Συνήθης εν όρμω υπηρεσία. Κινήσεις συμφώνως τω πίνακι. Έκτακτον ουδέν». Αυτή αποτελεί την τελευταία εγγραφή στο ημερολόγιο του θωρηκτού «Γ. Αβέρωφ», καθώς το θρυλικό πολεμικό πλοίο στις 31 Οκτωβρίου 1952, έγινε ένα κομμάτι της Ιστορίας.
Κάποτε όργωνε τις θάλασσες και αποτελούσε τον φόβο και τον τρόμο κάθε εχθρού. Σήμερα, «ξεκουράζεται» στο Τροκαντερό, στον φαληρικό όρμο, κατέχοντας ένα μοναδικό ρεκόρ: Είναι το μοναδικό πλοίο σε ολόκληρο τον κόσμο που σώζεται, έχοντας λάβει μέρος στους δύο Παγκόσμιους Πολέμους και ταυτόχρονα αποτελεί το μοναδικό παράδειγμα τύπου Θωρακισμένου Καταδρομικού που επιβιώνει μέχρι σήμερα!
Το ρεκόρ αυτό γίνεται ακόμα πιο σημαντικό αν αναλογιστεί κανείς πως «το τυχερό πλοίο», όπως το έλεγαν εξαιτίας των επιτυχιών του, γλίτωσε δύο φορές από το να μετατραπεί σε παλιοσίδερα! Και μιλάμε για το πλοίο που για σχεδόν μισό αιώνα συνδέθηκε άρρηκτα με το πεπρωμένο μίας χώρας.
Ο Γεώργιος Αβέρωφ και η αγορά του θωρηκτού
Το 1897 το ελληνικό πολεμικό ναυτικό διέθετε έναν μικρό και απαρχαιωμένο στόλο. Η δημιουργία ενός αξιόμαχου (και σίγουρα νεότερου σε ηλικία) στόλου ήταν κάτι παραπάνω από επιτακτική. Το 1900 η κυβέρνηση Θεοτόκη δημιούργησε το Ταμείο Εθνικού Στόλου το οποίο ήταν αυτό ακριβώς που έλεγε το όνομά του.
Ήταν ένα ταμείο στο οποίο θα συγκεντρώνονταν όλα τα απαραίτητα χρήματα προκειμένου το Πολεμικό Ναυτικό να εκσυγχρονιστεί. Βασική πηγή εσόδων του ταμείου ήταν τα κληροδοτήματα και οι προσφορές των ιδιωτών.
Το 1909 το πολεμικό ναυτικό της Ιταλίας, ναυπηγούσε στο Λιβόρνο τρία θωρηκτά. Το «Πίζα», το «Σαν Τζιόρτζιο» και ένα ακόμα. Η κυβέρνηση της χώρας θεώρησε πως με τα δυο πρώτα θωρηκτά το εξοπλιστικό της πρόγραμμα είχε καλυφθεί και έτσι έβαλε πωλητήριο στο τρίτο.
Η Τουρκία ήταν η πρώτη χώρα που έδειξε διάθεση να αγοράσει το θωρηκτό. Η ελληνική κυβέρνηση, ωστόσο, σε συνεργασία με το πολεμικό ναυτικό κινήθηκε εξαιρετικά γρήγορα προκειμένου να το αποκτήσει εκείνη.
Τις διαπραγματεύσεις για λογαριασμό της κυβέρνησης του Κυριακούλη Μαυρομιχάλη, ανέλαβε ο υπουργός Ναυτικών Ιωάννης Δαμιανός ο οποίος κατάφερε να κλείσει το deal την ώρα που Οθωμανοί αξιωματούχοι, είχαν πάει στο Λιβόρνο προκειμένου να ελέγξουν τον πλοίο.
Τελικά, το θωρηκτό κατέληξε σε ελληνικά χέρια αντί 23.650.000 χρυσών δραχμών. Ήταν τόσο αποτελεσματικές οι διαπραγματεύσεις του Δαμιανού που αγοράστηκε κατά δύο εκατομμύρια λιγότερα από το κόστος που είχε το «Πίζα» που ήταν αδερφό πλοίο.
Προκειμένου να αγοραστεί το θωρηκτό καθοριστικό ρόλο έπαιξε το κληροδότημα του Γεωργίου Αβέρωφ. Ο ευεργέτης όριζε στη διαθήκη του το 20% της περιουσίας του να διατεθεί για τη ναυπήγηση πολεμικού πλοίου που θα έφερε το όνομά του. Το 1/3 του συνολικού ποσού που κόστισε το θωρηκτό καταβλήθηκε από το κληροδότημα του Ηπειρώτη επιχειρηματία.
Τα συγκεκριμένα χρήματα, μάλιστα, ήταν καθοριστικά διότι όταν οι Οθωμανοί έμαθαν για τη συμφωνία έσπευσαν να ανεβάσουν την προσφορά τους και να δώσουν 250.000 χρυσές λίρες παραπάνω από αυτά που έδινε η ελληνική πλευρά, ωστόσο, η ιταλική κυβέρνηση δε δέχθηκε τα συγκεκριμένα χρήματα.
Η καθέλκυση του θωρηκτού «Γ. Αβέρωφ» έγινε στις 12 Μαρτίου 1910, στο Λιβόρνο. Τα χαρακτηριστικά του πλοίου, το οποίο ήταν από τα πιο σύγχρονα πολεμικά της εποχής του και αμέσως έγινε η ναυαρχίδα του ελληνικού στόλου όπου υπηρετούσαν 20 αξιωματικοί και 670 ναύτες, ήταν τα εξής:
- Μήκος πλοίου: 140 μέτρα
- Μέγιστο πλάτος πλοίου: 21,5 μέτρα
- Βύθισμα πλοίου: 7,5 μέτρα
- Εκτόπισμα: 10.200 τόνοι
- Πυροβόλα : Τον βαρύ οπλισμό του πλοίου αποτελούν 4 πυροβόλα τύπου Armstrong διαμετρήματος 234 mm (9,2΄) διατεταγμένα σε δύο δίδυμους πύργους (ένας πύργος στην πρύμνη και ένας στη πλώρη) και 8 πυροβόλα τύπου Armstrong διαμετρήματος 190 mm (7,5΄) διατεταγμένα σε τέσσερις δίδυμους πύργους ανά δύο σε κάθε πλευρά του πλοίου.
- Πυροβολικό : 14 ταχυβόλα των 75 χιλ., 2 Αντιαεροπορικά των 75 χιλ., 4 ταχυβόλα των 47 χιλ., 3 τορπιλοβλητικοί σωλήνες (2 υποβρύχιοι πλευρικοί και 1 πρυμναίος).
- Θωράκιση : Θωρηκτή ζώνη 200 χιλ. παρά το μέσον και 80 χιλ. στην άκρη. Θωρηκτό κατάστρωμα 50 χιλ. πλευρικό, 175χιλ. στη μέση και 100 χιλ. στα άκρα. Θωράκιση πυροβολείου 175 χιλ., πύργοι των μεγάλων κανονιών (234χιλ) στα 200 χιλ. πάχους, πύργοι κανονιών (190χιλ.) στα 175χιλ. πάχους, οχυρό κυβερνήτου 175 χιλ.
- Μηχανές :Δύο Ιταλικές ατμομηχανές τετρακύλινδρες παλινδρομικές τριπλής εκτόνωσης και 22 Γαλλικοί λέβητες υδραυλικού συστήματος τύπου Belleville και Γερμανικές γεννήτριες.
- Ταχύτητα : Μέγιστη ταχύτητα δοκιμών 23,9 κόμβοι.
- Καύσιμα : Αποθήκες 1.500 τόνων γαιάνθρακα. Ακτίνα ενεργείας 7.125 χλμ. με ταχύτητα 10 κόμβων και 2.489 χλμ. με ταχύτητα 18 κόμβων.
Πόλεμοι, μάχες και ένας ένδοξος παροπλισμός
Δύο χρόνια μετά την καθέλκυσή του, το θωρηκτό «Γ. Αβέρωφ», ρίχτηκε στην πρώτη του μάχη. Στις 5 Οκτωβρίου 1912 η Ελλάδα μπήκε στον Α' Βαλκανικό Πόλεμο και από την πρώτη στιγμή έδειξε πως (μια φράση που ακούμε και σήμερα) άλλαξε τις ισορροπίες στο Αιγαίο.
Με κυβερνήτη των θρυλικό Παύλο Κουντουριώτη έγινε ο φόβος και ο τρόμος συμμετέχοντας σε δυο νικηφόρες ναυμαχίες (της Έλλης, τον Δεκέμβριο του 1912 και της Λήμνου, τον Ιανουάριο του 1913).
Το 1918, στο τέλος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, το θωρηκτό «Γ. Αβέρωφ» βρέθηκε στην Κωνσταντινούπολη και αγκυροβόλησε απέναντι από το παλάτι του Σουλτάνου με υψωμένη την ελληνική σημαία, σε μια εξαιρετικά σημαντική (ιστορικά) στιγμή.
Στη Μικρασιατική καταστροφή το θωρηκτό «Γ. Αβέρωφ» βρέθηκε στα παράλια της Ιωνίας προκειμένου να παραλάβει τα ηττημένα ελληνικά στρατεύματα.
Στη συνέχεια ήρθε η πρώτη επισκευή και αμέσως μετά το θωρηκτό έγινε «κομμάτι» του εθνικού διχασμού αφού χρησιμοποιήθηκε από τις βενιζελικές δυνάμεις μετά το αποτυχημένο κίνημα τον Μαρτίου του 1935.
Το ξέσπασμα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου βρήκε το θωρηκτό «Γ. Αβέρωφ» σε κακή κατάσταση. Το πλοίο θεωρούταν τεχνολογικά ξεπερασμένο όντας πλέον ικανό να πιάσει ταχύτητα μόλις 16 κόμβων, λόγω της κακής κατάστασης στην οποία βρίσκονταν οι λέβητές του.
Όσο βρισκόταν σε εξέλιξη ο ελληνοϊταλικός πόλεμος, το «Γ. Αβέρωφ» ήταν δεμένο στο Ναύσταθμο Σαλαμίνας και λειτουργούσε ως Αρχηγείο του Στόλου. Όταν το μέτωπο έσπασε, με τη ναζιστική εισβολή, ήταν η πρώτη φορά που τέθηκε το ζήτημα της αυτοβύθισης του θωρηκτού προκειμένου να μην πέσει στα χέρια του εχθρού.
Ευτυχώς, η ιδέα αυτή εγκαταλείφθηκε γρήγορα και το θωρηκτό κατάφερε να φτάσει στην Αλεξάνδρεια επιβεβαιώνοντας για ακόμα μια φορά τον τίτλο «τυχερό πλοίο» που του είχε δωθεί καθώς είχε βγει αλώβητο απ' όλες τις μάχες που είχε δώσει. «Δεχόμεθα συνεχείς επιθέσεις βομβαρδιστικών JU-88 και τορπιλοπλάνων τας οποίας αποκρούομεν δια των πυροβόλων μας», είχε γραφτεί στο ημερολόγιο του πλοίου στο ταξίδι προς την Αλεξάνδρεια.
Την 13η Οκτωβρίου 1944, το «Γ. Αβέρωφ» μαζί με την Ελληνική Κυβέρνηση απέπλευσε από την Αλεξάνδρεια με προορισμό την Ελλάδα. Αρχικά κατέπλευσε στο Πόρο και στη συνέχεια, με Κυβερνήτη τον Θ. Κουντουριώτη, γιό του Παύλου Κουντουριώτη, αγκυροβόλησε θριαμβευτικά στο Φάληρο. Το επόμενο πρωινό, αποβιβάστηκε ο πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου ο οποίος στη συνέχεια πήγε στην Ακρόπολη όπου ύψωσε ξανά την ελληνική σημαία!
Η τελευταία αποστολή του θωρηκτού «Γ. Αβέρωφ» ήταν το ταξίδι του στη Ρόδο (15 Μαΐου 1945), όπου έφερε το μήνυμα της προσάρτησης των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα. Στη συνέχεια το πλοίο όντας δεμένο στον Ναύσταθμο Σαλαμίνας, χρησιμοποιήθηκε ως Αρχηγείο του Στόλου μέχρι το τέλος του 1951, οπότε το νέο καταδρομικό «Έλλη» έγινε η νέα Ναυαρχίδα.
Μια ημέρα σαν σήμερα, στις 31 Οκτωβρίου 1952, διατάχθηκε ο παροπλισμός του και το θρυλικό θωρηκτό πέρασε στην Ιστορία. Το 1957 ρυμουλκήθηκε στον Πόρο όπου παρέμεινε για τα επόμενα 20 χρόνια. Τότε ήταν που «έπεσε» στο τραπέζι (για δεύτερη) φορά η ιδέα της καταστροφής του η οποία δεν υλοποιήθηκε.
Το 1983 το Πολεμικό Ναυτικό πήρε την απόφαση να αποκαταστήσει το θωρηκτό και προκήρυξε έρανο. Τα χρήματα που απαιτούνταν συγκεντρώθηκαν εύκολα και έτσι το πλοίο αποκαταστάθηκε. Τον Οκτώβριο του 1985 δημιουργήθηκε μόνιμο αγκυροβόλιο στο Φάληρο, όπου το Αβέρωφ πρυμνοδετημένο πήρε τη θέση στην οποία και βρίσκεται έως σήμερα όπου, πλέον, λειτουργεί ως «Πλωτό Ναυτικό Μουσείο».
