Εἶναι ἀπὸ καιρὸ κοινὸ μυστικὸ ὅτι ἡ ἐκλογὴ τοῦ Πατριάρχη Ἀθηναγόρα ὡς Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχη ὀργανώθηκε ἢ τουλάχιστον διευκολύνθηκε ἀπὸ τὴν κυβέρνηση τῶν Ἡνωμένων Πολιτειῶν. Ὡς ἱστορικὸς ὅμως μοῦ εἶναι δύσκολο νὰ γράψω γιὰ αὐτὸ καθ’ ὅτι τὰ ἀποδεικτικὰ στοιχεῖα γιὰ τέτοιου εἴδους πράγματα κρατιοῦνται συνήθως στὸ σκοτάδι.
Τοῦ κ. Matthew Namee
Μερικὲς φορὲς ὅμως κάτι θὰ διαρρεύσει. Πρόσφατα κοιτοῦσα κάποια παλιὰ ἔγγραφα στὰ ἀρχεῖα τῆς CIA ποὺ κυκλοφόρησαν στὸ πλαίσιο τοῦ Νόμου γιὰ τὴν Ἐλεύθερη Διακίνηση Πληροφοριῶν (FOIA). Ἕνα ἀρχεῖο περιέχει σωρεία ἐγγράφων ἀπὸ τὸν πρόγονο τῆς CIA, τὸ Γραφεῖο Στρατηγικῶν Ὑπηρεσιῶν (σ.σ. ἐφεξῆς ΓΣΥ), τὸ ὁποῖο ἀφορᾶ τὴν Ἑλλάδα κατὰ τὴν διάρκεια τοῦ Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Μέσα στὶς 300 περίπου σελίδες αὐτοῦ τοῦ PDF εἶναι θαμμένα διάφορα στοιχεῖα ποὺ ἀναφέρονται στὸν Ἀθηναγόρα, ὁ ὁποῖος ἦταν τότε Ἀρχιεπίσκοπος τῆς Βορείου καὶ Νοτίου Ἀμερικῆς, σύμφωνα με το orthodoxostypos.gr
Σὲ ἕνα ἐσωτερικὸ σημείωμα τοῦ ΓΣΥ μὲ ἡμερομηνία 26η Μαρτίου 1942, ἕνας μυστικὸς πράκτορας ὀνόματι Ulius L. Amoss ἔγραψε στὸν πράκτορα συνάδελφό του ὀνόματι David Burns τὸ κάτωθι:
«Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος ἦταν ἐξαιρετικὰ εὐχαριστημένος ποὺ σὲ συνάντησε καὶ γευμάτισε μαζί σου. Μοῦ εἶπε ὅτι ὅλες οἱ ὑποδομὲς τοῦ ὀργανισμοῦ του εἶναι στὴν διάθεσή μας. Τὸ ἔθεσε μὲ τὴν ἑξῆς φράση:
«Ἔχω τρεῖς Ἐπισκόπους, τριακόσιους ἱερεῖς καὶ ἕνα μεγάλο καὶ εὐρέως ἐξαπλούμενο ὀργανισμό. Ὅλοι ὑπὸ τὶς διαταγές μου βρίσκονται ὑπὸ τὶς διαταγές σας. Μπορεῖτε νὰ τοὺς δώσετε ἐντολὲς γιὰ ὁποιαδήποτε ἐξυπηρέτηση θέλετε. Δὲν θὰ ὑπάρξουν ἐρωτήσεις καὶ οἱ ὁδηγίες σας θὰ ἐκτελεστοῦν πιστά. Παρακαλῶ πεῖτε το αὐτὸ στὸν κ. Μπέρνς ἐκ μέρους μου.’»
Ἕνα μήνα ἀργότερα, στὶς 25 Ἀπριλίου, ὁ 56χρονος Ἕλληνας Ἀρχιεπίσκοπος προσπάθησε νὰ ἐνταχθεῖ στὸν Στρατὸ τῶν ΗΠΑ. Ἀπορρίφθηκε.
Λίγες ἑβδομάδες ἀργότερα, στὶς 14 Μαΐου, ὁ Ulias Amoss, ὁ ἴδιος πράκτορας ποὺ ἔγραψε τὸ σημείωμα τῆς 26ης Μαρτίου, ἔγραψε ἐπιστολὴ στὸν Ἀθηναγόρα, εὐχαριστώντας τον γιὰ τὴν συνεχιζόμενη συνεργασία τῆς Ἑλληνικῆς Ἀρχιεπισκοπῆς, λέγοντας, ἀνάμεσα στὰ ἄλλα: «Ἡ φροντίδα μὲ τὴν ὁποία οἱ Ἐπίσκοποι καὶ οἱ Ἱερεῖς σας συνεργάστηκαν ἐντυπωσίασε τοὺς πάντες, καὶ ἡ ἀναφορὰ ὅτι πιθανὸν θὰ μᾶς ἐπιστραφοῦν ἑκατὸ χιλιάδες ὀνόματα εἶναι ἐκπληκτική». Τὴν ἴδια ἡμέρα, ὁ ἴδιος ὁ Οὐίλλιαμ Ντόνoβαν [William J. Donovan] -ὁ ἐπικεφαλῆς τοῦ ΓΣΥ- ἔγραψε ἐπίσης στὸν Ἀθηναγόρα:
«Οἱ ἀναφορὲς καὶ οἱ περιγραφὲς τῆς στρατεύσιμης ἑλληνοαμερικανικῆς νεολαίας, ποὺ τόσο εὐγενικὰ ἀναλάβατε, ὁλοκληρώνονται σὲ ἕναν ὑπέροχο τόμο. Ἡ φροντίδα, μὲ τὴν ὁποία ἡ Μακαριότητά Σας διαχειρίστηκε αὐτὴν τὴν σημαντικὴ ἐξυπηρέτηση, εἶναι μείζονος σημασίας γιὰ τὶς ἔνοπλες ὑπηρεσίες μας καὶ θέλω νὰ ἐκφράσω τὴν βαθιὰ ἐκτίμησή μου γιὰ τὴν ἀφοσίωσή σας καὶ τὴν πατριωτική σας συνεισφορά».
Φαίνεται ὅτι ὁ Ντόνoβαν τότε βγῆκε ἐκτὸς πόλης, ὁπότε ὁ Ἀθηναγόρας περίμενε νὰ τοῦ ἀπαντήσει μέχρι τὶς 16 Ἰουλίου. Ἐδῶ εἶναι τὸ πλῆρες κείμενο τῆς ἐπιστολῆς τοῦ Ἀρχιεπισκόπου:
«Ἀγαπητέ μου Κε. Ντόνοβαν:
Ἔλαβα τὴν ἐγκάρδια ἐπιστολὴ σας τῆς 15ης Μαΐου, ἀλλὰ ὅταν πληροφορήθηκα ὅτι στὸ μεταξὺ εἴχατε ἀναχωρήσει, περίμενα ἕως ὅτου ἐπιστρέψετε γιὰ νὰ σᾶς γράψω.
Σᾶς καλωσορίζω καὶ σᾶς εὐχαριστῶ ἀπὸ τὰ βάθη τῆς καρδιᾶς μου γιὰ τὴν ἐπιστολή σας καὶ τὸ περιεχόμενό της. Μὲ ὑποχρεώσατε πάρα πολύ, διότι νομίζω ὅτι δὲν κάνω ἀρκετὰ γιὰ τὶς ΗΠΑ, στὶς ὁποῖες χρωστάω πολλά.
Εἶμαι ὅμως ἕτοιμος νὰ ὑποβάλλω τὸν ἑαυτό μου σὲ ὁποιοδήποτε καθῆκον καὶ νὰ κάνω ὁποιαδήποτε δυνατὴ θυσία γιὰ τὴν ἀγαπημένη μας Χώρα, ἡ ὁποία ἀγωνίζεται γιὰ τὴν Παγκόσμια ἐλευθερία καὶ δικαιοσύνη καὶ γιὰ τὴ Νέα Ἐποχὴ [New Day] ποὺ πρόκειται νὰ ἔλθει.
Βρισκόμουν στὴν Οὐάσινγκτον πρὶν ἀπὸ λίγες ἡμέρες, καὶ θὰ ἐρχόμουν νὰ σᾶς συναντήσω ἐὰν δὲν μὲ καλοῦσαν πίσω στὴ Νέα Ὑόρκη. Νὰ εἶστε σίγουρος ὅμως ὅτι μὲ τὴν πρώτη εὐκαιρία θὰ ἔλθω στὴν Οὐάσινγκτον, γιὰ νὰ σᾶς συναντήσω προσωπικῶς καὶ νὰ ἐκφράσω τὸν εἰλικρινῆ θαυμασμό μου πρὸς τὸ πρόσωπό σας.
Εἰλικρινὰ δικός σας,
Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηναγόρας»
Εἶναι πραγματικὰ ἐκπληκτικὸ τὸ γεγονὸς ὅτι τὰ ἔγγραφα αὐτὰ εἶναι δημόσια, ἀφοῦ παρουσιάζουν τὶς ἀρχὲς τῆς ἀρκετὰ γνωστῆς, ἀλλὰ ὄχι ἀρκετὰ τεκμηριωμένης μὲ ντοκουμέντα, σχέσης μεταξύ τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηναγόρα καὶ τῶν ἀξιωματούχων τῶν Ἀμερικανικῶν μυστικῶν ὑπηρεσιῶν. Τὸ 1942 ὁ Ἀθηναγόρας ἀποδείχθηκε ἀξιόπιστος σύμμαχος τῆς κυβέρνησης τῶν Ἡνωμένων Πολιτειῶν καὶ ἐνῶ ὁ πατριωτισμὸς του κατὰ τὴν διάρκεια τοῦ πολέμου δὲν εἶναι κάτι ἀπαραιτήτως ἀσυνήθιστο, ἡ γλώσσα ποὺ χρησιμοποιεῖ σχεδὸν συγκλονίζει: «Δὲν θὰ ὑπάρξουν ἐρωτήσεις καὶ οἱ ὁδηγίες σας θὰ ἐκτελεστοῦν πιστά».
Στὰ χρόνια ποὺ ἀκολούθησαν, ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηναγόρας παρέμεινε πολύτιμος βοηθὸς γιὰ τὶς μυστικὲς ὑπηρεσίες τῶν Ἡνωμένων Πολιτειῶν. Μία ἔκθεση τοῦ ΓΣΥ ποὺ ἐκπονήθηκε λίγο μετὰ τὶς 31 Δεκεμβρίου τοῦ 1944, ἀπαριθμεῖ τὸν Ἀθηναγόρα ἀνάμεσα στὶς βασικὲς ἐπαφές. Ἡ ἔκθεση αὐτὴ τοῦ ΓΣΥ σχολιάζει: «Τὸ Ὑπουργεῖο Ἐξωτερικῶν καὶ ἄλλες ἐκτελεστικὲς ὑπηρεσίες δὲν μποροῦν νὰ καλλιεργήσουν ἐλεύθερα αὐτοῦ τοῦ εἴδους τὶς ἐπαφὲς χωρὶς νὰ βάλουν ἐπίσημη στάμπα στὰ ἐν λόγω ἄτομα καὶ νὰ προκαλέσουν κριτικὴ ἀπὸ πολιτικὰ ἐχθρικὲς δυνάμεις. Ὡστόσο, τὸ Τμῆμα Ξένων Ἐθνικοτήτων [τοῦ ΓΣΥ] μπόρεσε νὰ μιλήσει μὲ οἰκειότητα καὶ ὅσο συχνὰ χρειαζόταν μὲ τέτοιους ἄνδρες.» Ὁ κατάλογος τῶν «τοιούτων ἀνδρῶν» περιλαμβάνει ὄχι μόνο τὸν Ἀθηναγόρα, ἀλλὰ καὶ τὸν Ἀλβανὸ Ἐπίσκοπο Fan Noli* καὶ τὸν Σέρβο Ἐπίσκοπο Dionisije Milivojevich*.
Ἡ σχέση τοῦ Ἀθηναγόρα μὲ τὴν κυβέρνηση τῶν ΗΠΑ ἀποδείχθηκε ἀμοιβαία ἐπωφελής. Ὅταν στὰ τέλη τοῦ 1948 ὁ Ἀθηναγόρας ἐξελέγη Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης, ταξίδεψε ἀεροπορικῶς στὴν Κωνσταντινούπολη μὲ τὸ προεδρικὸ ἀεροπλάνο τοῦ Προέδρου Τρούμαν (τὸ ὁποῖο παραδόξως ὀνομαζόταν ἡ «Ἱερὴ Ἀγελάδα»). Ἀπὸ τὴ νέα του θέση στὸ Φανάρι, ὁ Ἀθηναγόρας ὑπηρέτησε ὡς φίλο-Ἀμερικανικὸ ἀντίβαρο ἀπέναντι στὸ φίλο-Σοβιετικὸ Πατριαρχεῖο τῆς Μόσχας. Αὐτὴ ὅμως ἡ ἱστορία εἶναι γιὰ ἄλλη φορά.
* * *
Μετάφραση Φαίη. 10.12.2019
Πηγὴ Orthodox History 02.12.2019
Σημειώσεις:
* Ὁ Σέρβος «Ἐπίσκοπος» [Dionisije Milivojevich] ποὺ ἀναφέρει, καθαιρέθηκε ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία τῆς Σερβίας. Δημιούργησε σχίσμα.
* Γιὰ τὸν Ἀλβανὸ «Ἐπίσκοπο» [Fan Noli], οἱ πληροφορίες στὴν «ἐγκυκλοπαίδεια» τῆς Νέας Τάξεως εἶναι ἄτσαλες καὶ ἀσυνάρτητες. Κάποια Ἑλληνικὰ διαδικτυακὰ μέσα ἐπίσης προσπαθοῦν νὰ τὸν περάσουν στὸ κοινὸ ὡς «οἰκουμενικὸ Ἕλληνα»!, καὶ μάλιστα τὴν στιγμὴ ποὺ δὲν ἤθελε τὴν Ἑλληνικὴ γλώσσα. Αὐτὸ θὰ πρέπει νὰ μᾶς προβληματίσει, γιατί τὸ κάνουν. Ἡ ἐνδιαφέρουσα αὐτὴ διατριβὴ δείχνει ὅτι κάθε ἄλλο παρὰ «οἰκουμενικὸς Ἕλληνας» ἦταν. Οἱ ἐνέργειές του ἔβλαψαν τὸ ζήτημα τῆς Βορείου Ἠπείρου ἀλλὰ καὶ τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τῆς Ἀλβανίας. Ἐπίσης, ἡ «χειροτονία» του δὲν ἦταν κανονική. Ἦταν διὰ βοῆς. Ὁ Φάν Νόλι ἦταν ψευδεπίσκοπος.
