Σχεδόν μια δεκαετία από τότε που οι Τούρκοι «κάρφωσαν» σε ιρακινό έδαφος στρατιωτική βάση, Βαγδάτη και Άγκυρα ήρθαν σε συμφωνία ανοίγοντας τον δρόμο για μια στρατιωτική συνεργασία. Τι θα αλλάξει όμως και εναντίον τίνος στρέφεται;
Δεν είναι τυχαίο ότι η συμφωνία υπογράφηκε στις 15 Αυγούστου, την 40η επέτειο έναρξης του ένοπλου αγώνα που ξεκίνησε το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK) εναντίον της Τουρκίας. Η Άγκυρα θεωρεί τη συμφωνία ιστορική για την ασφάλεια και τη στρατιωτική συνεργασία με τη Βαγδάτη που αποσκοπεί καταφέρουν ένα βαρύ πλήγμα στην παρουσία των ανταρτών του PKK στο Ιράκ.
Ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας, Χακάν Φιντάν, δήλωσε ότι είχε «ιστορική σημασία» όταν ανακοίνωσε τη συμφωνία μαζί με τον Ιρακινό ομόλογό του, Φουάντ Χουσεΐν, στην Άγκυρα την περασμένη εβδομάδα. Ο Χουσεΐν είπε ότι ήταν «η πρώτη στην ιστορία του Ιράκ και της Τουρκίας» σε αυτόν τον τομέα.
Σύμφωνα με το άρθρο 1 της συμφωνίας, το πλήρες κείμενο της οποίας διέρρευσε για πρώτη φορά στον ιρακινό κουρδικό οργανισμό ειδήσεων Rudaw, αναφέρει ότι σκοπός της είναι να αντιμετωπίσει «τις ανησυχίες για την ασφάλεια» και των δύο μερών και ότι ο «κύριος στόχος» είναι να « εξάλειψη των απειλών που θέτουν οι τρομοκράτες και οι απαγορευμένες οργανώσεις κατά της κυριαρχίας, της ασφάλειας και της εδαφικής ακεραιότητας και των δύο μερών».
Ωστόσο, οι απόψεις διίστανται σχετικά με τη σημασία και την ουσία της συμφωνίας, η τελευταία σε μια σειρά συμφωνιών που συνέπεσε με την επίσημη επίσκεψη του Τούρκου Προέδρου, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, τον Απρίλιο στη Βαγδάτη, την πρώτη του εδώ και 14 χρόνια.
Τι θα γίνει με την τουρκική βάση Μπασίκα
Το άρθρο 2 βεβαιώνει ότι «η στρατιωτική παρουσία της Τουρκίας στα εδάφη του Ιράκ» θα τερματιστεί, αλλά χωρίς να παρέχει χρονοδιάγραμμα για την απόσυρση των τουρκικών δυνάμεων που εκτιμάται ότι είναι σε χιλιάδες αναπτύσσονται σε όλο το βόρειο Ιράκ.
Πέτρα του σκανδάλου τα τελευταία χρόνια μεταξύ Άγκυρας και Βαγδάτης είναι η τουρκική βάση στην ιρακινή πόλη Μπασίκα, η οποία δημιουργήθηκε το 2015 με το πρόσχημα της υπεράσπισης της Σουνιτικής Αραβικής πόλης της Μοσούλης από το Ισλαμικό Κράτος (ISIS). Ωστόσο, η Μοσούλη απελευθερώθηκε από τα στρατεύματα του Ιράκ και του συνασπισμού υπό την ηγεσία των ΗΠΑ το 2017.
Έκτοτε η Τουρκία δεν λέει να εγκαταλείψει τη περιοχή, παρά τα συνεχή αιτήματα της ιρακινής κυβέρνησης.
Ο Ιρακινός υπουργός Εξωτερικών δήλωσε ότι η Τουρκία θα παραδώσει την Μπασίκα στο Ιράκ. «Χαίρομαι που μετά από μακρές, ειλικρινείς και ξεκάθαρες συνομιλίες, καταλήξαμε σε ορισμένα σημεία, τα οποία περιλαμβάνουν τον τρόπο αντιμετώπισης της στρατιωτικής βάσης Bashiqa. Καταλήξαμε σε μια σαφή κατανόηση ότι η στρατιωτική βάση Μπασίκα θα μετατραπεί σε ιρακινή στρατιωτική βάση εκπαίδευσης. … Θα διοικείται από τις [ιρακινές] ένοπλες δυνάμεις», είπε ο Χουσεΐν κατά τη διάρκεια της κοινής συνέντευξης Τύπου με τον Φιντάν στην Άγκυρα.
Ωστόσο, η Άγκυρα αμφισβήτησε αμέσως τους ισχυρισμούς ότι οι τουρκικές δυνάμεις θα αναγκαστούν να αποσυρθούν. «Μην εμπιστεύεστε ισχυρισμούς άλλους από αυτούς που προέρχονται από επίσημες πηγές», προειδοποίησε η διεύθυνση στον λογαριασμό της X. «Ο αγώνας της Τουρκίας κατά της τρομοκρατίας συνεχίζεται με αποφασιστικότητα εντός και εκτός της χώρας», ανέφερε.
Σύμφωνα με τους όρους της συμφωνίας, η Μπασίκα θα λειτουργεί εφεξής ως Κοινό Κέντρο Συντονισμού Ασφαλείας, όπου οι δύο πλευρές θα διεξάγουν εκπαίδευση, ανταλλαγή πληροφοριών και άλλες δραστηριότητες με επίκεντρο την ασφάλεια. Ωστόσο, δεν λέει, όπως υποστήριξε ο Χουσεΐν, ότι η Μπασίκα θα παραδοθεί στο Ιράκ, αλλά μάλλον ότι θα διοικείται από κοινού από αξιωματικούς και των δύο κρατών.
Ιστορική συμφωνία λένε οι Τούρκοι
«Είναι ένα σημαντικό βήμα για την Τουρκία καθώς και για το Ιράκ», σύμφωνα με τον πρώην πρεσβευτή των ΗΠΑ στην Τουρκία και το Ιράκ Τζέιμς Τζέφρι. «Σηματοδοτεί την προθυμία της Βαγδάτης να επιδιώξει δεσμούς ασφαλείας με τουλάχιστον έναν αντίπαλο της Τεχεράνης -την Άγκυρα- και δείχνει το ενδιαφέρον της Άγκυρας πέρα από τα ειδικά της συμφέροντα στο βόρειο Ιράκ να βελτιώσει τους δεσμούς με την κεντρική κυβέρνηση στη Βαγδάτη», πρόσθεσε.
Τα τουρκικά στρατεύματα στη Μπασίκα, στην καρδιά των πεδιάδων της Νινευή, επικεντρώνονται εν μέρει στη διακοπή της ροής στρατευμάτων και όπλων προς τη βορειοανατολική Συρία μέσω του γειτονικού Σιντζάρ, ενός διαδρόμου που χρησιμοποιείται και από φιλοϊρανικές σιιτικές πολιτοφυλακές.
«Η παρουσία της Τουρκίας στη Μπασίκα έχει νομιμοποιηθεί μέσω αυτής της [συμφωνίας]. Γι’ αυτό μπορεί να χαρακτηριστεί “ιστορική”. Ως εκ τούτου, μπορεί να συγκριθεί με τη στρατιωτική μονάδα εκπαίδευσης που ίδρυσε η Τουρκία στη Σομαλία», δήλωσε η Sinem Adar, συνεργάτης στο Κέντρο Εφαρμοσμένων Τουρκικών Σπουδών στο Γερμανικό Ινστιτούτο Διεθνών Υποθέσεων και Υποθέσεων Ασφάλειας στο Βερολίνο.
«Τα τελευταία δύο χρόνια, η Τουρκία επιδιώκει να εξομαλύνει τις σχέσεις με το καθεστώς Άσαντ, ενώ ταυτόχρονα ελπίζει να πραγματοποιήσει επιχειρήσεις μεγάλης κλίμακας εναντίον [του συριακού βραχίονα του PKK, των Μονάδων Άμυνας του Λαού ή YPG] στη Συρία και δεν τα κατάφερε», είπε η Adar.
«Η αυξημένη δέσμευση της Τουρκίας με την ιρακινή κεντρική κυβέρνηση από τις αρχές του 2024 μπορεί επίσης να στοχεύει εν μέρει στον μετριασμό αυτού του αποτελέσματος, βοηθώντας στην παρεμπόδιση της διέλευσης στοιχείων PKK και YPG/SDF μεταξύ Ιράκ και Συρίας μέσω επίσημης συνεργασίας για την ασφάλεια αφενός και νομιμοποίηση της παρουσίας των τουρκικών στρατευμάτων από την άλλη», προσέθεση η ειδική.
Κρατώντας μικρό καλάθι
Ωστόσο, άλλοι δυτικοί αναλυτές κρατούν μικρότερο καλάθι, υπενθυμίζοντας ότι οι όροι της συμφωνίας ήταν αρκετά παρόμοιοι με τις δεσμεύσεις του πρώην πρωθυπουργού του Ιράκ Μουσταφά αλ-Καντίμι στη συνάντησή του με τον Ερντογάν το 2020, από τις οποίους όμως κανένας δεν τηρήθηκε.
Οι πηγές υποστήριξαν ότι ενώ η ιρακινή σημαία μπορεί κάλλιστα να υψωθεί στη Μπασίκα, η Τουρκία δεν θα ήταν πρόθυμη να ανοίξει την Μπασίκα στις ιρακινές δυνάμεις με οποιονδήποτε ουσιαστικό τρόπο και η Άγκυρα είχε πάρει «αυτό που ήθελε».
Η Αρζού Γιλμάζ, αναπληρώτρια καθηγήτρια πολιτικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Κουρδιστάν Hewler στο Ιράκ, υποστηρίζει ότι η συμφωνία δεν είναι νομικά δεσμευτική για καμία από τις δύο πλευρές και, επομένως, ο αντίκτυπός της δεν πρέπει να προβάλλονται με υπερβολή.
«Αυτή η συμφωνία είναι απλώς μια άσκηση σωτηρίας για τον [Ιρακινό πρωθυπουργό Μοχάμεντ Σιά αλ-Σουντάνι] που του επιτρέπει να αποδείξει ότι υπερασπίζεται την κυριαρχία του Ιράκ. Θα εφαρμοστεί πλήρως; Μάλλον όχι», είπε ένας ανώτερος Ιρακινός αξιωματούχος.
Αμερικανοί και Ιρακινοί αξιωματούχοι βρίσκονται σε ξεχωριστές συνομιλίες για τον επίσημο τερματισμό της Επιχείρησης Inherent Resolve, του συνασπισμού υπό την ηγεσία των ΗΠΑ που δημιουργήθηκε το 2014 για την καταπολέμηση του ISIS και για τον τερματισμό της παρουσίας περίπου 2.500 στρατιωτών των ΗΠΑ στο Ιράκ μέχρι το τέλος του 2026. Οι συνομιλίες που ξεκίνησε από τη Βαγδάτη, ακολούθησαν ηχηρές εκκλήσεις από σιιτικές φατρίες που υποστηρίζονται από το Ιράν για ξένα στρατεύματα να εγκαταλείψουν το Ιράκ εν μέσω επαναλαμβανόμενων επιθέσεων από τις ένοπλες πτέρυγές τους σε βάσεις του συνασπισμού στη χώρα.
