Η Μάτα Χάρι (Μαργκαρέτα Ζέλε), η διάσημη γυναίκα κατάσκοπος κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, γεννήθηκε στις 7 Αυγούστου 1876, στο Seenwarden, στην οικογένεια ενός διάσημου εμπόρου. Λέγεται ότι η Μάτα Χάρι χρησιμοποίησε τη σαγηνευτική ομορφιά της για να αποκτήσει στρατηγικά μυστικά από τους άνδρες.
Ήταν μια χορεύτρια που έγινε γνωστή για τη συμμετοχή της στη γκρίζα περιοχή της συγκέντρωσης πληροφοριών μεταξύ των διαφόρων εμπόλεμων κρατών κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Η χρεοκοπία του πατέρα και η απόφαση να εγκαταλείψει την οικογένειά του θα άφηναν το στίγμα τους στη ζωή της. Μαζί με τα αδέρφια της τέθηκε υπό τη φροντίδα γνωστών.
Προσπάθησε να σπουδάσει στο Λέιντεν, αλλά τα παράτησε. Επρόκειτο να παντρευτεί το 1895, μετά από μια ανακοίνωση που μπήκε σε μια δημοσίευση. Μετακόμισε στο Παρίσι το 1903 και εντάχθηκε σε συνοδεία που σύχναζαν αξιωματικοί, κερδίζοντας τα προς το ζην χορεύοντας και ταξιδεύοντας συχνά σε ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και δεχόμενη να συνεργαστεί με διάφορους αξιωματικούς ή αξιωματούχους.
Τον Νοέμβριο του 1916, σε μια ανάκριση για την MI5, είπε ότι της είχε ζητηθεί από τον Γάλλο πρόξενο στην Ισπανία να πάει στην Αυστρία για να ενημερωθεί για την κατάσταση των ενόπλων δυνάμεων.
Μια έκθεση γαλλικών μυστικών υπηρεσιών, με ημερομηνία 22 Μαΐου 1917, που δόθηκε αργότερα στον αξιωματικό της MI5 στο Παρίσι, περιείχε την αναφορά ότι της είχε ζητηθεί από τον πρόξενο Cremer στο Άμστερνταμ να εργαστεί για τη γερμανική μυστική υπηρεσία και είχε πληρωθεί ένα σημαντικό ποσό προκαταβολικά.
Μυστήριο παραμένει το πώς άσκησε την κατασκοπευτική της δραστηριότητα, ωστόσο, φαίνεται ότι τελικά κατάφερε να δράσει και για τις δύο πλευρές και προφανώς να πληρωθεί από αυτές. Οι Γάλλοι ισχυρίστηκαν αργότερα ότι η Μάτα Χάρι είχε λάβει μυστικές πληροφορίες για τον γαλλικό στρατό μέσω Γάλλων αξιωματικών τους οποίους είχε κερδίσει με τη γοητεία της, κάτι που φαίνεται απίθανο.
.
Στις 15 Οκτωβρίου του 1917, η Μαργκαρέτα Ζέλε, γνωστή σε ολόκληρο τον κόσμο με το όνομα Μάτα Χάρι, εκτελείται δια τυφεκισμού για κατασκοπεία, σε ηλικία μόλις 41 ετών.
Η Μάτα Χάρι φθάνει στο Παρίσι στην ηλικία των 27, το Νοέμβριο του 1903, έχοντας αφήσει πίσω της τη γενέτειρά της Ολλανδία και το σύζυγό της Ρούντολφ Μακ Λέοντ, αξιωματικό του Πολεμικού Ναυτικού και 20 χρόνια μεγαλύτερό της. Αναζητώντας την τύχη της, επιχειρεί να γίνει μοντέλο του ζωγράφου Οκτάβ Γκιγιονέτ. Χωρίς επιτυχία.
Στη συνέχεια χορεύει σε ιδιωτικά σαλόνια με το όνομα Lady Μακ Λέοντ, πριν γίνει διάσημη με το όνομα Μάτα Χάρι (ο Ήλιος στα μαλαισιανά) εκτελώντας «ινδικούς χορούς», για τους οποίους δεν έχει ιδέα. Τους φαντάζεται αντλώντας από τις αναμνήσεις της κατά την παραμονή της στις ολλανδικές Ινδίες, όπου είχε ακολουθήσει το σύζυγό της.
Έτσι, ο Εμίλ Γκιμέτ, ιδρυτής του μουσείου Ασιατικών Τεχνών στο Παρίσι, της ανοίγει μία αίθουσα για την περίφημη παράσταση της 13ης Μαΐου 1905, όταν ξεκινά να χορεύει ως πριγκίπισσα και καταλήγει γυμνή. Το θέαμα είναι σπάνιο για την εποχή και κανονικά τιμωρείται με φυλάκιση. Για την Μάτα Χάρι είναι η αρχή της μεγάλης ζωής και το εισιτήριό της για τα μεγάλα σαλόνια.
Οι κριτικοί επιμένουν ότι οι αληθινές ινδουίστριες χορεύτριες, όχι μόνο δεν ξεγυμνώνονται, αλλά φορούν αυστηρό κοστούμι. Όμως αυτό δεν την εμποδίζει να χορεύει γυμνή στα διασημότερα θέατρα του Παρισιού, από τα Folies-Bergère μέχρι το Olympia και σε άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες.
Μόνο ο διευθυντής του Odéon της δείχνει την πόρτα, λέγοντας ότι δεν ξέρει να χορεύει. Όταν θα κερδίσει τη δίκη εναντίον του, θα βρίσκεται πολύ κοντά στο τέλος της καριέρας της.
Η Μάτα Χάρι ζει στη Λεωφόρο των Ηλυσίων Πεδίων, κάνει τη ζωή ενός call-girl και έχει υπουργούς για πελάτες.
Από χορεύτρια… πράκτορας
Ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος ξεσπά και η Μάτα Χάρι επιστρέφει στην Ολλανδία. Εκεί, στις αρχές του 1916, πνιγμένη στα υπέρογκα χρέη που οφείλονται στον πολυτελή της βίο, δέχεται την πρόταση Γερμανού διπλωμάτη να της ξεπληρώσει τα χρέη έναντι πληροφοριών. Έτσι γίνεται η πράκτορας H 21.
Επιστρέφει στο Παρίσι και συναντά τον λοχαγό Λαντού, αξιωματικό του 2ου Γραφείου της υπηρεσίας Αντικατασκοπείας, ο οποίος έχει ήδη υποψίες για το πρόσωπό της. Περιστοιχισμένη από υπουργούς, η Μάτα Χάρι αισθάνεται πανίσχυρη. Ο Λαντού της αναθέτει ορισμένες αποστολές και την παρακολουθεί στενά.
Οι υποψίες ενισχύονται όταν παρουσιάζεται στο 2ο Γραφείο, στο μπουλβάρ Σεν Ζερμέν, το καλοκαίρι του 1916, και ζητά άδεια εισόδου για το Βιτέλ, όπου η Γαλλία κατασκευάζει στρατιωτικό αεροδρόμιο. Της δίνουν την άδεια, αλλά η καταδίκη της έχει ήδη υπογραφεί.
Τον Ιανουάριο 1917, εντοπίζεται ένα μήνυμα των γερμανικών υπηρεσιών που αποδεικνύει ότι η πράκτορας H 21 είναι διπλή πράκτορας. Υπάρχουν ιστορικοί που θεωρούν ότι η Γερμανία «έδωσε» τη Μάτα Χάρι γνωρίζοντας ότι οι Γάλλοι θα αποκρυπτογραφούσαν το κείμενο του μηνύματος.
Συλλαμβάνεται στις 13 Φεβρουαρίου στο δωμάτιό της στο Elysée-Palace-Hôtel και κλείνεται στη φυλακή Σεν Λαζάρ.
Στις 24 Ιουλίου καταδικάζεται σε θάνατο από το Πολεμικό Συμβούλιο. Ο υπολοχαγός Αντρέ Μορνέ, που έχει τον ρόλο του εισαγγελέα του εκτάκτου στρατοδικείου, εξασφαλίζει την καταδίκη της. «Δεν ήταν κάτι σημαντικό», θα σχολιάσει αργότερα.
Μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα, ο επικεφαλής την ρωτά εάν έχει να κάνει αποκαλύψεις και εκείνη απαντά: «Καμία. Κι εάν είχα, θα τις κρατούσα για τον εαυτό μου».
Το ψευδώνυμό της έγινε ουσιαστικό για να περιγράφει εσαεί την πόρνη πολυτελείας-κατάσκοπο. Συνοδεύεται συχνά από το επίθετο «θρυλική». Έχει εμπνεύσει τουλάχιστον μία δεκαριά σκηνοθέτες, μεγάλο αριθμό συγγραφέων και ιστορικών. Το Dutch Νational Βallet δημιούργησε το 2015 στο Άμστερνταμ το μπαλέτο Μάτα Χάρι, σε χορογραφία Ted Brandsen και μουσική Tarik O'Regan.
