Ρασοφόροι φέρονται να δρουν τόσο ως πληροφοριοδότες των Ρώσων, όσο και ως προπαγανδιστές της ρωσικής εκδοχής για τον πόλεμο, κερδίζοντας την εμπιστοσύνη του ποιμνίου μέσα από τον ρόλο τους.
Η περίπτωση του Αντρίι Παβλένκο σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να θεωρηθεί μοναδική. Ο ηγούμενος της ορθόδοξης εκκλησίας, που ζούσε στην ανατολική Ουκρανία, είχε αναδυθεί ως ηρωική φιγούρα στην αρχή του πολέμου, επιλέγοντας να παραμείνει στο πλευρό του ποιμνίου του και να επισκέπτεται τους τραυματίες στρατιώτες στο νοσοκομείο.
Στην πραγματικότητα, σύμφωνα με τη σχετική δικογραφία, ο Παβλένκο σχεδίαζε την εκτέλεση ουκρανών στρατιωτών και ακτιβιστών, ανάμεσα στους οποίους και ένας ιερέας από την αντίπαλη ορθόδοξη εκκλησία της πόλης του, του Σιβεροντονιέτσκ.
Σε επιστολή που φέρεται να απηύθυνε ο Παβλένκο σε ρώσο αξιωματούχο τον Μάρτιο και ενώ ο ρωσικός στρατός χτυπούσε την πόλη, αναφέρεται: «Στον βορρά υπάρχουν περίπου 500 από αυτούς, με μια διμοιρία με ολμοβόλα».
«Πρέπει να εκτελεστεί», τόνιζε για τον αντίπαλο ιερέα, σύμφωνα με τα στοιχεία που προσκομίσθηκαν στη δίκη του σε ουκρανικό δικαστήριο, μαζί με λίστες που φέρεται να έστειλε στον ρωσικό στρατό, με τα ονόματα εκείνων που έκρινε ότι θα έπρεπε να αιχμαλωτιστούν μετά την κατάληψη της πόλης. Ο Παβλένκο καταδικάστηκε ως κατάσκοπος, όμως αργότερα παραδόθηκε στη Ρωσία, στο πλαίσιο ανταλλαγής αιχμαλώτων.
Ποια Εκκλησία είναι «Ουκρανική»;
Είναι μόνο μια από τις περιπτώσεις που συμπεριέλαβαν οι Times της Νέας Υόρκης σε πρόσφατο ρεπορτάζ τους για τον ρόλο του παρακλαδιού της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας που επέλεξε να μην κόψει τους δεσμούς του με το Ρωσικό Πατριαρχείο στη διάρκεια του πολέμου στην Ουκρανία. Όπως αναφέρει η αμερικανική εφημερίδα, οι αρχές έχουν συλλάβει ή ανακοινώσει ως υπόπτους περισσότερους από 30 ιερείς και καλόγριες μόνο στη διάρκεια του περασμένου μήνα.
Κατά τη γνώμη των ουκρανικών αρχών, πρόκειται για μια από τις πιο ύπουλες απειλές: ένας θεσμός που χαίρει της εμπιστοσύνης του πληθυσμού, ο οποίος στην πραγματικότητα όχι απλώς υποθάλπει φιλορωσικά αισθήματα, αλλά και είναι γεμάτος από ιερείς, μοναχούς και μοναχές που έχουν βοηθήσει έμπρακτα τη Ρωσία στη διάρκεια του πολέμου.
Οι τελευταίοι μήνες έχουν σημαδευτεί από αλλεπάλληλες έρευνες σε εκκλησίες και μοναστήρια, αλλά και διατάγματα και νόμους που περιορίζουν τη δραστηριότητα της Εκκλησίας που δεν έχει κόψει τους δεσμούς της με τη Ρωσία, και η οποία φέρει την ονομασία Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία του Ρωσικού Πατριαρχείου. Την περασμένη Τρίτη, το Ανώτατο Δικαστήριο της Ουκρανίας ψήφισε υπέρ της εφαρμογής νομοθεσίας του 2018, που απαιτεί την ειλικρινή ονομασία των θρησκευτικών οργανισμών που σχετίζονται με χώρες σε εμπόλεμη κατάσταση με την Ουκρανία – και ο οποίος θα ανάγκαζε την Εκκλησία να ονομαστεί «ρωσική».
Ζητήματα θρησκευτικής ελευθερίας
Στις αρχές του μήνα, ο πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι ζήτησε από το Κοινοβούλιο να απαγορεύσει τη λειτουργία οποιασδήποτε εκκλησίας αναφέρεται στη Ρωσία, χωρίς ωστόσο να διευκρινίσει περισσότερο πώς θα λειτουργούσε μια τέτοια κίνηση. Οι ουκρανικές αρχές, όπως αναφέρουν οι Times, σχεδιάζουν επίσης την ανάκληση της δικαιοδοσίας της Ρωσίας σε δυο σημαντικούς τόπους λατρείας: τον Καθεδρικό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και η Εκκλησία της Αγίας Τράπεζας στο σύμπλεγμα της Μονής των Σπηλαίων στο Κίεβο, μιας κατακόμβης χιλίων ετών, όπου φυλάσσονται τα λείψανα ορισμένων από τους σημαντικότερους αγίους της σλαβικής ορθοδοξίας.
Η ουκρανική καταστολή στη Ρωσική Εκκλησία έχει προκαλέσει αντιδράσεις τόσο από τους ιερείς όσο και από τη ρωσική κυβέρνηση που αποκαλεί την κατάσταση επίθεση στη θρησκευτική ελευθερία. Την Τρίτη, ο μητροπολίτης Πάβλο Λέ,πεντ, κεφαλή της εκκλησίας στη Μονή των Σπηλαίων που εξακολουθεί να λογοδοτεί στο Ρωσικό Πατριαρχείο, απευθύνθηκε στον ίδιο τον Ζελένσκι σε βιντεοσκοπημένο μήνυμα.
«Θέλετε να ξεριζώσετε την πίστη από τους ανθρώπους, να τους κλέψετε την τελευταία τους ελπίδα;», ρώτησε τον ουκρανό πρόεδρο. «Μην μας λέτε σε ποια εκκλησία να πηγαίνουμε».
Όμως ο Ζελένσκι, ο οποίος είναι Εβραίος, και οι υπηρεσίες ασφαλείας υποστηρίζουν ότι η καταστολή δεν συνδέεται με το ζήτημα των θρησκευτικών ελευθεριών, οι οποίες δεν περιλαμβάνουν την κατασκοπία, την ανυπακοή, το σαμποτάζ ή την προδοσία.
Δίνοντας τέλος σε δεσμούς αιώνων
Επί αιώνες ολόκληρους, οι ουκρανικές εκκλησίες υπάγονταν στο Ρωσικό Πατριαρχείο, η ηγεσία του οποίου, που βρίσκεται στη Μόσχα, υποστηρίζει πλήρως τον πόλεμο του Πούτιν. Όμως, στη διάρκεια των τελευταίων ετών, πολλοί ιερείς και ενορίες, καθώς επίσης και εκατομμύρια πιστοί, την έχουν εγκαταλείψει για χάρη της νέας ανεξάρτητης Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας – μια μετάβαση που επιταχύνθηκε με τον πόλεμο. Οι εκκλησίες δεν έχουν δογματικές ή τελετουργικές διαφορές. Διακρίνονται από την πολιτική και τον εθνικισμό.
Από την πλευρά του, η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία που εξακολουθεί να υπάγεται στο Ρωσικό Πατριαρχείο επιμένει ότι έκοψε τους δεσμούς της με τη ρωσική ιεραρχία της ήδη από το ξέσπασμα του πολέμου. Η ανεξάρτητη Ουκρανική Εκκλησία χαρακτηρίζει αυτή τη διακοπή των σχέσεων ανειλικρινή και την καταδικάζει ανοιχτά για τη συνέχιση των σχέσεών της με τη Μόσχα.
Στρατιωτικοί αναλυτές χωρίς δεσμούς με κάποια από τις δυο χώρες συμμερίζονται τις ουκρανικές ανησυχίες. Το Ρωσικό Πατριαρχείο «έχει υποστηρίξει έμπρακτα την προσάρτηση της Κριμαίας στην Ουκρανία», σύμφωνα με το Ινστιτούτο για τη Μελέτη του Πολέμου, μια αμερικανική ομάδα αναλυτών.
Μετρητά, σημαίες και μπροσούρες
Επιπλέον, τα στοιχεία ότι οι εκκλησίες χρησιμοποιούνται ως εργαλεία για την επίτευξη των ρωσικών στόχων κάθε άλλο παρά σπανίζουν. Οι έρευνες των ουκρανικών σωμάτων ασφαλείας έφεραν στο φως μετρητά, σημαίες των πρώην εξαρτημένων από τη Ρωσία κρατών στην ανατολική Ουκρανία και μπροσούρες που είχε εκδώσει ο ρωσικός στρατός προς διανομή στις κατεχόμενες περιοχές, σύμφωνα με την Υπηρεσία Πληροφοριών της Ουκρανίας.
Ο αρχιμανδρίτης του Καθεδρικού της Αναλήψεως στη Χερσώνα, στη νότια Ουκρανία, παρακολούθησε τελετή στο Κρεμλίνο, στη διάρκεια της οποίας η Ρωσία είχε ισχυριστεί ότι η Χερσώνα ήταν πλέον προσαρτημένη περιοχή της Ρωσίας.
Στη διάρκεια των οκτώ μηνών κατοχής της πόλης, οι δυνάμεις της Μόσχας κατέστειλαν ιδιωτικές φιλανθρωπικές οργανώσεις για να αναγκάσουν τον πληθυσμό να στραφεί στα ρωσικά προγράμματα βοήθειας, για τα οποία απαιτούνταν καταγραφή από τις αρχές κατοχής. Με τον τρόπο αυτό ήθελαν να αναγκάσουν τους κατοίκους σε εξάρτηση από τη Ρωσία. Όταν ένας ιερέας συνέχισε να παρέχει συσσίτια, η εκκλησία που υπαγόταν στο Ρωσικό Πατριαρχείο τον αφόρισε.
Ουκρανοί αξιωματούχοι υποστηρίζουν μιλώντας στους Times ότι ιερείς και μοναχοί – ή άτομα που τους υποδύονται – και που είναι ταυτόχρονα κατάσκοποι έχουν προκαλέσει προβλήματα στον ουκρανικό στρατό. Σε μοναστήρι στα βόρεια του Κιέβου τον περασμένο μήνα, οι αρχές ανακοίνωσαν ότι εντόπισαν έξι άνδρες ντυμένους μοναχούς. Όλοι τους είχαν αθλητική κατασκευή, μιλούσαν ρωσικά, αλλά όχι και ουκρανικά, και δεν διέθεταν επίσημα έγγραφα. Η αστυνομία τους συνέλαβε και ερευνά το κατά πόσον επρόκειτο για κατασκόπους.
«Πρέπει να εκτελεστεί»
Ο Παβλένκο, ο ηγούμενος που καταδικάστηκε για κατασκοπία, επισκεπτόταν ουκρανούς στρατιώτες σε τοπικό νοσοκομείο, σύμφωνα με τον Παύλο Ντουμπίνα, πρώην κάτοικο της πόλης που τον γνώριζε προσωπικά. Έπειτα από τις επισκέψεις αυτές, περπατούσε στον δρόμο και μιλούσε στο κινητό του.
Οι ουκρανικές αρχές τον συνέλαβαν τον Απρίλιο, όταν ο ρωσικός στρατός εξακολουθούσε να βομβαρδίζει το Σιβιεροντονίετσκ, το οποίο κατέλαβε τελικά τον Ιούνιο. Σε μια κίνηση που οι Ουκρανοί υποστηρίζουν ότι αποδεικνύει τη σημασία της δράσης του Παβλένκο, η Μόσχα δέχτηκε τον ιερέα ως μέρος μιας ανταλλαγής αιχμαλώτων και παρέδωσε ως αντάλλαγμα αμερικανό υπήκοο που κρατούνταν από τους Ρώσους και συγκεκριμένα τον Σουέντι Μουρεκέζι, έναν βετεράνο της αεροπορίας που ζούσε στη νότια Ουκρανία ήδη πριν από το ξέσπασμα του πολέμου.
Στοιχεία από τη δίκη του Παβλένκο αναδεικνύουν όχι μόνο τη δική του διπλή ταυτότητα, αλλά και τη βεντέτα εναντίον των ιερέων της ανεξάρτητης Ουκρανικής Εκκλησίας, η οποία πριν τη ρωσική εισβολή αποσπούσε πιστούς από την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία του Ρωσικού Πατριαρχείου. Οι εισαγγελείς παρουσίασαν σύντομες περιγραφές αντιπάλων ιερέων, τις οποίες ο Παβλένκο φέρεται να έστελνε στον ρωσικό στρατό.
«Ο πνευματικός καθοδηγητής για τα εθνικιστικά τάγματα και τον ουκρανικό στρατό στην περιοχή του Λουχάνσκ», ανέφερε σημείωση από τις 15 Μαρτίου, που συμπλήρωνε ότι ο συγκεκριμένος ιερέας θα έπρεπε να εκτελεστεί.
Σε άλλο μήνυμα περιέγραφε άλλον ιερέα της ουκρανικής εκκλησίας, ο αδερφός του οποίου πολεμούσε στο μέτωπο σημειώνοντας ότι «πιστεύω πως πρέπει να τελειώσουμε και με αυτόν, γιατί δεν είναι δικός μας άνθρωπος».
