Σρεμπρένιτσα: λέξη ντροπή για την πολιτισμένη Ευρώπη και τον βαλκανικό χώρο ειδικότερα. Για τους Έλληνες που εκείνη την εποχή φορούσαν σέρβικες παρωπίδες, η λέξη - γλωσσοδέτης, που σημαίνει «Μικρό Ορυχείο», ίσως να μην σημαίνει και πολλά πράγματα. Στην πόλη, όμως, αυτή της Ανατολικής Βοσνίας συντελέστηκε το 1995 η μεγαλύτερη σφαγή που γνώρισε η ήπειρός μας μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Το Ιστορικό
Η σφαγή στη Σρεμπρένιτσα ήταν ένα έγκλημα πολέμου που διεπράχθη κατά τη διάρκεια του πολέμου της Βοσνίας. Το 1995, Σέρβοι από τη Βοσνία σκότωσαν πάνω απο 8.000 Βόσνιους μουσουλμάνους άνδρες, γέρους και αγόρια στη Σρεμπρένιτσα.
Πριν από 26 χρόνια, περισσότεροι από 8.000 άνδρες και έφηβοι Μουσουλμάνοι της Βοσνίας σφαγιάστηκαν στην Σρεμπρένιτσα, η οποία έπεσε στα χέρια των δυνάμεων των Σέρβων της Βοσνίας στις 11 Ιουλίου του 1995.
Αυτή σηματοδοτεί ένα σημείο καμπής στον εμφύλιο πόλεμο της Βοσνίας μεταξύ Μουσουλμάνων, Σέρβων και Κροατών που διήρκεσε από το 1992 ως το 1995, στοίχισε τη ζωή σε περισσότερους από 100.000 ανθρώπους και προκάλεσε τον ξεριζωμό 2,2 εκατομμυρίων ανθρώπων.
Η τραγωδία αυτή, η οποία χαρακτηρίστηκε γενοκτονία από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία, ήταν η χειρότερη σφαγή που διαπράχθηκε στην Ευρώπη μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.
H πτώση του θύλακα
Από τις αρχές της διακοινοτικής σύγκρουσης που ξέσπασε στη Βοσνία τον Απρίλιο του 1992, οι ένοπλες δυνάμεις των Σέρβων της Βοσνίας ξεκινούν την πολιορκία της Σρεμπρένιτσα, μιας πόλης με Μουσουλμάνους, στην πλειονότητά τους, κατοίκους, στην ανατολική Βοσνία, σε απόσταση 15 χιλιομέτρων από τη Σερβία.
Τον Απρίλιο του 1993, σε μια ύστατη προσπάθεια να αποφευχθεί η πτώση της, ο ΟΗΕ χαρακτηρίζει "ζώνη ασφαλείας" τον θύλακα αυτόν των 148 τετραγωνικών χιλιομέτρων και αναπτύσσει εκεί κυανόκρανους που επιφορτίζονται να εγγυηθούν την ασφάλειά του. Η πόλη είχε κηρυχθεί ασφαλής περιοχή από τα στρατεύματα του ΟΗΕ δυο χρόνια νωρίτερα και φυλασσόταν από Ολλανδούς στρατιώτες. Ωστόσο στις 11 Ιουλίου του 1995, η Σρεμπρένιτσα πέφτει στα χέρια των στρατιωτών του στρατηγού Ράτκο Μλάντιτς, που είναι ο στρατιωτικός διοικητής των Σέρβων της Βοσνίας και υμνητής, όπως και ο Ράντοβαν Κάρατζιτς, το alter ego του στην πολιτική ηγεσία των Σερβοβόσνιων, μιας εθνικά καθαρής "Σερβικής Δημοκρατίας".
Όταν οι Σέρβοι την κατέλαβαν, οι πολύ λιγότεροι σε αριθμό Ολλανδοί, δεν έκαναν καμία προσπάθεια να υπερασπιστούν την πόλη. Πολλοί Βόσνιοι πήγαν στο στρατόπεδο του ΟΗΕ για να ζητήσουν προστασία και αρκετοί δεν έγιναν δεκτοί. Οι στρατιώτες του ΟΗΕ ζήτησαν απεγνωσμένα υποστήριξη, η οποία δεν τους δόθηκε ποτέ. Οι ολλανδοί κυανόκρανοι της Δύναμης Προστασίας του ΟΗΕ, με περιορισμένο οπλισμό και χωρίς αεροπορική υποστήριξη, αναδιπλώνονται στην γειτονική βάση τους στο Ποτοτσάρι, όπου κατακλύζονται από τη συρροή χιλιάδων αμάχων που ελπίζουν στην προστασία τους. Ωστόσο οι ολλανδοί κυανόκρανοι θα αποδεχθούν την απομάκρυνση των ανθρώπων αυτών από τη βάση.
Οι Σέρβοι ξεχώρισαν τους άνδρες, τους γέρους και τα αγόρια από τις γυναίκες και τους σκότωσαν, περίπου 8.000 ανθρώπους, ρίχνοντας τα πτώματά τους σε ομαδικούς τάφους. Η σφαγή αυτή ήταν η μεγαλύτερη της Ευρώπης μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Μετά από την εξέταση των όσων συνέβησαν, η Ολλανδική κυβέρνηση παραιτήθηκε. Τηρουμένων των αναλογιών, η θηριωδία αυτή μας φέρνει στο νου τις κατοχικές σφαγές των Γερμανών στο Δίστομο και τα Καλάβρυτα.
Η σφαγή
Τις επόμενες μέρες, οι σερβικές δυνάμεις της Βοσνίας χωρίζουν τους μουσουλμάνους άνδρες και εφήβους από τις γυναίκες και στη συνέχεια μεταφέρουν τους πρώτους με φορτηγά και αυτοκίνητα για να τους εκτελέσουν. Εκατοντάδες άνδρες που διέφυγαν στα γύρω δάση ξαναπιάστηκαν και εκτελέστηκαν.
Μετά έπιασαν δουλειά οι εκσκαφείς για να ταφούν τα πτώματα σε ομαδικούς τάφους. Οι περισσότεροι από αυτούς ανοίχτηκαν στη συνέχεια με μπουλντόζες για να μεταφερθούν τα πτώματα με σκοπό την συγκάλυψη της έκτασης του εγκλήματος.
Μέσα σε μερικές μέρες, τα θύματα της σφαγής ξεπέρασαν τα 8.000. Γρήγορα, πολλές μαρτυρίες που συνέλεξαν ανθρωπιστικές οργανώσεις από τους ανθρώπους που γλίτωσαν έφεραν στο φως ωμότητες που διέπραξαν οι άνδρες του Μλάντιτς.
Μέχρι σήμερα 6.880 θύματα της σφαγής έχουν αναγνωριστεί και ενταφιαστεί, εκ των οποίων 6.643 στο Μνημείο του Ποτοτσάρι και 237 σε άλλα κοιμητήρια της περιοχής της Σρεμπρένιτσας.
Οι καταδίκες για γενοκτονία
Συνολικά 51 καταδίκες, οι 20 για γενοκτονία, εκδόθηκαν από τη διεθνή δικαιοσύνη και δικαστήρια στην Βοσνία και την Σερβία.
Ο πρώην πολιτικός ηγέτης των Σέρβων της Βοσνίας Ράντοβαν Κάρατζιτς –ο πιο υψηλόβαθμος αξιωματούχος που αναγκάστηκε να λογοδοτήσει μετά τον θάνατο, κατά τη διάρκεια της δίκης του, του Σέρβου πρώην προέδρου Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς το 2006– καταδικάστηκε σε δεύτερο βαθμό το 2019 σε ισόβια κάθειρξη από το αρμόδιο διεθνές δικαστήριο.
Στις 26 Φεβρουαρίου 2007, το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης εξέδωσε την απόφασή του στην υπόθεση της Βοσνίας Ερζεγοβίνης κατά της πρώην Γιουγκοσλαβίας σχετικά με τη σφαγή στη Σρεμπρένιτσα το 1995. Σύμφωνα με την απόφαση, η σφαγή συνιστά μεν γενοκτονία, δεν μπορεί όμως να αποδοθεί στα εναγόμενα κρατικά όργανα της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Το δικαστήριο έκρινε, επιπλέον, ότι η Σερβία, ως μόνη διάδοχος της πρώην Γιουγκοσλαβίας μετά την αποχώρηση του Μαυροβουνίου από την ομοσπονδία, παραβίασε το διεθνές δίκαιο, καθώς δεν έλαβε κανένα μέτρο για να εμποδίσει τη γενοκτονία.
Το 2017 η διεθνής δικαιοσύνη είχε ήδη καταδικάσει σε ισόβια τον Μλάντιτς. Αυτός αναμένεται να δικαστεί σε δεύτερο βαθμό από τον Μηχανισμό για τα Διεθνή Ποινικά Δικαστήρια που πήρε την σκυτάλη από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία μετά το κλείσιμό του την ίδια χρονιά
Το «κατηγορώ» προς τη διεθνή κοινότητα
Η διεθνής κοινότητα συχνά κατηγορείται ότι εγκατέλειψε τα θύματα, κυρίως επειδή δεν έδωσε εντολή για αεροπορικά πλήγματα.
Σε έκθεση που δόθηκε στη δημοσιότητα το 2000, ο τότε Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Κόφι Άναν κατηγορούσε το σύνολο της διεθνούς κοινότητας για την αποτυχία της να εγγυηθεί την προστασία της Σρεμπρένιτσα.
Έναν χρόνο αργότερα, έκθεση της ερευνητικής αποστολής της γαλλικής Εθνοσυνέλευσης συμπέρανε την ευθύνη των Σέρβων, αλλά και του ΟΗΕ και κρατών, μεταξύ των οποίων η Γαλλία, που μετείχαν στις επιχειρήσεις διατήρησης της ειρήνης στην Βοσνία
Ανοιχτή πληγή στην Ολλανδία
Ο ρόλος των Ολλανδών κυανόκρανων -συχνός στόχος των επικρίσεων- παραμένει ένα ευαίσθητο θέμα στην Ολλανδία, όπου πρώην στρατιώτες δηλώνουν ότι το περιστατικό αυτό τους σημάδεψε για πάντα.
Το 2002, η ολλανδική κυβέρνηση παραιτήθηκε μετά τη δημοσίευση έκθεσης στην οποία κατηγορούνταν για τις ευθύνες της στη σφαγή της Σρεμπρένιτσα.
Παράλληλα πολλές υποθέσεις σε σχέση με την σφαγή ήρθαν ενώπιον της ολλανδικής δικαιοσύνης, κυρίως από της "Μητέρες της Σρεμπρένιτσα", μιας ένωσης συγγενών των θυμάτων.
Το 2014, το ολλανδικό κράτος κρίθηκε ότι φέρει αστική ευθύνη για τον θάνατο 350 Μουσουλμάνων που είχαν καταφύγει στο Ποτοτσάρι. Ωστόσο το 2019 το Ανώτατο Δικαστήριο της Ολλανδίας απήλλαξε εν μέρει το κράτος, κρίνοντας ότι η ευθύνη του δεν μπορεί να αποδειχθεί παρά μόνο σε μικρό βαθμό.
Ο ρόλος 12 Ελλήνων
Σύμφωνα με αναφορά ολλανδικού ινστιτούτου, στις σφαγές πήραν μέρος και 12 Έλληνες. Ανήκαν στην Ελληνική Φρουρά Εθελοντών και ήταν είτε μέλη της νεοναζιστικής οργάνωσης «Χρυσή Αυγή» ή μισθοφόροι. Μάλιστα, ο Ράτκο Μλάντιτς τους ζήτησε να υψώσουν την ελληνική σημαία στην καθημαγμένη Σρεμπρένιτσα, ενώ ο Ράντοβαν Κάρατζιτς τους παρασημοφόρησε. Οι έλληνες εθελοντές στη Βοσνία πίστευαν, όπως και η πλειονότητα των συμπατριωτών μας, ότι αγωνίζονταν για ιερό σκοπό, υπερασπιζόμενοι την Ευρώπη και τον Χριστιανισμό από τη λαίλαπα του Ισλαμισμού.
Το θέμα ξεχάστηκε με το πέρασμα των χρόνων, ώσπου το επανέφερε στο προσκήνιο το 2005 ο ανεξάρτητος βουλευτής Ανδρέας Ανδριανόπουλος με επερώτησή του στη Βουλή. Ο αρμόδιος υπουργός Δικαιοσύνης, Αναστάσης Παπαληγούρας, διέταξε έρευνα, που βρίσκεται σε εξέλιξη.
Η πτώση της Σρεμπρένιτσα σήμανε και την αντίστροφη μέτρηση στη βοσνιακή σύγκρουση. Η ταπείνωση των δυνάμεων του ΟΗΕ ανάγκασε τη διεθνή κοινότητα να πάρει σκληρά μέτρα και να βομβαρδίσει σερβοβοσνιακές περιοχές. Ακολούθησε η συνθήκη του Ντέιτον, που έφερε την ηρεμία, αλλά δεν έλυσε το βοσνιακό ζήτημα. Η πολυπολιτισμική Βοσνία χωρίσθηκε σε κροατομουσουλμανικό και σερβοβοσνιακό τομέα και ακόμη και σήμερα χρειάζεται τις οικονομικές ενέσεις της διεθνούς κοινότητας για να διατηρήσει τη βιωσιμότητά της.
Ο πρωτεργάτης της Σφαγής στρατηγός Ράτκο Μλάντιτς και ο πολιτικός του προϊστάμενος Ράντοβαν Κάρατζιτς συνελήφθησαν μετά από χρόνια φυγοδικίας και δικάζονται στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, ενώ ο μέντοράς τους Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς δεν βρίσκεται πια στη ζωή. Μόνο δύο χαμηλόβαθμοι σερβοβόσνιοι αξιωματικοί έχουν καταδικασθεί σε ποινές πρόσκαιρης κάθειρξης γι' αυτό το διαρκές έγκλημα κατά της ανθρωπότητας.
