Πενήντα χρόνια μετά, όλοι θυμούνται με σεβασμό τους νεκρούς του Πολυτεχνείου. Ποιος όμως είναι ο πραγματικός αριθμός νεκρών και τραυματιών;
Είμαστε μισό αιώνα από την ιστορική 17η Νοεμβρίου του 1973 κι όμως, πάνω στον αιματοβαμμένο τοίχο όπου γράφτηκε η ιστορία, ανοίγοντας τον δρόμο για την επιστροφή της Δημοκρατίας στη χώρα μας, εξακολουθεί να μην σχηματίζεται ο ακριβής αριθμός των ανθρώπων που πρωτοστάτησαν στην εξέγερση, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν ή να τραυματιστούν μέσα και έξω από το Πολυτεχνείο.
Το ζήτημα του ακριβούς αριθμού των νεκρών από την εξέγερση ανασύρεται κάθε χρόνο, τέτοια ημέρα, αποτελώντας ωστόσο μέχρι σήμερα ένα ασαφές πεδίο με “θολά” ή -έστω- μη τεκμηριωμένα στοιχεία, ανακρίβειες, καθώς και ανιστόρητους ισχυρισμούς .
Σε μία προσπάθεια κατάρριψης των μύθων και αποσαφήνισης των γεγονότων, το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, έφερε στο φως σημαντικά ευρήματα, “Τεκμηριώνοντας τα γεγονότα του Νοεμβρίου 1973”, όπως ήταν ο τίτλος σημαντικής έρευνας με αφετηρία το 2002, στο πλαίσιο της οποίας επιχειρείται μία επιστημονική συγκέντρωση και επεξεργασία τεκμηρίων για διαφορετικές παραμέτρους των γεγονότων: Το χρονικό της εξέγερσης, το επιχειρησιακό σχέδιο για την καταστολή της, η εξέλιξη των γεγονότων έξω από το Πολυτεχνείο κ.α.
Μεταξύ αυτών και ο αριθμός καθώς και η ταυτότητα των νεκρών και των τραυματιών της εξέγερσης, όπως καταγράφηκαν στο “Πολυτεχνείο ’73: Το ζήτημα των θυμάτων: Νεκροί και τραυματίες” του Λεωνίδα Καλλιβρετάκη (2004, εκδόσεις Φιλιππότη), ο οποίος τίμησε τη μνήμη των νεκρών και απάντησε στους νοσταλγούς ολοκληρωτικών καθεστώτων μέσα από μία τεκμηριωμένη καταγραφή.
Στόχος άλλωστε της έρευνας, όπως χαρακτηριστικά γράφει ο Λεωνίδας Καλλιβρετάκης (μέλος τότε της Φοιτητικής Επιτροπής Αγώνα και πρόεδρος της συνέλευσης της Φιλοσοφικής Σχολής) ήταν να μπει τέλος σε μία περίοδο σιωπής που “απαξιώνει την εξέγερση, εξευτελίζει τη μνήμη των πραγματικών θυμάτων και αφήνει το περιθώριο στους έμμεσους ή άμεσους «αναθεωρητές» της ιστορίας να μιλούν για «παραμύθια της Αριστεράς» και για «2-3 νεκρούς από αδέσποτες σφαίρες»”.
Επέτειος Πολυτεχνείου: Από το 1973 μέχρι σήμερα…
Μέχρι την άκρη του νήματος και την παράθεση των “τεκμηριωμένων περιπτώσεων”, η έρευνα κάνει μία ιστορική καταγραφή των ετών και δεκαετιών που χρειάστηκε να μεσολαβήσουν, στη διάρκεια των οποίων κατάλογοι και καταθέσεις χρειάστηκε να αναθεωρηθούν, να ανασκευαστούν ή να απορριφθούν.
Για την ακρίβεια, ήταν τον Σεπτέμβριο του 1974 όταν “ανατέθηκε στον εισαγγελέα Δημήτριο Τσεβά, να διενεργήσει προκαταρκτική εξέταση”, γράφει χαρακτηριστικά ο κ. Καλλιβρετάκης, αιτιολογώντας παράλληλα την έκταση που πήρε η εξέταση από τις καταθέσεις αλλά και τις φήμες της περιόδου εκείνης, προς διάψευση φυσικά και των ανακοινώσεων της χούντας που έκαναν λόγο, αρχικά για 2 και έπειτα για μόλις 15 νεκρούς.
Γίνεται, λοιπόν, η εξής αναδρομή: Από τον κατάλογο των 59 ονομάτων του δημοσιογράφου Γρηγορίου Παπαδάτου (17/11) , τις καταθέσεις του στρατιωτικού Παντελή Τσαγκουρνή που ανέφερε πως είδε σχετική αναφορά (στο Επιτελείο του συνταγματάρχη Ντερτιλήη) στην οποία αναφέρονταν «423 νεκροί» για να ανασκευάσει στη συνέχεια κάνοντας λόγο για «423 νεκρούς ή τραυματίες», τις αποκαλύψεις “του πρώην πράκτορα της ΚΥΠ, Δημητρίου Πίμπα” που μιλούσε για «450 νεκρούς» και για «ομαδικούς τάφους», μέχρι το τελικό πόρισμα Τσεβά (14/10/1974) όπου εκτιμούσε ότι ο αριθμός των νεκρών μπορεί να φθάνει τους 34 (18 επώνυμους και 16 ανώνυμους).
Για να καταλήξει φυσικά η έρευνα στην -έως τώρα- καταγραφή 24 νεκρών, με ονοματεπώνυμο, ηλικία, ιδιότητα, ημέρα, ώρα, ακόμα σημείο όπου έχασαν τη ζωή τους.
Την ίδια ώρα, όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται, έχει συγκροτηθεί ένας κατάλογος δεκαέξι (16) ανωνύμων περιπτώσεων που είχε θεωρηθεί σε κάποια στιγμή της διαδικασίας ότι “προκύπτουν βασίμως” ως νεκροί, από επίσημες, επώνυμες και σχετικά αξιόπιστες καταθέσεις, με συγκεκριμένα στοιχεία.
Τέλος, η έρευνα έχει θέσει στο μικροσκόπιο τριάντα (30) επώνυμες περιπτώσεις, που εμφανίζονται επίμονα στους περισσότερους καταλόγους από το 1974 μέχρι και σήμερα, χωρίς να έχουν ποτέ τεκμηριωθεί. “Όλες αυτές οι ανώνυμες και οι αμφιλεγόμενες επώνυμες περιπτώσεις παραμένουν σε εκκρεμότητα, προκειμένου να διερευνηθούν περισσότερο, προτού αποφασιστεί οριστικά να υιοθετηθούν ή να απορριφθούν”.
Ο “άγνωστος” απολογισμός των τραυματιών
Αν, όμως, το “Ζήτημα των θυμάτων”, που τιτλοφορεί το έργο του Λεωνίδα Καλλιβρετάκη παραμένει “δυσεπίλυτο”, όπως ο ίδιος το χαρακτηρίζει στον πρόλογό του, αντιλαμβάνεται κανείς πόσο δύσκολη είναι η ακριβής καταγραφή, ή έστω η προσέγγιση των ανθρώπων που τραυματίστηκαν.
Αυτό είναι το δεύτερο σκέλος της έρευνας που επιχειρεί να ρίξει φως στα βαθιά και αχαρτογράφητα νερά του απολογισμού των τραυματιών κατά τη διάρκεια της εξέγερσης.
Από την προκαταρκτική έρευνα, φέρεται να πιστοποιήθηκαν 1.103 τραυματίες, βάσει των καταστάσεων που του απέστειλαν νοσοκομεία, κλινικές και ορισμένοι μεμονωμένοι ιατροί: “Είναι αληθώς μέγας ο αριθμός των τραυματιών. Κατά τα υπό της ερεύνης ημών συλλεγέντα στοιχεία και δη τας υπό των Νοσοκοµείων, Κλινικών και Ιατρών υποβληθείσας καταστάσεις, οι επισήµως γνωσθέντες τραυματίαι του από 16ης μέχρι και 19ης Νοεµβρίου 1973 αιµατηρού τριηµέρου ανέρχονται εις χίλιους εκατόν τρεις (1.103) πολίτας”, αναφέρεται χαρακτηριστικά στο πόρισμα Τσεβά. Σε αυτόν τον απολογισμό, ωστόσο, όπως παραδέχτηκε ο ίδιος, θα πρέπει να προστεθεί και “ανεξακρίβωτον πλήθος ετέρων πολιτών”, οι οποίοι”, “ή εφυγαδεύοντο υπό των ιατρών, ή ενοσηλεύοντο οίκοι, ή και ουδαμού προς νοσηλεία κατέφυγον, φοβούμενοι προφανώς δυσάρεστους δι’ αυτούς ή τας οικογενείας των εξελίξεις”, μεταφέρει η σχετική έρευνα, σε μία από τις παραδοχές που αποδεικνύουν πως ο αριθμός των τραυματιών ήταν πολύ μεγαλύτερος:
Ελαχίστων εκ των τραυµατιών τούτων ελήφθησαν καταθέσεις, καθ’ όσον η εξέτασις απάντων θα απήτει χρόνον µακρόν, η διάθεσις του οποίου κείται εκτός των πλαισίων της υπ’ εµού ενεργηθείσης προκαταρκτικής ερεύνης
Μάλιστα, καταγράφεται η εντολή του τότε επικεφαλής των Ενόπλων Δυνάμεων στρατηγού Ζαγοριανάκου, που απαγόρευε ρητά την “προσωρινήν περιθαλψιν κατ’ οίκον προσώπων μη ενοικούντων μετά της οικογενείας ήτις παρέχει την περίθαλψιν, εάν τούτο δεν δηλωθή- εντός τριών ωρών εις την οικείαν αστυνομικήν αρχήν”, μεταφέροντας το κλίμα μέσα στο οποίο εκτυλίσσονταν τα δραματικά γεγονότα. Με εξαίρεση, όπως αναφέρεται στο πόρισμα Τσεβά τις “ενθαρρυντικές εξαιρέσεις των “πράξεων φιλαλληλίας και ανθρωπισμού”, με γιατρούς, νοσοκόμους και απλούς ανθρώπους των γύρω περιοχών να τρέχουν στο Πολυτεχνείον “υπείκοντες εις την φωνήν του ανθρωπιστικού και ιατρικού των καθήκοντος”. Αυτά, σε αντίθεση με τις συνθήκες που συνάντησαν οι τραυματίες στο Γενικό νοσοκομείο της Αθήνας, όπου “οι τραυµατίαι δεν απετέλουν εκεί αντικείµενον περιθάλψεως και μερίµνης, αλλά στόχον κανιβαλλικών εκδηλώσεων εκ µέρους ευάρυθμων, εκ των αυτόθι υπηρεσιακώς ευρισκοµένων , αστυνομικών υπαλλήλων, υπο τας ευλογίας και παροτρύνσεις του τότε διοικητικού Διευθυντού του Νοσοκομείου”.
Δεδομένων των συνθηκών, καθώς και της απουσίας επίσημων καταγραφών, οι εκτιμήσεις που αναφέρονται στην έρευνα αγγίζουν τους 2.000 τραυματίες περίπου, αριθμός όμως που χαρακτηρίζεται “συντηρητικός”, αν συγκριθεί με αντίστοιχες περιπτώσεις της περιόδου όπως Γαλλικός Μάης του 1968, Αμερικάνικο Αντιπολεμικό Κίνημα 1968-1970, αφού “σε όλες εκείνες τις περιπτώσεις, οι μη νοσηλευθέντες ήταν πάντοτε πολλαπλάσιοι των νοσηλευθέντων, και μάλιστα σε καθεστώτα όπου το αντικίνητρο για τη νοσηλεία, το ενδεχόμενο δηλαδή διώξεων κατά των τραυματιών που θα προσέφευγαν για περίθαλψη, ήταν κατά τεκμήριο μικρότερο, απ’ όσο στην περίπτωση της Ελλάδας του 1973″, αναφέρει η έρευνα.
Από 16 ετών και μέχρι… 123 περιπτώσεις πυροβολισμών
Στο κεφάλαιο των τραυματιών, εκτός από τον απολογισμό που παραμένει άγνωστος, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν κάποια επιμέρους στοιχεία ως προς το προφίλ των ανθρώπων που πρωτοστάτησαν στα γεγονότα και επλήγησαν κατά τη διάρκειά τους.
Όπως αναφέρει η έρευνα, ως προς την επαγγελματική ιδιότητα, το μεγαλύτερο ποσοστό ήταν εργατοτεχνίτες (26,7%), έπονται οι φοιτητές (17,1%) και ακολουθούν ιδιωτικοί υπάλληλοι (15,8%) και μαθητές (10,3%). Ηλικιακά, η πλειοψηφία ανήκε στους νέους 22 ετών (13,3%), 16 ετών (12,8%) και 20 ετών (12,7%), ενώ αμέσως μετά έρχονταν εκείνοι που ήταν 18 και 24 χρονών (9%).
Μέσα από την επεξεργασία των συνθηκών του τραυματισμού τους, εκτιμήθηκε η ένταση των συγκρούσεων χρονικά και τοπικά, με τον τόπο και τον χρόνο να συνδυάζονται με τον τρόπο τραυματισμού (γκλοπς, δακρυγόνα, σφαίρες κ.τ.λ.), δίνοντας έτσι μία εικόνα και για την πορεία της επιχείρησης καταστολής.
“Ο αντιεισαγγελέας Ιωάννης Ζαγκίνης, στην εισήγηση του προς το Συμβούλιο Εφετών το 1975, χωρίς να διαθέτει πλήρη στοιχεία για το σύνολο των τραυματιών, θεώρησε ότι σε 124 τουλάχιστον περιπτώσεις υπήρξε σαφής ανθρωποκτόνος πρόθεση εκ μέρους των δυνάμεων καταστολής. Πρόκειται κυρίως για περιπτώσεις στις οποίες ο τραυματισμός προέκυψε από τη χρήση πυροβόλων όπλων, αναφέρει η έρευνα, για να καταλήξει με την παράθεση των αποτελεσμάτων μίας στατιστικής επεξεργασίας των αυτουργών (στρατιωτικών, αστυνομικών κλπ), μέσα από τις περιπτώσεις που θεωρήθηκαν ανθρωποκτονίες και απόπειρες ανθρωποκτονιών και βάσει των οποίων “τα Σώματα Ασφαλείας προηγούνταν έναντι του Στρατού και στα δύο αυτά πεδία (54% έναντι 46% στις ανθρωποκτονίες και 64% έναντι 36% στις απόπειρες”.
ΤΑ ΘΥΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ
Οι 24 πλήρως τεκμηριωμένες περιπτώσεις
1. Σπυρίδων Κοντομάρης του Αναστασίου, 57 ετών, δικηγόρος (πρώην βουλευτής Κερκύρας της Ένωσης Κέντρου), κάτοικος Αγίου Μελετίου, Αθήνα. Στις 16.11.1973, γύρω στις 20.30-21.00, ενώ βρισκόταν στη διασταύρωση οδών Γεωργίου Σταύρου & Σταδίου, προσβλήθηκε από δακρυγόνα αέρια που έριχνε η Αστυνομία κατά των διαδηλωτών, με αποτέλεσμα να υποστεί έμφραγμα του μυοκαρδίου. Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ., όπου διαπιστώθηκε ο θάνατος του.
2. Διομήδης Κομνηνός του Ιωάννη, 17 ετών, μαθητής, κάτοικος Λευκάδος 7, Αθήνα. Στις 16.11.1973, μεταξύ 21.30 και 21.45, ενώ βρισκόταν μαζί με άλλους διαδηλωτές στη διασταύρωση των οδών Αβέρωφ & Μάρνη, τραυματίστηκε θανάσιμα στην καρδιά από πυρά που έρριξαν εναντίον του άνδρες της φρουράς του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως. Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ. και από εκεί, νεκρός πλέον, στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών (όπως λεγόταν τότε το Γενικό Κρατικό Νοσοκομείο).
3. Σωκράτης Μιχαήλ, 57 ετών, εμπειρογνώμων ασφαλιστικής εταιρείας, κάτοικος Περιστερίου Αττικής. Στις 16.11.1973, μεταξύ 21.00 και 22.30, ενώ βρισκόταν μεταξύ των οδών Μπουμπουλίνας και Σόλωνος, προσβλήθηκε από δακρυγόνα αέρια που έρριχνε η Αστυνομία κατά των διαδηλωτών, με αποτέλεσμα να υποστεί απόφραξη της αριστεράς στεφανιαίας. Μεταφέρθηκε ημιθανής στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ. (F Σεπτεμβρίου), όπου και πέθανε.
4. Toril Margrethe Engeland του Per Reidar, 22 ετών, φοιτήτρια από το Molde της Νορβηγίας. Στις 16.11.1973, γύρω στις 23.30, τραυματίστηκε θανάσιμα στο στήθος από πυρά της φρουράς του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως. Μεταφέρθηκε από διαδηλωτές στο ξενοδοχείο «Ακροπόλ» και αργότερα, νεκρή ήδη, στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ι.Κ.Α. Ανακριβώς είχε αναφερθεί αρχικά από την Αστυνομία ως «Αιγυπτία Τουρίλ Τεκλέτ» και η παρεξήγηση αυτή επιβιώνει ακόμη σε κάποιους «καταλόγους νεκρών».
5. Βασίλειος Φάμελλος του Παναγιώτη, 26 ετών, ιδιωτικός υπάλληλος, από τον Πύργο Ηλείας, κάτοικος Κάσου 1, Κυψέλη, Αθήνα. Στις 16.11.1973, γύρω στις 23.30, τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από πυρά της φρουράς του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως. Μεταφέρθηκε από διαδηλωτές στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ. και από εκεί, νεκρός πλέον, στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών.
6. Γεώργιος Σαμούρης του Ανδρέα, 22 ετών, φοιτητής Παντείου, από την Πάτρα, κάτοικος πλατείας Κουντουριώτου 7, Κουκάκι. Στις 16.11.1973 γύρω στις 24.00, ενώ βρισκόταν στην ευρύτερη περιοχή του Πολυτεχνείου (Καλλιδρομίου και Ζωσιμάδων), τραυματίστηκε θανάσιμα στον τράχηλο από πυρά της αστυνομίας. Μεταφέρθηκε στο πρόχειρο ιατρείο του Πολυτεχνείου, όπου απεβίωσε. Από εκεί μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ι.Κ.Α. Ανακριβώς είχε αναφερθεί αρχικά από την Αστυνομία ως «Χαμουρλής».
7. Δημήτριος Κυριακόπουλος του Αντωνίου, 35 ετών, οικοδόμος, από τα Καλάβρυτα, κάτοικος Περιστερίου Αττικής. Κατά τις βράδυνες ώρες της 16.11.1973 ενώ βρισκόταν στην περιοχή του Πολυτεχνείου, προσβλήθηκε από δακρυγόνα αέρια και στη συνέχεια κτυπήθηκε από αστυνομικούς με συμπαγείς ράβδους, συνεπεία των οποίων πέθανε, από οξεία ρήξη αορτής, τρεις ημέρες αργότερα, στις 19.11.1973, ενώ μεταφερόταν στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ.
8. Σπύρος Μαρίνος του Διονυσίου, επονομαζόμενος Γεωργαράς, 31 ετών, ιδιωτικός υπάλληλος, από την Εξωχώρα Ζακύνθου. Κατά τις βράδυνες ώρες της 16.11.1973, ενώ βρισκόταν στην περιοχή του Πολυτεχνείου, κτυπήθηκε από αστυνομικούς με συμπαγείς ράβδους, και υπέστη κρανιοε-γκεφαλικές κακώσεις. Μεταφέρθηκε στο Θεραπευτήριο Πεντέλης, όπου πέθανε τη Δευτέρα, 19.11.1973, από οξύ αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο. Τάφηκε στην ιδιαίτερη πατρίδα του, όπου στις 9.9.1974, έγινε τελετή στη μνήμη του.
9. Νικόλαος Μαρκούλης του Πέτρου, 24 ετών, εργάτης, από το Παρθένι Θεσσαλονίκης, κάτοικος Χρηστομάνου 67, Σεπόλια, Αθήνα, εργάτης. Κατά τις πρωινές ώρες της 17.11.1973, ενώ βάδιζε στην πλατεία Βάθης, τραυματίστηκε στην κοιλιά από ριπή στρατιωτικής περιπόλου. Μεταφέρθηκε στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών, όπου πέθανε τη Δευτέρα 19.11.1973.
10. Αικατερίνη Αργυροπούλου σύζυγος Αγγελή, 76 ετών, κάτοικος Κέννεντυ και Καλύμνου, Αγιοι Ανάργυροι Αττικής. Στις 10.00 της 17.11.1973, ενώ βρισκόταν στην αυλή του σπιτιού της, τραυματίστηκε στην πλάτη από σφαίρα. Διακομίστηκε στην κλινική «Παμμακάριστος» (Κάτω Πατήσια), όπου νοσηλεύτηκε επί ένα μήνα και κατόπιν μεταφέρθηκε στο σπίτι της, όπου πέθανε συνεπεία του τραύματος της μετά από ένα εξάμηνο (Μάιος 1974).
11. Στυλιανός Καραγεώργης του Αγαμέμνονος, 19 ετών, οικοδόμος, κάτοικος Μιαούλη 38, Νέο Ηράκλειο Αττικής. Στις 10.15 το πρωί της 17.11.1973, ενώ βρισκόταν μαζί με άλλους διαδηλωτές στην οδό Πατησίων, μεταξύ των κινηματογράφων «ΑΕΛΑΩ» και «ΕΑΛΗΝΙΣ», τραυματίστηκε από ριπή πολυβόλου που έρριξε εναντίον τους περίπολος πεζοναυτών που επέβαινε ενός τεθωρακισμένου οχήματος. Μεταφέρθηκε στο Κ.Α.Τ., όπου πέθανε μετά από 12 μέρες, στις 30.11.1973.
12. Μάρκος Καραμανής του Δημητρίου, 23 ετών, ηλεκτρολόγος, από τον Πειραιά, κάτοικος Χίου 35, Αιγάλεω. Στις 10.30 περίπου το πρωί της 17.11.1973, ενώ βρισκόταν στην ταράτσα πολυκατοικίας επί της πλατείας Αιγύπτου 1, τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από πυρά της στρατιωτικής φρουράς που ενέδρευε στην ταράτσα του Ο.Τ.Ε. (αυτουργός ο ανθυπολοχαγός Ιωάννης Αυμπέρης, 573ου Τάγματος Πεζικού). Μεταφέρθηκε στην κλινική «Παντάνασσα» (πλατεία Βικτωρίας), όπου διαπιστώθηκε ο θάνατος του.
13. Αλέξανδρος Σπαρτίδης του Ευστρατίου, 16 ετών, μαθητής, από τον Πειραιά, κάτοικος Αγίας Λαύρας 80, Αθήνα. Στις 10.30 με 11.00 περίπου το πρωί της 17.11.1973, ενώ βάδιζε στη διασταύρωση των οδών Πατησίων και Κότσικα, τραυματίστηκε θανάσιμα στην κοιλιά από πυρά της στρατιωτικής φρουράς που ενέδρευε στην ταράτσα του Ο.Τ.Ε. (αυτουργός ο ανθυπολοχαγός Ιωάννης Δυμπέρης, 573ου Τάγματος Πεζικού). Με διαμπερές τραύμα μεταφέρθηκε στο Κ.Α.Τ., όπου τον βρήκε νεκρό ο πατέρας του.
14. Δημήτριος Παπαϊωάννου, 60 ετών, διευθυντής ταμείου αλευροβιομηχάνων, κάτοικος Αριστομένους 105, Αθήνα. Γύρω στις 11.30 της 17.11.1973, ενώ βρισκόταν στην πλατεία Ομονοίας, προσβλήθηκε από δακρυγόνα αέρια που έριχνε η Αστυνομία. Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ., όπου διαπιστώθηκε ο θάνατος του, συνεπεία εμφράγματος.
15. Γεώργιος Γεριτσίδης του Αλεξάνδρου, 47 ετών, εφοριακός υπάλληλος, κάτοικος Ελπίδος 29, Νέο Ηράκλειο Αττικής. Στις 12.00 της 17.11.1973, ενώ βρισκόταν μέσα στο αυτοκίνητο του στα Νέα Λιόσια, τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από πυρά που διέσχισαν τον ουρανό του αυτοκινήτου. Μεταφέρθηκε στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών, όπου πέθανε αυθημερόν.
16. Βασιλική Μπεκιάρη του Φωτίου, 17 ετών, εργαζόμενη μαθήτρια, από τα Αμπελάκια Βάλτου Αιτωλοακαρνανίας, κάτοικος Μεταγένους 8, Νέος Κόσμος. Στις 12.00 το μεσημέρι της 17.11.1973, ενώ βρισκόταν στην ταράτσα του σπιτιού της, τραυματίστηκε θανάσιμα στον αυχένα από πυρά. Μεταφέρθηκε στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών και στη συνέχεια στον «Ευαγγελισμό», όπου πέθανε αυθημερόν.
17. Δημήτρης Θεοδώρας του Θεοφάνους, 52 ετών, κάτοικος Ανακρέοντος 2, Ζωγράφου. Στις 13.00, της 17.11.1973, ενώ διέσχιζε με τη μητέρα του τη διασταύρωση της οδού Ορεινής Ταξιαρχίας με τη λεωφόρο Παπάγου στου Ζωγράφου, τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από πυρά στρατιωτικής περιπόλου με επικεφαλής αξιωματικό (πιθανόν ο ίλαρχος Σπυρίδων Σταθάκης του Κ.Ε.Τ/Θ), που βρισκόταν ακροβολισμένη στο λόφο του Αγίου Θεράποντος. Εξέπνευσε ακαριαία και όταν μεταφέρθηκε στο Νοσοκομείο των Παίδων, απλώς διαπιστώθηκε ο θάνατος του.
18. Αλέξανδρος Βασίλειος (Μπασρί) Καράκας, 43 ετών, Αφγανός τουρκικής υπηκοότητας, ταχυδακτυλουργός, κάτοικος Μύρων 10, Αγιος Παντελεήμονας, Αθήνα. Στις 13.00, της 17.11.1973, ενώ βάδιζε με τον 13χρονο γιο του στη διασταύρωση των οδών Χέϋδεν και Αχαρνών, τραυματίστηκε θανάσιμα στην κοιλιά από ριπή μυδραλίου τεθωρακισμένου στρατιωτικού οχήματος. Μεταφέρθηκε απευθείας στο νεκροτομείο, όπου διαπιστώθηκε ο θάνατος του.
19. Αλέξανδρος Παπαθανασίου του Σπυρίδωνος, 59 ετών, συνταξιούχος εφοριακός, από το ΚεράσοΒο Αιτωλοακαρνανίας, κάτοικος Νάξου 116, Αθήνα. Στις 13.30 της 18.11.1973, ενώ βάδιζε με τις ανήλικες κόρες του στη διασταύρωση των οδών Δροσοπούλου και Κύθνου, απέναντι από το ΙΣΤ’ Αστυνομικό Τμήμα, βρέθηκε εν μέσω πυρών, προερχομένων από τους αστυνομικούς του Τμήματος, με αποτέλεσμα να πάθει συγκοπή. Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών, όπου διαπιστώθηκε ο θάνατος του.
20. Ανδρέας Κούμπος του Στέργιου 63 ετών, βιοτέχνης, από την Καρδίτσα, κάτοικος Αμαλιάδος 12, Κολωνός. Γύρω στις 11.00 με 12.00 της 18.11.1973, ενώ βάδιζε στη διασταύρωση των οδών Γ’ Σεπτεμβρίου και Καποδιστρίου, τραυματίστηκε στη λεκάνη από πυρά μυδραλίου τεθωρακισμένου στρατιωτικού οχήματος. Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ., κατόπιν στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών και τέλος στο Κ.Α.Τ., όπου και πέθανε στις 30.1.1974.
21. Μιχαήλ Μυρογιάννης του Δημητρίου, 20 ετών, ηλεκτρολόγος, από τη Μυτιλήνη, κάτοικος Ασημάκη Φωτήλα 8, Αθήνα. Στις 12.00 το μεσημέρι της 18.11.1973, ενώ βάδιζε στη διασταύρωση των οδών Πατησίων και Στουρνάρη, τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από πυρά περιστρόφου αξιωματικού του Στρατού (αυτουργός ο συνταγματάρχης Νικόλςος Ντερτιλής). Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ. σε κωματώδη κατάσταση και κατόπιν στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών, όπου πέθανε αυθημερόν.
22. Κυριάκος Παντελεάκης του Δημητρίου, 44 ετών, δικηγόρος, από την Κροκέα Λακωνίας, κάτοικος Φερρών 5, Αθήνα. Στις 12.00 με 12.30 το μεσημέρι της 18.11.1973, ενώ βάδιζε στη διασταύρωση των οδών Πατησίων και Γλάδστωνος, τραυματίστηκε θανάσιμα από πυρά διερχομένου άρματος μάχης. Μεταφέρθηκε στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών, όπου και πέθανε στις 27.12.1973.
23. Ευστάθιος Κολινιάτης, 47 ετών, από τον Πειραιά, κάτοικος Νικο-πόλεως 4, Καματερό Αττικής. Κτυπήθηκε στις 18.11.1973 από αστυνομικούς με συμπαγείς ράβδους, και υπέστη κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις, συνεπεία των οποίων πέθανε στις 21.11.1973.
24. Ιωάννης Μικρώνης του Αγγέλου, 22 ετών, φοιτητής στο τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Πατρών, από την Ανω Αλισσό Αχαΐας. Συμμετείχε στην κατάληψη του Πανεπιστημίου Πατρών. Κτυπήθηκε μετά τα γεγονότα, υπό συνθήκες που παραμένουν ακόμη αδιευκρίνιστες. Συνεπεία της κακοποίησης του υπέστη ρήξη του ήπατος, εξαιτίας της οποίας πέθανε στις 17.12.1973 στο Λαϊκό Νοσοκομείο Αθηνών, όπου νοσηλευόταν. Σύμφωνα με ορισμένες ενδείξεις, ο τραυματισμός του συνέβη στην Πάτρα, άλλες όμως πληροφορίες τον τοποθετούν στην Αθήνα. Η περίπτωση του παραμένει υπό έρευνα.
