Ο πρόεδρος της Ουκρανίας, Βολοντίμιρ Ζελένσκι απέρριψε μια αρχική προσπάθεια των ΗΠΑ να… πατήσουν πόδι στα στρατηγικά ορυκτά της χώρας του ως “προκαταβολή” στη συνεχιζόμενη στρατιωτική και οικονομική βοήθεια για τον πόλεμο με τη Ρωσία.
Τρεις πηγές δήλωσαν στο πρακτορείο ειδήσεων Reuters ότι οι ΗΠΑ πρότειναν να αποκτήσουν το 50% των στρατηγικών ορυκτών της Ουκρανίας. Ο Ζελένσκι δεν απέρριψε οριστικά την προσφορά αλλά είπε ότι δεν περιέχει ακόμη τις διατάξεις ασφαλείας που χρειαζόταν το Κίεβο.
Τι είναι τα στρατηγικά ορυκτά;
Τα στρατηγικά ορυκτά είναι τα μέταλλα και άλλες πρώτες ύλες που απαιτούνται για την παραγωγή προϊόντων υψηλής τεχνολογίας, ιδιαίτερα εκείνων που σχετίζονται με τη μετάβαση στην πράσινη ενέργεια, αλλά και ηλεκτρονικά είδη ευρείας κατανάλωσης, υποδομές τεχνητής νοημοσύνης και όπλα.
Οι προσπάθειες για την αντιμετώπιση της κλιματικής κατάρρευσης και την απομάκρυνση από τα ορυκτά καύσιμα έχει πυροδοτήσει έναν αγώνα δρόμου για τα ορυκτά μετάβασης στην πράσινη ενέργεια, όπως το κοβάλτιο, ο χαλκός, το λίθιο και το νικέλιο, τα οποία είναι χρήσιμα για την ηλεκτροκίνηση των μεταφορών και την κατασκευή ανεμογεννητριών. Τα ίδια ορυκτά και άλλα χρησιμοποιούνται επίσης για την κατασκευή κινητών τηλεφώνων, κέντρων δεδομένων τεχνητής νοημοσύνης και όπλων όπως τα μαχητικά αεροσκάφη F-35, με αποτέλεσμα να έχουν μεγάλη ζήτηση.
Καθώς η παγκόσμια οικονομία και η τεχνολογία μεταμορφώνονται, η αξία των στρατηγικών ορυκτών έχει εκτιναχθεί στα ύψη και ο γεωπολιτικός ανταγωνισμός για την πρόσβαση σε αυτά αυξάνεται, όπως υπογραμμίζει σε αναλυσή του ο Guardian. Το 2023, ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (IEA) εκτίμησε ότι η αγορά για ορυκτά της ενεργειακής μετάβασης είχε ξεπεράσει τα 400 δισεκατομμύρια δολάρια το 2022, διπλάσια της αξίας που είχαν πέντε χρόνια νωρίτερα. Και εάν οι χώρες εφαρμόσουν πλήρως τις δεσμεύσεις τους για καθαρή ενέργεια και το κλίμα, η ζήτηση αναμένεται να υπερδιπλασιαστεί έως το 2030 και να τριπλασιαστεί έως το 2040, αναφέρει ο οργανισμός.
Ποια ορυκτά θεωρούνται στρατηγικά;
Ο όρος στρατηγικά (ή κρίσιμα) ορυκτά δεν είναι επιστημονικός αλλά κυρίως πολιτικός και οι διάφορες χώρες έχουν διαφορετικούς καταλόγους στρατηγικών ορυκτών ανάλογα με τους εγχώριους και γεωπολιτικούς στόχους τους.
Το 2022, το Αμερικανικό Γεωλογικό Ινστιτούτο (USGS) δημοσίευσε μια λίστα με 50 ορυκτά, από αλουμίνιο έως ζιρκόνιο, τα οποία θεωρούσε ότι «παίζουν σημαντικό ρόλο στην εθνική μας ασφάλεια, οικονομία, ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και υποδομές». Στα αξιοσημείωτα ορυκτά ήταν το αρσενικό, για ημιαγωγούς, το βηρύλλιο, που χρησιμοποιείται ως παράγοντας κράματος στην αεροδιαστημική και την αμυντική βιομηχανία, το κοβάλτιο, το λίθιο και ο γραφίτης που είναι ζωτικής σημασίας για την κατασκευή μπαταριών, το ίνδιο, που κάνει τις οθόνες να ανταποκρίνονται στο άγγιγμα του δακτύλου και το τελλούριο, το οποίο χρησιμοποιείται για την παραγωγή ηλιακής ενέργειας.
Ο νόμος για την ενέργεια (USEA) των ΗΠΑ ορίζει ότι αυτός ο κατάλογος πρέπει να ενημερώνεται κάθε τρία χρόνια, πράγμα που σημαίνει ότι φέτος θα είναι υπό αναθεώρηση και θα είναι ενδιαφέρον να δούμε ποια ορυκτά εμφανίζονται ή αποσύρονται δεδομένου του νέου πολιτικού περιβάλλοντος στη χώρα.
Τι είναι τα στοιχεία σπάνιων γαιών;
Τα στοιχεία σπάνιων γαιών (REEs) είναι ένα υποσύνολο 17 κρίσιμων ορυκτών που είναι απαραίτητα για διαφορετικούς λόγους σε κινητά τηλέφωνα, ηλεκτρικά οχήματα, συστήματα καθοδήγησης πυραύλων και άλλες ηλεκτρονικές, βιομηχανικές και ενεργειακές εφαρμογές.
Παρά το όνομά τους, τα περισσότερα από τα στοιχεία σπάνιων γαιών δεν είναι ιδιαίτερα σπάνια, αλλά η εξόρυξη και ο καθαρισμός τους είναι τρομερά δύσκολος –και εξαιρετικά καταστροφικός από περιβαλλοντική άποψη– που σημαίνει ότι η παραγωγή συγκεντρώνεται σε πολύ λίγα μέρη, κυρίως στην Κίνα.
Οι REE περιλαμβάνουν το ευρώπιο, που χρησιμοποιείται σε ράβδους ελέγχου πυρηνικών σταθμών παραγωγής ενέργειας, το δυσπρόσιο, το γαντολίνιο και το πρασεοδύμιο, που χρησιμοποιούνται στους μαγνήτες του κινητού σας τηλεφώνου και γαδολίνιο, το χόλμιο και το υττέρβιο, που χρησιμοποιούνται μεταξύ άλλων σε λέιζερ.
Ποια στρατηγικά ορυκτά διαθέτει η Ουκρανία;
Σε ένα άρθρο της, το 2022, η πρόεδρος της Ένωσης Γεωλόγων της Ουκρανίας, Hanna Liventseva, ισχυριζόταν ότι η χώρα της περιείχε περίπου το 5% των ορυκτών πόρων του κόσμου, παρόλο που καλύπτει μόνο το 0,4% της επιφάνειας του πλανήτη, χάρη σε μια πολύπλοκη γεωλογία που περιλαμβάνει και τα τρία κύρια συστατικά του φλοιού της γης.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της ίδιας της Ουκρανίας, τα οποία επικαλείται το Reuters, η χώρα έχει κοιτάσματα 22 από τα 34 ορυκτά που προσδιορίζονται ως στρατηγικής σημασίας από την ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων των σπάνιων γαιών όπως το λανθάνιο, το δημήτριο, το νεοδύμιο, το έρβιο και το ύττριο.
Πριν από το ξέσπασμα του πολέμου με τη Ρωσία, η Ουκρανία ήταν βασικός προμηθευτής τιτανίου, παράγοντας περίπου το 7% της παγκόσμιας παραγωγής το 2019, σύμφωνα με έρευνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Παρήγαγε επίσης 500.000 τόνους λίθιο και το ένα πέμπτο του παγκόσμιου γραφίτη, ένα κρίσιμο συστατικό των πυρηνικών σταθμών παραγωγής ενέργειας.
Ωστόσο, με τη Ρωσία να ελέγχει περίπου το ένα πέμπτο του εδάφους της Ουκρανίας, μεγάλο μέρος αυτών των αποθεμάτων έχει χαθεί. Σύμφωνα με εκτιμήσεις ουκρανικών ομάδων σκέψης που επικαλείται το Reuters, έως και το 40% των ορυκτών πόρων της Ουκρανίας είναι υπό κατοχή. Τα ρωσικά στρατεύματα καταλαμβάνουν επίσης τουλάχιστον δύο από τα κοιτάσματα λιθίου της Ουκρανίας, ένα στο Ντόνετσκ και ένα άλλο στη Ζαπορίζια.
Γιατί ο Τραμπ θέλει τόσο πολύ τα στρατηγικά ορυκτά της Ουκρανίας;
Υπάρχει ένας μεγάλος λόγος που ο Τραμπ είναι τόσο πρόθυμος να βάλει στα χέρια του τα στρατηγικά ορυκτά της Ουκρανίας: η Κίνα, σημειώνει ο Guardian. Περισσότερο από ποτέ, η ασιατική υπερδύναμη είναι το εργοστάσιο του κόσμου και αυτό σημαίνει ότι, οπουδήποτε στον κόσμο κρίσιμα ορυκτά εξορύσσονται από το έδαφος, παραμένει ένα κρίσιμο σημείο στάσης στην αλυσίδα εφοδιασμού. Το μεγαλύτερο μέρος της παγκόσμιας ικανότητας επεξεργασίας στρατηγικών ορυκτών βρίσκεται στην Κίνα.
Σύμφωνα με τον ΙΕΑ, το μερίδιο της Κίνας στον διαχωρισμό και επεξεργασία των στρατηγικών ορυκτών είναι περίπου 35% για το νικέλιο, 50-70% για το λίθιο και το κοβάλτιο και σχεδόν 90% για τις σπάνιες γαίες (REE). Η κυριαρχία της στις σπάνιες γαίες είναι δε ιδιαίτερα συντριπτική. Σύμφωνα με τα στοιχεία του USGS, το 2024 η Κίνα αντιπροσώπευε σχεδόν τα μισά αποθέματα REE παγκοσμίως.
Με τον Τραμπ να υποκινεί ουσιαστικά έναν εμπορικό πόλεμο με την Κίνα με την επιβολή δασμών σε κινεζικά προϊόντα, η πρόσβαση των ΗΠΑ σε κρίσιμα ορυκτά απειλείται δυνητικά. Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, ο κόσμος κατακλύζεται από έναν σκληρό αγώνα για τον ορυκτό πλούτο. Είναι οι δομικοί λίθοι της οικονομίας του μέλλοντος και αν οι ΗΠΑ δεν τους πάρουν στα χέρια τους, κάποιος άλλος θα το κάνει.
