Όπως αναφέρει το reader.gr, Στα 27 χρόνια που διήρκησε ο Πελοποννησιακός Πόλεμος η Αθήνα, ηγέτιδα της Δηλιακής Συμμαχίας, είδε την ηγεμονία της να καταρρέει, τη Δημοκρατία να αμφισβητείται και εν τέλει να καταλύεται, ενώ έχασε είδε τη Σπάρτη και την Πελοποννησιακή Συμμαχία να κυριαρχεί ολοκληρωτικά.
Ενδιάμεσα, μετά και από την υπογραφή της ειρήνης του Νικία, υπήρξε μία αποτυχημένη εκστρατεία -με την υποστήριξη του Αλκιβιάδη- στη Σικελία (415-413 π.Χ.) εκεί όπου οι Αθηναίοι υπέστησαν πανωλεθρία χάνοντας σχεδόν, ολόκληρο τον στόλο και αρκετούς άνδρες του. Την περίοδο εκείνοι οι Σπαρτιάτες έβρισκαν στους Πέρσες έναν ισχυρό σύμμαχο για τη δημιουργία δικού τους στόλου, ενώ υπήρξαν και εξεγέρσεις στις τάξεις των συμμάχων της Αθήνας.
Με τον Πελοποννησιακό Πόλεμο να έχει μπει πλέον στην τελική του φάση υπήρξε μια σημαντική πολιτική ανατροπή που σηματοδότησε την προσωρινή πτώση της δημοκρατίας και την εγκαθίδρυση μιας ολιγαρχικής κυβέρνησης.
Το πραξικόπημα οργανώθηκε από μια ομάδα πλούσιων και συντηρητικών Αθηναίων, οι οποίοι επιδίωκαν να εγκαθιδρύσουν ένα ολιγαρχικό καθεστώς, που θα έδινε την εξουσία σε μια μικρή ομάδα «επιλέκτων». Η ηγετική ομάδα του πραξικοπήματος περιλάμβανε πρόσωπα όπως ο Πείσανδρος και ο Αντιφώντας, που δρούσαν σε συνεργασία με τον Αλκιβιάδη.
Εκμεταλλευόμενοι την έντονη δυσαρέσκεια προς το δημοκρατικό καθεστώς, το οποίο θεωρούσαν ότι είχε αποτύχει να προστατεύσει τα συμφέροντα της πόλης, οι συνωμότες υποσχέθηκαν στους πολίτες ότι, εάν υπήρχε μια αλλαγή πολιτεύματος, η Περσία θα βοηθούσε την Αθήνα στον πόλεμο. Έτσι, προχώρησαν στην ανατροπή της δημοκρατικής κυβέρνησης και εγκαθίδρυσαν ένα συμβούλιο 400 ανδρών (η «Βουλή των 400»), το οποίο ανέλαβε τον έλεγχο της πόλης. Αυτό έδειξε ότι οι θεσμοί της δημοκρατίας μπορούσαν να καταρρεύσουν υπό την πίεση στρατιωτικών και οικονομικών αποτυχιών.
Οι ολιγαρχικοί θεωρούσαν ότι η δημοκρατία είχε αποτύχει και ότι μόνο η συγκέντρωση εξουσίας σε λίγους επιδέξιους μπορούσε να σώσει την πόλη από την καταστροφή. Οι δημοκρατικοί, αντίθετα, παρέμειναν πιστοί στους θεσμούς της δημοκρατίας, ακόμα και εν μέσω μεγάλων δυσκολιών.
Η Βουλή των 400
Το ολιγαρχικό σχήμα που ανέλαβε την εξουσία ήταν ένα εξαιρετικά αντιδημοκρατικό συμβούλιο 400 ατόμων που αντικατέστησε την παραδοσιακή δημοκρατική Βουλή των 500. Η νέα Βουλή είχε ως σκοπό να περιορίσει τη συμμετοχή του λαού στις αποφάσεις και να αναθέσει την εξουσία σε μια ολιγαρχική ελίτ, με τη δικαιολογία ότι αυτό θα ήταν πιο αποτελεσματικό για τη διαχείριση του πολέμου.
Η πορεία του πραξικοπήματος
Παρά την αρχική επιτυχία του πραξικοπήματος, το νέο ολιγαρχικό καθεστώς δεν κατάφερε να διατηρήσει τη σταθερότητα. Υπήρχε διχασμός και διαφωνίες ακόμα και μέσα στους κύκλους των πραξικοπηματιών, και το καθεστώς απέτυχε να εξασφαλίσει τη βοήθεια της Περσίας, όπως είχε υποσχεθεί. Η ναυτική βάση των Αθηναίων στη Σάμο παρέμεινε πιστή στη δημοκρατία και οργανώθηκε αντίσταση. Μετά από λίγους μήνες, η Βουλή των 400 αντικαταστάθηκε από ένα άλλο, πιο μετριοπαθές ολιγαρχικό σύστημα, τη «Βουλή των 5.000», αλλά αυτό δεν κράτησε πολύ. Η δημοκρατία αποκαταστάθηκε πλήρως το 410 π.Χ.
Η συγκεκριμένη εξέλιξη όπως ήταν φυσικό επηρέασε σε πολύ σημαντικό βαθμό και την εξέλιξη του Πελοποννησιακού Πολέμου. Ουσιαστικά αποδυνάμωσε την αθηναϊκή προσπάθεια και προκαλώντας εσωτερικές πολιτικές και στρατιωτικές ανακατατάξεις, που επηρέασαν την εξέλιξη του πολέμου.
Δημιούργησε μια έντονη πολιτική κρίση στην Αθήνα καθώς οδήγησε σε εσωτερικές συγκρούσεις και αμφιβολίες ως προς την κατεύθυνση της αθηναϊκής πολιτικής. Η πολιτική αστάθεια αυτή αποδυνάμωσε την ικανότητα της Αθήνας να επικεντρωθεί στον πόλεμο με τη Σπάρτη. Αντί να ενώσουν τις δυνάμεις τους κατά της εξωτερικής απειλής, οι Αθηναίοι βρίσκονταν διχασμένοι ανάμεσα στους ολιγαρχικούς και τους δημοκρατικούς.
Ο στόλος υπερασπιστής της Δημοκρατίας
Διχασμός υπήρξε και στις τάξεις του στρατού. Ο Αθηναϊκό στόλος που βρισκόταν στη Σάμο και παρέμενε δημοκρατικός, εξεγέρθηκε κατά του ολιγαρχικού καθεστώτος και δήλωσε ανοιχτά την υποστήριξή του στη δημοκρατία. Ο στόλος στη Σάμο ήταν κρίσιμης σημασίας για τον έλεγχο του Αιγαίου και την αποτροπή των σπαρτιατικών και περσικών επιθέσεων. Αυτή η στρατιωτική διαίρεση δυσκόλευε τον συντονισμό των αθηναϊκών δυνάμεων.
Μια από τις βασικές δικαιολογίες των ολιγαρχικών για το πραξικόπημα ήταν ότι θα εξασφάλιζαν τη βοήθεια της Περσίας. Υπήρχε η πεποίθηση ότι θα υποστήριζαν οικονομικά και στρατιωτικά την Αθήνα αν εγκαθιδρυόταν ένα ολιγαρχικό καθεστώς. Ωστόσο, οι διαπραγματεύσεις απέτυχαν. Οι Πέρσες ήταν ιδιαίτερα προσεκτικοί και δεν προχώρησαν σε καμία δέσμευση, συνεχίζοντας ουσιαστικά να υποστηρίζουν τη Σπάρτη. Η αποτυχία αυτής της διπλωματικής προσπάθειας άφησε την Αθήνα απομονωμένη και απογοητευμένη.
Συμπερασματικά, η εσωτερική αστάθεια που προκάλεσε το πραξικόπημα αποδυνάμωσε τη συνοχή και την ικανότητα της Αθήνας να αντιμετωπίσει τη Σπάρτη και τους συμμάχους της αποτελεσματικά. Οι πολιτικές διαμάχες και η αποτυχία να εξασφαλιστεί η περσική υποστήριξη επιτάχυναν την τελική κατάρρευση της Αθήνας το 404 π.Χ., όταν παραδόθηκε στους Σπαρτιάτες και τερματίστηκε ο πόλεμος με ήττα για την πόλη.
Η πορεία προς την τυραννία
Το 404 π.Χ., οι Αθηναίοι παραδόθηκαν, χάνοντας τη ναυτική τους υπεροχή και τα Μακρά Τείχη τους, και η πόλη τέθηκε υπό τον έλεγχο της Σπάρτης. Μετά την ήττα της και την κατεδάφιση των Μακρών Τειχών, η δημοκρατία καταλύθηκε και αντικαταστάθηκε και πάλι από μια ολιγαρχία. Με την έγκριση του Σπαρτιάτη στρατηγού Λύσανδρου επελέγησαν 30 άνδρες για να συντάξουν νέους νόμους. Το συγκεκριμένο σχήμα εξελίχθηκε σε μία ολιγαρχική κατοχική κυβέρνηση, των Τριάκοντα Τυράννων όπως έχει αποτυπωθεί στην Ιστορία, εγκαθίδρυσε ένα καθεστώς τρόμου, το οποίο διατήρησε στο ακέραιο τα πολιτικά δικαιώματα μοναχά 3.000 ατόμων, μέλη της δικής τους παράταξης.
Οι Τριάκοντα κατέλυσαν τις δημοκρατικές ελευθερίες, εξόρισαν ή εκτέλεσαν πολλούς Αθηναίους, συμπεριλαμβανομένων των δημοκρατικών ηγετών, και κατέσχεσαν τις περιουσίες τους, παράλληλα με την υποστήριξη της Σπάρτης, οι Τριάκοντα κατάφεραν να παραμείνουν στην εξουσία για ένα διάστημα, ενώ στηρίχθηκαν σε μια φρουρά από 700 Σπαρτιάτες για να καταπνίξουν κάθε αντίσταση.
Η καταπίεση των Τριάκοντα οδήγησε σε έντονη δυσαρέσκεια, και το 403 π.Χ. ένας εξόριστος στρατηγός, ο Θρασύβουλος, συγκέντρωσε δυνάμεις από τους εξόριστους δημοκράτες και κατέλαβε τον λόφο της Φυλής, κοντά στην Αθήνα. Με την υποστήριξη των Αθηναίων που επιθυμούσαν την αποκατάσταση της δημοκρατίας, ο Θρασύβουλος προχώρησε σε εξέγερση και νίκησε τους Τριάκοντα. Ανατράπηκαν, και η δημοκρατία αποκαταστάθηκε το 403 π.Χ. Η Σπάρτη, παρότι είχε στηρίξει την ολιγαρχία, δεν εμπόδισε την αποκατάσταση του δημοκρατικού πολιτεύματος, αφού πλέον ήθελε ειρήνη στην περιοχή.
