O πρωθυπουργός της Ουγγαρίας έχει ήδη ξεπεράσει πολλές κρίσεις που απείλησαν την εξουσία του, στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική, στην οικονομία και την κοινωνία. Αλλά τώρα ο Βίκτορ Όρμπαν αντιμετωπίζει τη μεγαλύτερη μέχρι στιγμής πρόκληση των 13 χρόνων διακυβέρνησής του.
Το 2023 θα μπορούσε επομένως να γίνει ένα αποφασιστικό και μοιραίο έτος για τον πολιτικό, το όνομα του οποίου συνδέεται με την άνοδο του ανελευθερισμού στην Ευρώπη. Η Ουγγαρία βιώνει αυτή τη στιγμή τη χειρότερη οικονομική κρίση από τη στιγμή που η χώρα παρολίγο να χρεοκοπήσει κατά τη διάρκεια της διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008-2009.
Βουνό τα οικονομικά προβλήματα
Το εθνικό νόμισμα, το φιορίνι, έχει χάσει μεγάλο μέρος της αξίας του τους τελευταίους μήνες και ο υψηλός πληθωρισμός που ξεπερνά το 20% βυθίζει όλο και περισσότερους ανθρώπους στη χώρα σε υπαρξιακές δυσκολίες. Το πλαφόν τιμών στα τρόφιμα και τη βενζίνη έχει βοηθήσει ελάχιστα μέχρι στιγμής και έχει οδηγήσει σε ελλείψεις αγαθών για πρώτη φορά μετά το τέλος του υπαρκτού σοσιαλισμού. Σε αυτή τη δύσκολη κοινωνικο-οικονομική κατάσταση, η ΕΕ διέκοψε ένα μεγάλο μέρος των δισεκατομμυρίων της χρηματοδότησης της Ουγγαρίας λόγω ελλειμμάτων στο κράτος δικαίου. Θα ακολουθήσουν κι άλλες περικοπές μέχρι την πλήρη διαγραφή όλων των πληρωμών από τις Βρυξέλλες. Επιπλέον, η κυβέρνηση Όρμπαν είναι πιο απομονωμένη όσο ποτέ άλλοτε στην Ευρώπη στην εξωτερική πολιτική, λόγω της συνεχιζόμενης φιλορωσικής της στάσης. Είναι η μόνη χώρα της ΕΕ που απορρίπτει τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας, έχει απαγορεύσει τις προμήθειες όπλων στην Ουκρανία μέσω του εδάφους της και ψήφισε με μεγάλη απροθυμία υπέρ της βοήθειας δισεκατομμυρίων της ΕΕ προς το Κίεβο. Με τη στάση του αυτή, ο Όρμπαν εδραίωσε τη θέση του ως ένός «αναγκαίου κακού» εντός της ΕΕ.
«Στην πραγματικότητα, η κυβέρνηση Όρμπαν δεν έχει βρεθεί ποτέ άλλοτε σε τόσο δύσκολη κατάσταση όσο τώρα», υποστηρίζει στη DW ο πολιτικός επιστήμονας Πέτερ Κρέκο, από το προσκείμενο στην αριστερά Ινστιτούτο Πολιτικού Κεφαλαίου της Βουδαπέστης.
«Μπορείτε επίσης να το δείτε αυτό στις δημοσκοπήσεις, σύμφωνα με τις οποίες η δυσαρέσκεια αυξάνεται, ή στις διαμαρτυρίες των δασκάλων και των εκπαιδευτικών που συνεχίζονται εδώ και μήνες». Ωστόσο, ο Κρέκο διατυπώνει την επιφύλαξη ότι «ο Όρμπαν και η κυβέρνησή του εξακολουθούν να είναι πολύ επιτυχείς στο να μεταθέτουν την ευθύνη για οποιαδήποτε κρίση σε εξωτερικούς παράγοντες, όπως για παράδειγμα στην ΕΕ ή στον δισεκατομμυριούχο του χρηματιστηρίου Τζορτζ Σόρος. Ο Όρμπαν και το κόμμα του Fidesz έχουν μια πολύ σταθερή εκλογική βάση και έχουν επίσης καθιερώσει το πιο συγκεντρωτικό πολιτικό σύστημα στην ΕΕ. Όλα αυτά σημαίνουν ότι οι πιθανότητες να επιβιώσει η ουγγρική κυβέρνηση και από αυτή την κρίσιμη κατάσταση είναι καλές».
«Βαλκανικό παζάρι»
Ο συντηρητικός οικονομολόγος Λάσλο Τσόμπο, ο οποίος κάποτε ανήκε σε έναν άτυπο κύκλο συμβούλων του Όρμπαν και διδάσκει στο Κεντρικό Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο (Βουδαπέστη/Βιέννη), βλέπει τη σημερινή κρίση της Ουγγαρίας κυρίως ως «κρίση του μοντέλου Όρμπαν». «Πίσω από αυτό το μοντέλο κρύβεται μια πολιτική φθηνού χρήματος, χαλαρής νομισματικής πολιτικής και γενναιόδωρων δαπανών. Αυτό δεν μπορεί πλέον να διατηρηθεί», λέει ο Τσόμπο στη DW.
«Συνολικά, η κατάσταση της κυβέρνησης είναι δύσκολη, αλλά όχι καταστροφική. Η Ουγγαρία αντιμετωπίζει ύφεση, αλλά δεν βρίσκεται στο χείλος του γκρεμού, όπως πριν από 15 χρόνια κατά τη διάρκεια της δημοσιονομικής κρίσης».
Πολλά θα εξαρτηθούν για την Ουγγαρία τους επόμενους μήνες από το αν η ΕΕ καταβάλει ή όχι χρήματα για την τόνωση της οικονομίας της χώρας. Μετά την Πολωνία η χώρα είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος αποδέκτης καθαρών εισφορών της ΕΕ. Τα τελευταία χρόνια αντιστοιχούσαν κατά μέσο όρο στο 3% με 4% του ΑΕΠ της Ουγγαρίας, ποσοστό που αντιστοιχεί περίπου στην ετήσια οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Μέσα Δεκεμβρίου του 2022, μετά από πολύμηνες διαβουλεύσεις, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σταμάτησε αρχικά την εκταμίευση 6,3 δισεκατομμυρίων ευρώ προς την Ουγγαρία. Ο λόγος ήταν τα ελλείμματα στο κράτος δικαίου και κατηγορίες για διαφθορά.
Τέλος του περασμένου Δεκεμβρίου, οι Βρυξέλλες απείλησαν μάλιστα να παγώσουν το συνολικό ποσό που προβλέπεται για την Ουγγαρία στον προϋπολογισμό μέχρι το 2027, συνολικά 22 δισεκατομμύρια ευρώ. Με τον τρόπο αυτό η ΕΕ θα μπορούσε να οδηγήσει την Ουγγαρία σε μια πολύ σοβαρή οικονομική κρίση. Βέβαια, σχεδόν κανείς στην Ουγγαρία δεν πιστεύει ότι θα φτάσει σε αυτό το σημείο. "Στο παρελθόν η ΕΕ χρησιμοποιούσε πάντα μεγάλα λόγια προς την Ουγγαρία, αλλά δεν τα εφάρμοζε στην πράξη", επισημαίνει ο οικονομολόγος Λάσλο Τσόμπο. "Ως εκ τούτου, νομίζω ότι μέρος της χρηματοδότησης της ΕΕ θα εξακολουθήσει να ρέει. Διότι εάν δεν καταβάλλει πλέον τίποτα, θα χάσει επίσης την επιρροή της στην Ουγγαρία, κι αυτό δεν είναι προς το συμφέρον των Βρυξελλών. Ως εκ τούτου, η διαδικασία των διαπραγματεύσεων θα μοιάζει τώρα λίγο με βαλκανικό παζάρι και στο τέλος θα υπάρξει συμβιβασμός".
«Κάνει πολύ λίγα πολύ αργά»
Ο πολιτικός επιστήμονας Πέτερ Κρέκο ωστόσο προειδοποιεί να μην υπάρχουν αυταπάτες σχετικά με την προθυμία του Όρμπαν να συμβιβαστεί με το κράτος δικαίου.
«Δεν μπορούμε να περιμένουμε από ένα λιοντάρι να γίνει χορτοφάγο από τη μια στιγμή στην άλλη», λέει ο Κρέκο. «Δεν είναι προς το συμφέρον του Όρμπαν να καταργήσει έτσι απλά τον νεποτισμό και τη διαφθορά που χαρακτηρίζουν την κυβέρνησή του. Διότι αυτό θα σήμαινε ότι στενοί συνεργάτες του ή μέλη της οικογένειάς του θα μπορούσαν να πάνε ακόμη και φυλακή. Επίσης, δεν είναι χαρακτηριστικό των ανελεύθερων συστημάτων τα ανοίγματα, ιδίως σε οικονομικά δύσκολες καταστάσεις. Αν μη τι άλλο, κλείνονται ακόμη περισσότερο στον εαυτό τους». Και οι δύο εμπειρογνώμονες εκφράζουν την υπόθεση ότι ο Όρμπαν θα προσπαθήσει να "ελιχθεί" μέσα από την κρίση, πολιτικά και οικονομικά. Ο οικονομολόγος Τσόμπο βλέπει ένα σημάδι αυτού του γεγονότος στην "υπόθεση Μότολτσι".
Αρχές Δεκεμβρίου ο επικεφαλής της Κεντρικής Τράπεζας της Ουγγαρίας, Τζερτζ Μότολτσι, επί μακρόν έμπιστος του Όρμπαν, είχε επικρίνει την οικονομική πολιτική της Ουγγαρίας με ασυνήθιστα ειλικρινή τρόπο και είχε εμμέσως ζητήσει μέτρα λιτότητας. Η κριτική Μότολτσι είχε πυροδοτήσει μια συζήτηση στην Ουγγαρία σχετικά με το πόσο σταθερή είναι η διακυβέρνηση Όρμπαν.
Ο Τσόμπο πιστεύει ότι ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας διατηρεί τον έλεγχο της κατάστασης. «Ο Όρμπαν έχει δύο ανθρώπους για κάθε εργασία», λέει. Ο ένας είναι περισσότερο ρεαλιστής, όπως ο Μότολτσι, κι ο άλλος αισιόδοξος. Όταν δεν του απομένει άλλη επιλογή, καταφεύγει σε δραστικά ρεαλιστικά μέτρα, ενώ ταυτόχρονα καταφεύγει στις συνήθεις μεγαλοστομίες».
Ο πολιτικός επιστήμονας Κρέκο επισημαίνει την ύπαρξη παρόμοιας στρατηγικής δύο κατευθύνσεων στην ουγγρική εξωτερική πολιτική. Η Ουγγαρία έχει έρθει σε ανοιχτή σύγκρουση ακόμη και με την πιο στενή της σύμμαχο Πολωνία λόγω των θέσεων του Όρμπαν σχετικά με τον πόλεμο της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας.
Τον Δεκέμβριο ο Ούγγρος πρωθυπουργός έφτασε στο σημείο
. Ταυτόχρονα, έστειλε την πρόεδρο Καταλίν Νόβακ σε επίσκεψη στο Κίεβο, και τα φιλοκυβερνητικά μέσα ενημέρωσης, που μέχρι τότε διέδιδαν την πιο ακραία φιλορωσική προπαγάνδα, μιλούν τώρα πιο συχνά για «ρωσική επιθετικότητα».
Ο Κρέκο αμφιβάλλει ότι ο Όρμπαν μπορεί να ξεπεράσει με επιτυχία την κρίση με αυτού του είδους την πολιτική, να τερματίσει την απομόνωσή του στην εξωτερική πολιτική και να λύσει τη σύγκρουση με την ΕΕ. «Μπορείτε να συνοψίσετε τον τρόπο με τον οποίο ενεργεί ο Όρμπαν αυτή τη στιγμή απλά ως εξής», λέει ο πολιτικός επιστήμονας. «Κάνει πολύ λίγα πολύ αργά», καταλήγει.
