Τις πρώτες πρωϊνές ώρες της 20ης Ιουλίου 1974 οι Τούρκοι πραγματοποίησαν ως γνωστό παράνομη εισβολή στην Κύπρο από θάλασσα και αέρα με αποτέλεσμα, μετά από 2 φάσεις στρατιωτικών επιχειρήσεων με τις ονομασίες ΑΤΤΙΛΑΣ1 και ΑΤΤΙΛΑΣ 2 να καταλάβουν το 36% των εδαφών της Μεγαλονήσου, γράφοντας μια μαύρη σελίδα της Ιστορίας της Κύπρου
Είχε προηγηθεί στις 15 Ιουλίου το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου που διοργάνωσε η χούντα του δικτάτορα Ιωαννίδη από την Ελλάδα
Το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου
Το πραξικόπημα εκδηλώθηκε τις πρωινές εργάσιμες ώρες την Δευτέρα 15 Ιουλίου1974 .
Η σχεδίαση του πραξικοπήματος κατά του Μακαρίου προέβλεπε αναφορικά με τον ίδιο, την κύκλωση του Προεδρικού Μεγάρου από στρατιωτικές δυνάμεις και την εξουδετέρωσή του. Ο Μακάριος την ώρα εκδήλωσης του πραξικοπήματος βρισκόταν στο Προεδρικό Μέγαρο στο οποίο είχε δεχθεί ελληνόπουλα από το Κάιρο της Αιγύπτου.
Ωστόσο τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν σύμφωνα με τον αρχικό σχεδιασμό, με αποτέλεσμα ο Μακάριος να διαφύγει της συλλήψεώς του
Έτσι ακολουθώντας την κοίτη του Πεδιαίου ποταμού ο οποίος βρίσκεται σε πολύ κοντινή απόσταση με το Προεδρικό Μέγαρο, διέφυγε. Στη συνέχεια χρησιμοποίησε αυτοκίνητο κατοίκου της περιοχής και έφθασε στον Αγιο Βαρνάβα. Εκεί άλλαξε αυτοκίνητο και κατευθύνθηκε στη Μονή Κύκκου και στη συνέχεια μετά από βραχεία στάση κατευθύνθηκε στην Πάφο στην οποία αφίχθη το απόγευμα της ίδιας ημέρας.
Ο Μακάριος αντελήφθη ότι δεν είχε την απαιτούμενη στρατιωτική ισχύ για να αντιπαρατεθεί με τους πραξικοπηματίες και η μόνη οδός που του απέμενε ήταν η φυγή του στο εξωτερικό. Προς τούτο ζήτησε τη συνδρομή της Μ.Βρετανίας, η οποία σε πρώτο χρόνο διέθεσε ελικόπτερο για την μεταφορά του από την Πάφο στη στρατιωτική της βάση του ακρωτηρίου στην Κύπρο .
Εν συνέχεια ο Μακάριος διέφυγε στη Μάλτα με βρετανικό αεροσκάφος όπου διανυκτέρευσε και την επομένη ημέρα αναχώρησε για το Λονδίνο.
Οι συνέπειες του πραξικοπήματος
Έτσι λοιπόν εξελίχθηκε εν συντομία το πραξικόπημα σε βάρος του Μακαρίου, το οποίο όμως είχε βαρύτατες πολιτικοστρατιωτικές συνέπειες στην εξέλιξη του Κυπριακού.
Ενδεικτικά αναφέρουμε τις παρακάτω :
1. Οι Μονάδες της Εθνοφρουράς οι οποίες μετείχαν στο πραξικόπημα υπέστησαν απώλειες σε αξιωματικούς και οπλίτες, όχι σημαντικές από αριθμητικής άποψης, πλήν όμως ουσιαστικές λόγω θέσεως και βαθμού που οι εν λόγω άνδρες κατείχαν. Αυτές οι απώλειες δεν αναπληρώθηκαν πλήρως μέχρι τις 20 Ιουλίου 1974 , με αποτέλεσμα οι εν λόγω Μονάδες να στερούνται των υπηρεσιών των ανδρών αυτών κατά τον ΑΤΤΙΛΑ 1.
2. Αρκετές Μονάδες του ΓΕΕΦ από 15-20 Ιουλίου, παρέμεναν εντός ή πλησίον της Λευκωσίας και των λοιπών πόλεων της Κύπρου, σε αποστολές εσωτερικής ασφαλείας και περιφρούρησης . Έτσι βρίσκονταν μακριά από τους χώρους τελικού προορισμού τους, στους οποίους θα έπρεπε να βρίσκονται προκειμένου να είναι σε θέση να εκπληρώσουντην πραγματική τους αποστολή ,η οποία δεν ήταν άλλη από την εξασφάλιση της εδαφικής
ακεραιότητας της μεγαλονήσου.
Αυτό είχε ως αποτέλεσμα όπως θα δούμε στη συνέχεια το πρώτο τουρκικό αποβατικό «κύμα», να αποβιβαστεί χωρίς ουσιαστικά να συναντήσει καμία αντίσταση στην Κύπρο.
Η απόβαση ως γνωστόν είναι μία ιδιόμορφη στρατιωτική επιχείρηση η οποία έχει την ιδιαιτερότητα να είναι πολύ ευάλωτος ο επιτιθέμενος κατά τα αρχικά στάδιά της. Η επιτυχία της εξαρτάται εν πολλοίς από τη σθεναρότητα της
αντίστασης του αμυνομένου και την στενή εμπλοκή αυτού με τον επιτιθέμενο από την αρχή.
Με απλά λόγια αν ο αμυνόμενος περιμένει οργανωμένος στην ακτή τον επιτιθέμενο και προτάξει σθεναρή αντίσταση πρίν κάν ο τελευταίος πατήσει πόδι στην παραλία τότε οι πιθανότητες επιτυχούς έκβασής της απόβασης μειώνονται δραματικά. Κάτι τέτοιο δεν συνέβη στον ΑΤΤΙΛΑ 1.
3. Διερράγησαν ουσιαστικά οι ήδη τεταμένες σχέσεις μεταξύ της Εθνοφρουράς και μεγάλης μερίδας του ελληνοκυπριακού πληθυσμού οι οποίοι ήταν υποστηρικτές του Μακαρίου. Μετά το πραξικόπημα η διχόνοια μεταξύ των Ελλήνων είχε πάρει ανεξέλεγκτες διαστάσεις στο εσωτερικό της Κύπρου.
4. Όταν εκδηλώθηκε η τουρκική επιθετική ενέργεια κατά της Κύπρου στις 20 Ιουλίου 1974, πολλές επιστρατευόμενες ελληνοκυπριακές Μονάδες λόγω του εσωτερικού διχασμού που επικρατούσε , αντιμετώπισαν σοβαρά προβλήματα εσωτερικής πειθαρχίας και συνοχής .
5. Ο αρχηγός του ΓΕΕΦ ,Αντιστράτηγος Ντενίσης ,είχε ανακληθεί σκοπίμως από την Κύπρο στην Αθήνα λίγες ημέρες πρίν την εκδήλωση του πραξικοπήματος κατά του Μακαρίου από το καθεστώς Ιωαννίδη, προκειμένου να μην
δύναται να το παρεμποδίσει.
Μόλις επικράτησαν οι πραξικοπηματίες στην Κύπρο ,δόθηκε εντολή στον εν λόγω Αντιστράτηγο από την ελληνική στρατιωτική ηγεσία να επιστέψει στην Κύπρο άμεσα στα καθήκοντά του.
Ο τελευταίος αρνήθηκε ,γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα τα καθήκοντά του να τα ασκεί ο Υποδιοικητής του Ταξίαρχος Γεωργίτσης.
Ως γνωστόν ο Διοικητής του εκάστοτε Σχηματισμού, εν προκειμένω του ΓΕΕΦ, είναι εκείνος ο οποίος λόγω θέσεως και βαθμού γνωρίζει πλήρως και σε βάθος τα υπάρχοντα σχέδια επιχειρήσεων ,ενώ παράλληλα σε καιρό πολέμου έχει ως πρώτιστη αποστολή την διεξαγωγή των στρατιωτικών επιχειρήσεων με σκοπό τη νίκη.
Ο Υποδιοικητής, εν προκειμένω ο Ταξίαρχος Γεωργίτσης ήταν λόγω θέσεως ,επιφορτισμένος πρωτίστως με την
υλοποίηση του σχεδίου επιστρατεύσεως και του σχεδίου Διοικητικής υποστήριξης, προκειμένου οι Μονάδες να είναι διαρκώς επαρκώς εφοδιασμένες με τρόφιμα, καύσιμα, πυρομαχικά, υγειονομικό και λοιπό υλικό και να διεξάγουν απρόσκοπτα τις στρατιωτικέςεπιχειρήσεις.
Εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς το μέγεθος της δυσκολίας της αποστολής τουΤαξιάρχου Γεωργίτση προκειμένου να αντεπεξέλθει στα διπλά καθήκοντα, Διοικητή καιΥποδιοικητή του ΓΕΕΦ, αν συνυπολογίσει μάλιστα και τις προαναφερθείσες αρνητικέςσυνέπειες που είχε το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου.
Τέλος σημαντικότατο ρόλο στην εξέλιξη των στρατιωτικών επιχειρήσεων στην Κύπρο έπαιξε η αποχώρηση της Ελληνικής Μεραρχίας δυνάμεως 8500 ανδρών και πλέον από την Μεγαλόνησο λίγα χρόνια νωρίτερα επί ημερών του δικτάτορα Παπαδόπουλου στην Ελλάδα
Αν η Μεραρχία ήταν στην Κύπρο , θεωρείται σχεδόν βέβαιο ότι τίποτε δεν θα πετύχαιναν οι Τούρκοι
Οι τουρκικές στρατιωτικές προετοιμασίες
Η τουρκική στρατιωτική κινητοποίηση η οποία πραγματοποιήθηκε από 15-20 Ιουλίου.
Τέθηκαν αρχικά σε επιφυλακή οι Μονάδες της Νότιας Τουρκίας, παράλληλα η 39 η Μεραρχία Πεζικού τέθηκε σε κατάσταση επαγρυπνήσεως , ενώ οι Ναυτικές Μονάδες στο Αιγαίο διέκοψαν την άσκηση και κατευθύνθηκαν προς Μερσίνα.
Υπήρξε έντονη δραστηριότητα στο αρχηγείο των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων , ενώ συνήλθε εκτάκτως το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας της Τουρκίας
Από τότε και μετά οι προετοιμασίες των Τούρκων για ενέργεια κατά της Κύπρου ήταν πυρετώδεις
Λίγα λεπτά πρίν τα μεσάνυχτα γίνεται γνωστή η παρουσία 5 πολεμικών πλοίων τα οποία βρίσκονται σε απόσταση 12 περίπου μιλίων βόρεια από το ακρωτήριο Αγίου Ανδρέα ,ενώ άλλα 10 σε απόσταση 30 περίπου μιλίων .
Πρόκειται για την εικονική προπορευόμενη με κατεύιθυνση την Αμμόχωστο για να παραπλανηθούν οι δυνάμεις μας και την πραγματική ακολουθούσα τουρκική νηοπομπή, η οποία τελικά θα πραγματοποιήσει την αποβατική ενέργεια στην Κύπρο στην Ακτή πεντεμίλι , δυτικά της Κηρύνειας
Επιπλέον και στην Κύπρο παρατηρήθηκαν σαφείς ενδείξεις που παρέπεμπαν σε προετοιμασίες των τουρκοκυπρίων για υποδοχή τουρκικών στρατιωτικών δυνάμεων.
Γενικό Σχέδιο Ενεργείας των Τούρκων
Το γενικό Σχέδιο Ενεργείας των τούρκων προέβλεπε την κατάληψη εδαφών της Κύπρου σε δύο περιόδους (Π1-Π2) όπως παρακάτω:
Π1: Εκτέλεση αμφίβιας επιχείρησης, με σκοπό τη δημιουργία προγεφυρώματος στην περιοχή της Κυρήνειας, με ταυτόχρονη εκδήλωση αεραποβατικής επιχείρησης προς ενίσχυση του τουρκοκυπριακού θύλακα Λευκωσίας- Αγίου Ιλαρίωνα, με την υποστήριξη της πολεμικής αεροπορίας και του πολεμικού ναυτικού οι οποίες θα είχαν εξασφαλίσει πλήρη αεροπορική και ναυτική υπεροχή αντίστοιχα.
Στη συνέχεια συνένωση του προγεφυρώματος με τον εν λόγω τουρκοκυπριακό θύλακα και διεύρυνση της κατοχής εδαφών στην Κύπρο αναλόγως της εξέλιξης των επιχειρήσεων , μέχρι διακοπής αυτών, λόγω παρέμβασης της
Διεθνούς κοινότητας για έναρξη ολιγοήμερων διαπραγματεύσεων. (ΑΤΤΙΛΑΣ 1)
Ενίσχυση των δυνάμεων που βρίσκονταν στην Κύπρο με νέες δυνάμεις που θα μεταφέροντο στο νησί κατά το χρόνο διεξαγωγής των διαπραγματεύσεων.
Π2: Επανέναρξη των επιχειρήσεων, μετά την σκόπιμη αποτυχία των διαπραγματεύσεων ,με σκοπό την ταχύτατη διεύρυνση κατοχής εδαφών στην Κύπρο, μέχρι της οριστικής διακοπής τους λόγω παρέμβασης της Διεθνούς κοινότητας. (ΑΤΤΙΛΑΣ 2)
Σχέδιο Επιχειρήσεων ΑΤΤΙΛΑ 1
Το σχέδιο ενεργείας των τούρκων κατά την Π1( ΑΤΤΙΛΑΣ 1) προέβλεπε την εκτέλεση των παρακάτω σε δύο φάσεις (Φ1-Φ2) ως εξής:
Φ1: Εκτέλεση από ναυτικές δυνάμεις σχεδίου παραπλανήσεως του εχθρού αναφορικά με την ακτή απόβασης, προσβολή στόχων του εχθρού από πολεμική αεροπορία και πολεμικό ναυτικό, εκδήλωση αποβατικής ενέργειας στην ακτή του πεντεμιλίου δυτικά Κυρήνειας και δημιουργία προγεφυρώματος , ρίψη αλεξιπτωτιστών στην περιοχή μεταξύ των χωριών Κιόνελι-Χαμίτ Μάνδρες για ενίσχυση του τουρκοκυπριακού θύλακα Λευκωσίας –Αγίου Ιλαρίωνα , μεταφορά Ταξιαρχίας καταδρομών με ελικόπτερα στην περιοχή χωρίου Κρηνί για ενίσχυση των τουρκοκυπριακών θέσεων στη διάβαση Αγύρτας και τέλος διεύρυνση του προγεφυρώματος και συνένωσή του με τουρκοκυπριακό θύλακα Λευκωσίας-Αγίου Ιλαρίωνα.
Φ2: Διεύρυνση της κατοχής εδαφών στην Κύπρο αναλόγως της εξέλιξης των επιχειρήσεων ,μέχρι διακοπής αυτών, λόγω παρέμβασης της Διεθνούς κοινότητας για έναρξηολιγοήμερων διαπραγματεύσεων.
Οριζόταν ως ημέρα ενάρξεως των επιχειρήσεων η 20 η Ιουλίου 1974 και ώρα η 0500. Οι συνθήκες φωτισμού στις 20 Ιουλίου 1974 στην Κύπρο ,ήταν ανατολή ηλίου στις 04.39 και δύση στις 19.07.
Δυνάμεις Εισβολής
Την ευθύνη Διοίκησης και διακλαδικού συντονισμού των στρατιωτικών –ναυτικών–αεροπορικών δυνάμεων που θα ενεργούσαν κατά της Κύπρου είχε ο Διοικητής της 2 ηςΣτρατιάς , Αντιστράτηγος Σουάτ Άκτουλγκα , με έδρα το Ικόνιο.
Η Τουρκία για την εισβολή στην Κύπρο διέθεσε τις εξής δυνάμεις:
Τη Διοίκηση των δυνάμεων εισβολής είχε ο Διοικητής του 6ου Σώματος Στρατού ,Αντιστράτηγος Νουρετίν Ερσίν, με έδρα τα Άδανα.
Την 39 η Μεραρχία Πεζικού ,η οποία αποτελείτο από πλευράς πεζικού ,από 3 ΣΠΖ, τα 14-49-50 ΣΠ, με Διοικητή τον Υποστράτηγο Μπετρεττίν Ντεμιρέλ και έδρα την Αλεξανδέττα.
Την 28 η Μεραρχία Πεζικού, η οποία αποτελείτο από πλευράς πεζικού ,από 3 ΣΠΖ, τα 23-61-130 ΣΠ, με Διοικητή τον Υποστράτηγο Οσμάν Φαζίλ Πολάτ και έδρα την Άγκυρα.
Την Ταξιαρχία Αλεξιπτωτιστών , η οποία αποτελείτο από δύο μοίρες αλεξιπτωτιστών και ένα τάγμα πεζικού, με Διοικητή τον Ταξίαρχο Σαμπρί Εβρέν και έδρα την Καισάρεια.
Την Ταξιαρχία καταδρομών, η οποία αποτελείτο από δύο μοίρες καταδρομών και ένα τάγμα καταδρομών της στρατοχωροφυλακής, με Διοικητή τον Ταξίαρχο Σάμπρι Ντενιζμπάγκ και έδρα το Μπόλου.
Τμήματα της 5 ης Τεθωρακισμένης Ταξιαρχίας και της 23 ης Ταξιαρχίας Χωροφυλακής
Το 6ο Τάγμα Πεζοναυτών με Διοίκηση –επιτελείο του αμφιβίου Συντάγματος και Διοικητή τον Αντιπλοίαρχο Νεσέτ Ικίζ.
Οι δυνάμεις εισβολής αριθμούσαν συνολικά περίπου 40.000 άνδρες, εκ των οποίων 3.500 άνδρες αποτελούσαν την αποβατική δύναμη (ταξιαρχία Cakmak).
Η Ταξιαρχία Cakmak η οποία συγκροτήθηκε στις 18 Ιουλίου 1974, αποτελούσε την τουρκική αποβατική δύναμη και είχε Διοικητή τον Ταξίαρχο Σουλειμάν Τουντζέρ,αποτελείτο δε από:
To Αμφίβιο Σύνταγμα το οποίο αποτελείτο από τη Διοίκηση –επιτελείο και το 6 ο ΤάγμαΠεζοναυτών το οποίο θα αποβιβαζόταν πρώτο και θα δημιουργούσε το αρχικό προγεφύρωμα( 01).
Το 50 ο Σύνταγμα Πεζικού της 39 ης Μεραρχίας Πεζικού με Διοικητή τον ΣυνταγματάρχηΙμπραήμ Καραογλάνογλου, ενισχυμένο με μία Ίλη αρμάτων 15 άρματα και 10 τεθωρακισμένα οχήματα και μία μοίρα πυροβολικού(12 πυροβόλα)
Η σημασία της απραξίας της ελληνικής ΠΑ και ΠΝ στην Κύπρο
Η Ελλάδα δεν συνέδραμε με αεροναυτικές δυνάμεις την Κύπρο όπως προέβλεπε το σχέδιο αμύνης της Κύπρου με την επωνυμία "Αφροδίτη" σε περίπτωση εκδήλωσης τουρκικής επιθετικής ενέργειας.
Σύμφωνα με αυτό προβλεπόταν από πλευράς ελληνικού πολεμικού ναυτικού, η αποστολή ενός υποβρυχίου
και δύο τορπιλακάτων στην Κύπρο, καθώς επίσης και η προσβολή των τουρκικών αποβατικών δυνάμεων από 18 αεροσκάφη F-84 της ελληνικής πολεμικής αεροπορίας, προερχόμενα από την Κρήτη.
Δυστυχώς η τότε ελληνική στρατιωτική ηγεσία δεν εφάρμοσε τίποτε από τα παραπάνω, με αποτέλεσμα οι τούρκοι να πετύχουν πλήρη αεροπορική και ναυτική κυριαρχία στην Κύπρο και να αποβιβαστούν χωρίς ουσιαστικές απώλειες στη μεγαλόνησο.
Απολογισμός
Οι Τούρκοι διέπραξαν τραγικά στρατιωτικά λάθη κατά τη διάρκεια των στρατιωτικών επιχειρήσεών τους στην Κύπρο, τα οποία όμως δεν εκματαλλευτήκαμε, προκειμένου να τους ρίξουμε στη θάλασσα
Έτσι παρά το γεγονός ότι την πρώτη ημέρα οι Τούρκοι δεν κατάφεραν να κατεβάσουν άρματα στην ακτή με αποτέλεσμα να καθηλωθούν από τους ηρωϊκούς, πλήν λίγους άνδρες του Αντισυνταγμάρχη Κουρούπη Παύλου σε απόσταση 300 μέτρων νότια της παραλιακής οδού και σε εύρος περίπου 1-1,5 χιλιόμετρα προς ανατολάς, η καθοριστική νυχτερινή αντεπίθεση των τμημάτων μας εκδηλώθηκε αποσματικά και χωρίς ισχύ, κυρίως λόγω της προσβολής των δυνάμεων μας που κινήθηκαν ημέρα από την τουρκική αεροπορία στο χωριό Κοντεμένος, με αποτέλεσμα να αποτύχει
Παράλληλα οι επιτυχίες των νυχτερινών επιθέσεων των Καταδρομών μας στον Πενταδάκτυλο, κατά των Τούρκων καταδρομέων και αλεξιπτωτιστών δεν είχε ανάλογη συνέχεια, αφού δεν υπήρχαν μηχανοκίνητες -τεθωρακισμένες δυνάμεις για να εκμετταλευθούν αυτές τις επιτυχίες
Τέλος η ΕΛΔΥΚ αναλώθηκε σε αντεπιθέσεις στο Κιόνελι κατά της ΤΟΥΡΔΥΚ και των καταδρομών των Τούρκων που την ενίσχυσαν
Συνέπεια των παραπάνω ήταν όταν την επομένη ημέρα τα τουρκικά άρματα αποβιβάστηκαν στο Πεντεμίλι , να υπερκεραστούν οι δυνάμεις μας στην ακτή , να καταληφθεί η Κηρύνεια και να συνενωθούν το τουρκικό προγεφύρωμα με τα τουρκικά αεροπρογεφυρώματα σταδιακά
Κάπως έτσι επήλθε κατάπαυση του πυρός, με την υποτιθέμενη λήξη του ΑΤΤΙΛΑ 1, την οποία όμως οι Τούρκοι εκμεταλλέυτηκαν για να προωθήσουν τις δυνάμεις τους αλλά και να τις ενισχύσουν μέχρι την 14η Αυγούστου, οπότε και ξεκίνησαν τον ΑΤΤΙΛΑ 2 με αποτέλεσμα την κατάληψη της Αμμοχώστου και του υπολοίπου τμήματος του 36% της Κυπριακής γής
Χιλιάδες ήταν οι νεκροί , οι αγνοούμενοι και οι πρόσφυγες της Κύπρου
