματα για την Τουρκία στο μέλλον.
Η αποφυγή της αποτυχίας μακροπρόθεσμα, είναι δυνατή μόνο με μία προϋπόθεση: η Τουρκία πρέπει να αλλάξει τον εαυτό της. Οι τουρκικές ελίτ πρέπει να αναπτύξουν μια νέα πολιτιστική στρατηγική. Θα μπορέσει η Τουρκία να συνειδητοποιήσει την ανάγκη για αλλαγή; Ποια κατεύθυνση θα πάρουν αυτές οι αλλαγές; Ο χρόνος θα δείξει.
