Ένα σχεδόν παραγνωρισμένο απολίθωμα που εντοπίστηκε στη συλλογή ενός μουσείου της Βραζιλίας αποκάλυψε το πιο παλιό δείγμα μυρμηγκιού που είναι επιστημονικά γνωστό, σύμφωνα με νέα έρευνα. Το προϊστορικό μυρμήγκι έζησε ανάμεσα στους δεινόσαυρους πριν από 113 εκατομμύρια χρόνια - αρκετές χιλιετίες πριν από την προηγούμενη ανακάλυψη μυρμηγκιών - και είχε έναν ιδιαίτερο τρόπο να σκοτώνει το θήραμα του. Ο Άντερσον Λεπέκο, ερευνητής στο Μουσείο Ζωολογίας του Πανεπιστημίου του Σάο Πάολο, δήλωσε ότι συνάντησε το «εξαιρετικό» δείγμα τον Σεπτέμβριο του 2024, ενώ εξέταζε συλλογή απολιθωμάτων.
Το μουσείο διαθέτει μία από τις μεγαλύτερες συλλογές απολιθωμένων εντόμων στον κόσμο και περιέχει δείγματα από τον Σχηματισμό Crato, ένα γεωλογικό σχηματισμό της Πρώιμης Κρητιδικής εποχής στη λεκάνη Araripe της βορειοανατολικής Βραζιλίας ποθυ είναι γνωστό για την εξαιρετική διατήρηση απολιθωμάτων του.
Διατηρημένο σε ασβεστόλιθο και όχι σε κεχριμπάρι, όπως συνηθίζεται με τα αρχαία απολιθώματα, το έντομο είναι γνωστό ως μυρμήγκι της κόλασης, μέλος μιας υποοικογένειας που ονομάζεται Haidomyrmecinae που έζησε κατά την Κρητιδική περίοδο μεταξύ 66 εκατομμυρίων και 45 εκατομμυρίων ετών πριν και δεν σχετίζεται με κανένα μυρμήγκι που ζει σήμερα, σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε την Πέμπτη στο περιοδικό Current Biology. Το απολιθωμένο είδος, το οποίο ονομάστηκε Vulcanidris cratensis, είχε σαγόνια που έμοιαζαν με δρεπάνι, τα οποία πιθανότατα χρησιμοποιούσε για να καρφώνει ή να καρφώνει το θήραμα.
«Σοκαρίστηκα όταν είδα αυτή την παράξενη προεξοχή μπροστά από το κεφάλι αυτού του (εντόμου)», δήλωσε ο Lepeco, επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης. «Άλλα μυρμήγκια της κόλασης έχουν περιγραφεί με περίεργες γνάθους, αλλά πάντα ως δείγματα από κεχριμπάρι».
Είναι σπάνιο να βρει κανείς έντομα διατηρημένα σε βράχο. Άλλα μυρμήγκια της κόλασης από την Κρητιδική περίοδο έχουν βρεθεί θαμμένα σε κεχριμπάρι στη Γαλλία και τη Μιανμάρ, αλλά χρονολογούνται περίπου 99 εκατομμύρια χρόνια πριν. Το γεγονός ότι ένα μυρμήγκι της κόλασης έζησε πριν από αυτά στο μέρος που είναι τώρα η Βραζιλία σημαίνει ότι τα μυρμήγκια ήταν ήδη ευρέως διαδεδομένα σε όλο τον πλανήτη σε ένα πρώιμο στάδιο της εξέλιξής τους, σημείωσαν οι συγγραφείς της μελέτης.
Η ανακάλυψη ρίχνει φως στο πώς εξελίχθηκαν τα μυρμήγκια κατά την πρώιμη Κρητιδική περίοδο, μια εποχή σημαντικών αλλαγών. Προσφέρει επίσης κάποια στοιχεία για τα ασυνήθιστα χαρακτηριστικά των μυρμηγκιών αυτής της περιόδου που δεν επέζησαν από την μαζική εξαφάνιση που τερμάτισε την εποχή των δεινοσαύρων, ανέφεραν οι ερευνητές.
Σήμερα, τα μυρμήγκια είναι μια από τις πιο εμφανείς και άφθονες ομάδες εντόμων στον πλανήτη και βρίσκονται σε όλες τις ηπείρους εκτός από την Ανταρκτική, σημείωσε η μελέτη. Ωστόσο δεν ήταν πάντα κυρίαρχα. Εξελίχθηκαν κατά τα τέλη της Ιουρασικής και πρώιμης Κρητιδικής περιόδου, περίπου 145 εκατομμύρια χρόνια πριν, όταν οι πρόγονοι των μυρμηγκιών «ξέφυγαν» από την ίδια ομάδα που θα δημιουργούσε σφήκες και μέλισσες.
Μόνο μετά την πρόσκρουση ενός αστεροειδούς που καταδίκασε τους δεινόσαυρους και άλλα είδη σε εξαφάνιση πριν από 66 εκατομμύρια χρόνια, τα μυρμήγκια έγιναν το πιο συνηθισμένο έντομο που βρέθηκε στο αρχείο απολιθωμάτων, σύμφωνα με τη μελέτη. Το απολίθωμα είναι «αρκετά σημαντικό», δήλωσε ο Φιλ Μπάρντεν, αναπληρωτής καθηγητής στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας του Νιου Τζέρσεϊ, ο οποίος μελετά την εξελικτική ιστορία των εντόμων.
«Αυτό το νέο εύρημα αντιπροσωπεύει πλέον το παλαιότερο γνωστό μυρμήγκι, επεκτείνει το γνωστό αρχείο απολιθωμάτων για τα μυρμήγκια κατά περίπου δέκα εκατομμύρια χρόνια», δήλωσε μέσω email «Παρόλο που τα απολιθωμένα μυρμήγκια έχουν περιγραφεί από τον 19ο αιώνα... Μέχρι τώρα, δεν ήταν σαφές εάν η απουσία μυρμηγκιών ηλικίας άνω των 100 εκατομμυρίων ετών οφειλόταν στο ότι δεν υπήρχαν τριγύρω ή απλώς στο ότι δεν διατηρούνταν σε αποθέσεις όπου έψαχναν οι άνθρωποι», πρόσθεσε.
Το νεοαναγνωρισμένο είδος είχε επίσης ορισμένα χαρακτηριστικά που μοιάζουν με σφήκες, ενδεικτικά της κοινής καταγωγής μεταξύ των δύο πλασμάτων. Για παράδειγμα, τα φτερά του μυρμηγκιού είχαν πολύ περισσότερες φλέβες από αυτά των ζωντανών μυρμηγκιών, δήλωσε ο Λεπέκο.
Η μικροϋπολογιστική τομογραφία — μια τεχνική τρισδιάστατης απεικόνισης που χρησιμοποιεί ακτίνες Χ για να δει το εσωτερικό του μυρμηγκιού — αποκάλυψε ότι το έντομο ήταν στενά συνδεδεμένο με τα μυρμήγκια της κόλασης, τα οποία προηγουμένως ήταν γνωστά μόνο από απολιθώματα κεχριμπαριού της Βιρμανίας.
Αυτό που ήταν πιο εντυπωσιακό σε αυτό το μυρμήγκι ήταν τα ασυνήθιστα ανατομικά χαρακτηριστικά του. Τα σύγχρονα μυρμήγκια έχουν σαγόνια που πιάνουν πλευρικά — από τη μία πλευρά στην άλλη. Ωστόσο, αυτό το μυρμήγκι διέθετε σαγόνια που έμοιαζαν με δρεπάνι, τα οποία εντοπίζονταν παράλληλα με το κεφάλι του και προεξείχαν προς τα εμπρός από κοντά στα μάτια, σημείωσαν οι ερευνητές στη μελέτη. «Η περίπλοκη μορφολογία υποδηλώνει ότι ακόμη και αυτά τα πρώτα μυρμήγκια είχαν ήδη αναπτύξει εξελιγμένες στρατηγικές θήρευσης σημαντικά διαφορετικές από τα σύγχρονα αντίστοιχά τους», πρόσθεσε ο Λεπέκο.
