Τουλάχιστον δύο γενιές Κρητικών έδωσαν σκληρές μάχες μέχρι να δουν τους τελευταίους Τούρκους στρατιώτες να εγκαταλείπουν το νησί. Η εναρκτήρια μάχη δόθηκε στις 14 Ιουνίου του 1821 στο χωριό Λούλο.
Οι συνθήκες κατοχής που υπέμεναν οι Κρητικοί για πάνω από 200 χρόνια ήταν σκληρότερες από πολλά άλλα μέρη στην Ελλάδα. Από τον πρώτο καιρό της κατοχής του νησιού, ακολουθήθηκε μία τακτική πλήρους οθωμανοποίησης των μεγάλων πόλεων. Οι χριστιανοί κάτοικοι εξισλαμίζονταν ή απωθούνταν βίαια στα περίχωρα και στα βουνά. Παρόλα αυτά, το εθνικό αίσθημά των Κρητικών δεν είχε κλονιστεί.
Σύμφωνα με την mixanitouxronou.gr, όταν την άνοιξη του 1821 έφτασαν τα νέα της Επανάστασης στον Μοριά, συνήλθε η Συνέλευση των Γερόντων και αποφασίστηκε ομόφωνα η Μεγαλόνησος να ακολουθήσει στον Απελευθερωτικό Αγώνα. Η απόφαση αυτή «επικυρώθηκε» την τελευταία Κυριακή του Μαΐου, όταν Κρητικοί καπεταναίοι, κληρικοί και χωριανοί συγκεντρώθηκαν στην εκκλησία της Θυμιανής Παναγιάς στα Σφακιά και ευλόγησαν τα όπλα.
Ωστόσο, πριν ξεσπάσει ο ένοπλος Αγώνας στο νησί, οι Οθωμανοί είχαν ήδη προβεί σε βιαιοπραγίες εις βάρος των Κρητικών. Ήταν τα άγρια αντίποινα για τις επιτυχίες των Ελλήνων της Πελοποννήσου που γίνονταν γνωστές και εξόργιζαν τους Τούρκους σε όλη την επικράτεια. Υπολογίζεται ότι μέχρι το καλοκαίρι του 1821, στο νησί είχαν σφαγιαστεί πάνω από 2.000 άτομα, ενώ εκατοντάδες κορίτσια είχαν σταλεί σε χαρέμια....
Μάχη του Λούλου
Γνωρίζοντας ότι οι Τούρκοι βρίσκονταν σε διαρκή ετοιμότητα για να αντιμετωπίσουν τον ξεσηκωμό, οι Κρητικοί οπλαρχηγοί έπρεπε να οργανωθούν και να δράσουν υπό πλήρη μυστικότητα. Έτσι, η πρώτη επίθεση έγινε στα Χανιά και ήταν αιφνιδιαστική. Ο Ιωάννης Παπαδογιωργάκης ή Γερανιώτης -καθώς καταγόταν από το Γεράνι- επιτέθηκε στον πύργο της Χαρβάτας με 25 άντρες. Αφού σκότωσαν τους 10 Τούρκους που το φρουρούσαν, μπόρεσαν να το καταλάβουν. Αμέσως μετά, και έχοντας πάρει τον οπλισμό των νεκρών, κινήθηκαν προς το χωριό Κυρτομάδο. Εκεί εισέβαλαν στο καφενείο, όπου βρήκαν 15 Οθωμανούς στρατιώτες να γλεντάνε. Μετά τη δεύτερη επιτυχία, κατέφυγαν στο Θέρισο.
Εν τω μεταξύ, οι Τούρκοι στα Χανιά έμαθαν για τις επιθέσεις και εξοργίστηκαν. Δόθηκε η εντολή στον Ιμπραήμ Ταμπουρατζή να συγκεντρώσει τους άντρες του και να μεταβεί στο Θέρισο, όπου υπήρχαν πληροφορίες πως στρατοπέδευαν οι Έλληνες οπλαρχηγοί. Στο διάβα τους, οι Τούρκοι στρατιώτες σκότωναν αμάχους. Διέδιδαν μάλιστα, ότι αφορμή για τις θηριωδίες ήταν το γεγονός ότι ο Παπαδογιωργάκης είχε αρνηθεί να πληρώσει φόρους. Δεν ήθελαν να μαθευτεί η επαναστατική πράξη και ο χριστιανικός πληθυσμός να αναθαρρήσει.
Το πρωί της 14ης Ιουνίου 1821, έξω από τον οικισμό του Λούλου, μερικά χιλιόμετρα πριν το Θέρισο, οι Κρητικοί αγωνιστές δέχθηκαν την πρώτη επίθεση από 60 γενίτσαρους. Ο Σφακιανός καπετάνιος Τσελεπής, που ήταν ο πρώτος που τους είδε να πλησιάζουν, λέγεται ότι φώναξε: Φωθιά, παιδιά στούς εχθρούς ούλης τής ανθρωπότης! Κανείς τους νά μή γλιτώσει! Φωθιά. παιδιά, φωθιά! Οι Κρητικοί ήταν προετοιμασμένοι και χίμηξαν κατευθείαν στην μάχη. Οι άντρες του Ταμπουρατζή, που δεν περίμεναν τόσο σθεναρή αντίσταση, αιφνιδιάστηκαν. Αναγκάστηκαν να οχυρωθούν στα σπίτια του Λούλου για να γλιτώσουν.
Οι Έλληνες κάτοικοι είχαν ενημερωθεί από τον αγωνιστή Αναγνώστη Παναγιώτου για την επικείμενη τουρκική επέλαση και είχαν κρυφτεί στα βουνά για να είναι ασφαλείς. Έτσι, οι Τούρκοι στρατιώτες ταμπουρώθηκαν στα άδεια σπίτια και δεν είχαν άλλη επιλογή από το να υπομείνουν την σφοδρή πολιορκία των Κρητικών. Η μάχη κράτησε ως το σούρουπο, όποτε και οι Τούρκοι τράπηκαν σε φυγή. Οι Κρητικοί τους καταδίωξαν μία ώρα έξω από τα Χανιά. Ο απολογισμός της τουρκικής πλευράς ήταν δεκαοκτώ νεκροί -μεταξύ των οποίων και ο Ιμπραήμ Ταμπουρατζής- και πολλοί κατατρεγμένοι που πρόλαβαν να καταφύγουν στην πόλη.
Επιπλέον, πολλά όπλα και πολεμοφόδια έμειναν στους Έλληνες. Η μάχη του Λούλου ήταν η πρώτη επιτυχία της Επανάστασης στην Κρήτη. Αναπτέρωσε το ηθικό των Κρητικών, αναζωπύρωσε το απελευθερωτικό αίσθημα και σήμανε την έναρξη του Αγώνα στη Μεγαλόνησο. Το νησί όμως απελευθερώθηκε το 1898 μετά από 226 χρόνια οθωμανικής κυριαρχίας....
