Πώς ο πόλεμος Ρωσίας-Ουκρανίας πυροδότησε την επισιτιστική κρίση; Τι πρέπει να γίνει τους επόμενους δύο μήνες "αλλιώς θα είναι φρικτό"

Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία στα τέλη Φεβρουαρίου, άνοιξε κυριολεκτικά το κουτί της Πανδώρας. Από έναν πόλεμο περιχαρακωμένο σε μια χώρα, αν και στην καρδιά της Ευρώπης, εξελίσσεται σε σπίθα που πυροδοτεί μια σειρά κρίσεων σε ολόκληρο τον κόσμο, απειλώντας να επιδεινώσουν τις ελλείψεις, την πείνα και την πολιτική αστάθεια στις αναπτυσσόμενες χώρες, γράφει το Associated press. 

Μαζί, η Ρωσία και η Ουκρανία εξάγουν σχεδόν το ένα τρίτο του παγκόσμιου σιταριού και κριθαριού, περισσότερο από το 70% του ηλιελαίου της και είναι μεγαλύτεροι προμηθευτές καλαμποκιού. Η Ρωσία είναι ο κορυφαίος παγκόσμιος παραγωγός λιπασμάτων. 

Οι παγκόσμιες τιμές των τροφίμων έπαιρναν την ανισούσα και ο πόλεμος έκανε τα πράγματα χειρότερα, εμποδίζοντας περίπου 20 εκατομμύρια τόνους ουκρανικών σιτηρών να φτάσουν στη Μέση Ανατολή, στη Βόρεια Αφρική και σε μέρη της Ασίας.

Εβδομάδες διαπραγματεύσεων για ασφαλείς διαδρόμους για την έξοδο σιτηρών από τα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας της Ουκρανίας έχουν σημειώσει μικρή πρόοδο, με τον επείγοντα χαρακτήρα να αυξάνεται καθώς φτάνει η καλοκαιρινή περίοδος συγκομιδής.

''Αυτό πρέπει να συμβεί τους επόμενους δύο μήνες αλλιώς θα είναι φρικτό'', είπε η Άννα Ναγκούρνεϊ, η οποία σπουδάζει διαχείριση κρίσεων στο Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης Άμχερστ και είναι μέλος του διοικητικού συμβουλίου της Σχολής Οικονομικών Επιστημών του Κιέβου.

Ακολουθεί μια ματιά στην παγκόσμια επισιτιστική κρίση:

Ποια είναι η κατάσταση;  

Συνήθως, το 90% του σιταριού και άλλων σιτηρών από τα χωράφια της Ουκρανίας αποστέλλονται στις παγκόσμιες αγορές δια θαλάσσης, αλλά έχουν συγκρατηθεί από τους ρωσικούς αποκλεισμούς στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας.

Κάποια σιτηρά αναδρομολογούνται μέσω της Ευρώπης σιδηροδρομικώς και οδικώς, αλλά η ποσότητα είναι μια σταγόνα στον κάδο σε σύγκριση με τις θαλάσσιες διαδρομές. 

Ο αναπληρωτής υπουργός Γεωργίας της Ουκρανίας, Markian Dmytrasevych, ζήτησε από τους νομοθέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης βοήθεια για την εξαγωγή περισσότερων σιτηρών , συμπεριλαμβανομένης της επέκτασης της χρήσης ενός ρουμανικού λιμανιού στη Μαύρη Θάλασσα, της κατασκευής περισσότερων τερματικών σταθμών φορτίου στον ποταμό Δούναβη και της μείωσης της γραφειοκρατίας για τη διέλευση εμπορευμάτων στα πολωνικά σύνορα .

''Τώρα πρέπει να διανύσεις όλη την Ευρώπη.  Πραγματικά έχει προστεθεί ένα απίστευτο κόστος στα ουκρανικά σιτηρά'', δήλωσε ο Joseph Glauber, ανώτερος ερευνητής στο Διεθνές Ινστιτούτο Έρευνας για την Πολιτική Τροφίμων στην Ουάσιγκτον.

''Η Ουκρανία μπόρεσε να εξάγει μόνο 1,5 έως 2 εκατομμύρια τόνους σιτηρών τον πρώτο μήνα μετά τον πόλεμο'', δήλωσε ο Glauber, πρώην επικεφαλής οικονομολόγος στο Υπουργείο Γεωργίας των ΗΠΑ.

Ούτε τα ρωσικά σιτηρά δεν βγαίνουν. Η Μόσχα υποστηρίζει ότι οι δυτικές κυρώσεις στις τραπεζικές και ναυτιλιακές της βιομηχανίες καθιστούν αδύνατη τη Ρωσία να εξάγει τρόφιμα και λιπάσματα και τρομάζουν τις ξένες ναυτιλιακές εταιρείες στο να μεταφέρουν. Ρώσοι αξιωματούχοι επιμένουν να αρθούν οι κυρώσεις για να φτάσει το σιτάρι στις παγκόσμιες αγορές .

Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και άλλοι δυτικοί ηγέτες λένε, ωστόσο, ότι οι κυρώσεις δεν αγγίζουν τα τρόφιμα.

Ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντιμίρ Ζελένσκι, λέει ότι η Ρωσία έχει προκαλέσει την παγκόσμια επισιτιστική κρίση. Η Δύση συμφωνεί, με αξιωματούχους όπως ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Charles Michel και ο Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ  Άντονι Μπλίνκεν. 

Ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ υποσχέθηκε ότι η Μόσχα δεν θα «καταχραστεί» το ναυτικό της πλεονέκτημα και «θα λάβει όλα τα απαραίτητα μέτρα για να διασφαλίσει ότι τα πλοία μπορούν να φύγουν από εκεί ελεύθερα».

Ουκρανοί και δυτικοί αξιωματούχοι αμφιβάλλουν για τη δέσμευση. Ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου δήλωσε αυτή την εβδομάδα ότι μπορεί να είναι δυνατή η δημιουργία ασφαλών διαδρόμων χωρίς την ανάγκη εκκαθάρισης θαλάσσιων ναρκών επειδή είναι γνωστή η τοποθεσία των εκρηκτικών μηχανισμών.

Ωστόσο, θα εξακολουθήσουν να υπάρχουν άλλα ερωτήματα, όπως το εάν οι ασφαλιστές θα παρέχουν κάλυψη για τα πλοία.

Πως φτάσαμε ως εδώ

Οι τιμές των τροφίμων αυξάνονταν πριν από την εισβολή, λόγω πολλών παραγόντων, όπως οι κακές καιρικές συνθήκες και η κακή σοδειά, μειώνοντας τις προμήθειες, ενώ η παγκόσμια ζήτηση ανέκαμψε έντονα από την πανδημία COVID-19.

Ο Glauber ανέφερε την κακή συγκομιδή σιταριού πέρυσι στις Ηνωμένες Πολιτείες και τον Καναδά και μια ξηρασία που έπληξε τις αποδόσεις σόγιας στη Βραζιλία. Επίσης, επιδεινούμενο από την κλιματική αλλαγή , το Κέρας της Αφρικής αντιμετωπίζει μια από τις χειρότερες ξηρασίες των τελευταίων τεσσάρων δεκαετιών, ενώ ένα κύμα καύσωνα ρεκόρ στην Ινδία τον Μάρτιο μείωσε τις αποδόσεις σιταριού .

Αυτό, μαζί με το αυξανόμενο κόστος για τα καύσιμα και τα λιπάσματα, εμπόδισε άλλες μεγάλες χώρες παραγωγής σιτηρών να καλύψουν τα κενά .

Η Ουκρανία και η Ρωσία εξάγουν κυρίως βασικά προϊόντα σε αναπτυσσόμενες χώρες που είναι πιο ευάλωτες σε αυξήσεις κόστους και ελλείψεις.

Χώρες όπως η Σομαλία, η Λιβύη, ο Λίβανος, η Αίγυπτος και το Σουδάν εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το σιτάρι, το καλαμπόκι και το ηλιέλαιο από τα δύο αντιμαχόμενα έθνη.

''Το βάρος επωμίζονται οι πολύ φτωχοί'', είπε ο Glauber. ''Αυτή είναι μια ανθρωπιστική κρίση, δεν υπάρχει αμφιβολία''.

Οι κυβερνήσεις των αναπτυσσόμενων χωρών πρέπει είτε να αφήσουν τις τιμές των τροφίμων να αυξηθούν είτε να επιδοτήσουν το κόστος, είπε ο Glauber. Μια μέτρια ευημερούσα χώρα όπως η Αίγυπτος, ο κορυφαίος εισαγωγέας σιταριού στον κόσμο, μπορεί να αντέξει οικονομικά να απορροφήσει υψηλότερο κόστος τροφίμων, είπε.

''Για φτωχές χώρες όπως η Υεμένη ή χώρες στο Κέρας της Αφρικής — θα χρειαστούν πραγματικά ανθρωπιστική βοήθεια'', είπε.

Η UNICEF προειδοποίησε για μια «έκρηξη παιδικών θανάτων» εάν ο κόσμος επικεντρωθεί μόνο στον πόλεμο στην Ουκρανία και δεν ενεργήσει. Οι υπηρεσίες του ΟΗΕ υπολόγισαν ότι περισσότεροι από 200.000 άνθρωποι στη Σομαλία αντιμετωπίζουν «καταστροφική πείνα και πείνα», περίπου 18 εκατομμύρια Σουδανοί θα βιώσουν οξεία πείνα μέχρι τον Σεπτέμβριο και 19 εκατομμύρια Υεμενίτες αντιμετωπίζουν επισιτιστική ανασφάλεια φέτος.

Οι τιμές του σιταριού έχουν αυξηθεί σε ορισμένες από αυτές τις χώρες έως και 750%.

Η παγκόσμια παραγωγή σιταριού, ρυζιού και άλλων σιτηρών αναμένεται να φτάσει τους 2,78 δισεκατομμύρια τόνους το 2022, μειωμένη κατά 16 εκατομμύρια τόνους σε σχέση με το προηγούμενο έτος — η πρώτη μείωση σε τέσσερα χρόνια, δήλωσε ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ.

Οι τιμές του σιταριού αυξήθηκαν κατά 45% τους πρώτους τρεις μήνες του έτους σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος, σύμφωνα με τον δείκτη τιμών σιταριού του FAO. Το φυτικό έλαιο έχει σημειώσει άλμα 41%, ενώ οι τιμές της ζάχαρης, του κρέατος, του γάλακτος και των ψαριών αυξήθηκαν επίσης διψήφια.

Οι αυξήσεις τροφοδοτούν ταχύτερο πληθωρισμό παγκοσμίως, καθιστούν τα παντοπωλεία πιο ακριβά και αυξάνουν το κόστος για τους ιδιοκτήτες εστιατορίων, οι οποίοι αναγκάστηκαν να αυξήσουν τις τιμές.

Ορισμένες χώρες αντιδρούν προσπαθώντας να προστατεύσουν τις εγχώριες προμήθειες. Η Ινδία έχει περιορίσει τις εξαγωγές ζάχαρης και σιταριού, ενώ η Μαλαισία διέκοψε τις εξαγωγές ζωντανών κοτόπουλων, ανησυχώντας τη Σιγκαπούρη, η οποία προμηθεύεται το ένα τρίτο των πουλερικών της από τη γείτονά της.

Το Διεθνές Ινστιτούτο Έρευνας για την Πολιτική Τροφίμων λέει ότι εάν οι ελλείψεις τροφίμων αυξηθούν όσο παρατείνεται ο πόλεμος, αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε περισσότερους περιορισμούς στις εξαγωγές που αυξάνουν περαιτέρω τις τιμές.

''Μια άλλη απειλή είναι το σπάνιο και δαπανηρό λίπασμα, που σημαίνει ότι τα χωράφια θα μπορούσαν να είναι λιγότερο παραγωγικά καθώς οι αγρότες τσιγκουνεύονται'',  δήλωσε ο Steve Mathews της Gro Intelligence, μιας εταιρείας γεωργικών δεδομένων και αναλύσεων.

Υπάρχουν ιδιαίτερα μεγάλες ελλείψεις σε δύο από τις κύριες χημικές ουσίες στα λιπάσματα, εκ των οποίων η Ρωσία είναι μεγάλος προμηθευτής.