«Κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων δεκαετιών, η Τουρκία έχει γίνει από μόνη της ένας γεωστρατηγικός παίκτης με τους πόρους και τη θέληση να διαμορφώσει γεγονότα πέρα από τα σύνορά της», γράφει ο Dr. Hamza Karcic, αναπληρωτής καθηγητής στη Σχολή Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου του Σεράγεβο, στο πρακτορείο ειδήσεων Anadolu.
Αναλυτικά:
«Στο γνωστό βιβλίο του The Grand Chessboard, ο Πολωνικής καταγωγής Αμερικανός γεωστρατηγικός αναλυτής Zbigniew Brzezinski όρισε τους γεωστρατηγικούς παίκτες ως «τα κράτη που έχουν την ικανότητα και την εθνική βούληση να ασκήσουν εξουσία ή επιρροή πέρα από τα σύνορά τους για να αλλάξουν -- σε βαθμό επηρεάζει τα συμφέροντα της Αμερικής - την υπάρχουσα γεωπολιτική κατάσταση πραγμάτων». Προσδιόρισε πέντε ενεργούς γεωστρατηγικούς παίκτες στην Ευρασία στα τέλη της δεκαετίας του 1990: Ρωσία, Κίνα, Ινδία, Γερμανία και Γαλλία.
Στη συνέχεια ο Μπρεζίνσκι όρισε ένα δεύτερο σύνολο παραγόντων. Αυτοί ήταν γεωπολιτικοί άξονες που ήταν «τα κράτη των οποίων η σημασία δεν πηγάζει από τη δύναμη και τα κίνητρά τους, αλλά μάλλον από την ευαίσθητη θέση τους και από τις συνέπειες της δυνητικά ευάλωτης κατάστασής τους για τη συμπεριφορά των γεωστρατηγικών παικτών». Η σημασία τους διαμορφώθηκε από τη γεωγραφία και ήταν σημαντικές στον «καθορισμό της πρόσβασης σε σημαντικές περιοχές ή στην άρνηση πόρων σε έναν σημαντικό παίκτη». Προσδιόρισε την Τουρκία, το Ιράν, την Ουκρανία, το Αζερμπαϊτζάν και τη Νότια Κορέα ως γεωπολιτικούς άξονες. Πρόσθεσε επίσης ότι τόσο η Τουρκία όσο και το Ιράν ήταν επίσης «γεωστρατηγικά ενεργά κράτη».
Το βιβλίο-ορόσημο του Brzezinski παραμένει ένα απαραίτητο ανάγνωσμα για γενιές φοιτητών διεθνών σχέσεων και πολιτικών επιστημών σε πολλά μέρη του κόσμου για χρόνια. Ωστόσο, πολλά έχουν αλλάξει από τότε που εκδόθηκε η Μεγάλη Σκακιέρα πριν από 25 χρόνια.
Η Τουρκία είναι πλέον ένας γεωστρατηγικός παίκτης
Τώρα, είναι σαφές ότι η Τουρκία δεν είναι πλέον απλώς ένας γεωπολιτικός άξονας που είναι επίσης «γεωστρατηγικά ενεργός». Κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων δεκαετιών, η Τουρκία έχει γίνει από μόνη της ένας γεωστρατηγικός παίκτης τόσο με τους πόρους όσο και με τη θέληση να διαμορφώσει γεγονότα πέρα από τα σύνορά της. Με μια μοναδική γεωγραφία που περιβάλλεται από τέσσερις θάλασσες και πρόσβαση σε γείτονες από τα Βαλκάνια μέχρι τον Καύκασο και τη Μέση Ανατολή, η Τουρκία βρίσκεται σε καλή θέση για να προβάλει την επιρροή της στο εξωτερικό. Τα παραδείγματα αυτού είναι πολλά.
Στο διπλωματικό μέτωπο, η διπλωματική αντιπροσωπεία της Τουρκίας στο εξωτερικό είναι μία από τις μεγαλύτερες στον κόσμο. Σύμφωνα με έκθεση του πρακτορείου Anadolu από το 2018, η Τουρκία είχε 239 ξένες αποστολές που την τοποθετούσαν μεταξύ των πέντε κορυφαίων κρατών μετά τις ΗΠΑ, την Κίνα, τη Γαλλία και τη Ρωσία.
Το πιο γνωστό πρόσφατο παράδειγμα όπου η Τουρκία χρησιμοποίησε τις διπλωματικές της ικανότητες σε ένα παγκόσμιο ζήτημα ήταν η συμφωνία για τον διάδρομο σιτηρών που επιτεύχθηκε το περασμένο καλοκαίρι. Στις 22 Ιουλίου, στην Κωνσταντινούπολη, υπογράφηκε συμφωνία μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας για την εξαγωγή σιτηρών που έχουν κολλήσει στην Ουκρανία στην παγκόσμια αγορά. Με τη μεσολάβηση της Τουρκίας και του ΟΗΕ, η συμφωνία που θα αμβλύνει την παγκόσμια επισιτιστική κρίση ήρθε ως ανακούφιση για πολλούς σε όλο τον κόσμο.
Τα τελευταία χρόνια, η Τουρκία έχει ενισχύσει την ικανότητα προβολής ισχύος της. Στα τέλη του 2017, η Τουρκία άνοιξε μια στρατιωτική βάση στη σομαλική πρωτεύουσα Μογκαντίσου. Αυτή είναι η μεγαλύτερη τουρκική βάση στο εξωτερικό και παρέχει στη χώρα στρατηγική παρουσία στο Κέρας της Αφρικής. Η Τουρκία έχει επίσης σημαντική στρατιωτική παρουσία στο Κατάρ. Η νέα στρατιωτική βάση που άνοιξε το 2019 είναι η πρώτη της Τουρκίας στη Μέση Ανατολή. Η Τουρκία έχει εκπαιδεύσει δυνάμεις ασφαλείας του Κατάρ και έχει προγραμματιστεί να αναπτύξει προσωπικό ασφαλείας ενόψει του Παγκοσμίου Κυπέλλου αργότερα φέτος.
Σε συγκρούσεις σε διάφορες ηπείρους, τα drones Bayraktar της Τουρκίας έφεραν επανάσταση στον πόλεμο. Αυτό που ήταν μια αναπτυσσόμενη βιομηχανία πριν από μια δεκαετία έχει δημιουργήσει μια από τις πιο γνωστές καινοτομίες της χώρας παγκοσμίως. Από τη Συρία μέχρι τη Λιβύη, τα drones έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των αποτελεσμάτων στα πεδία των μαχών. Τα αμυντικά προϊόντα της Τουρκίας είναι πλέον περιζήτητα, παρέχοντας στη χώρα πρόσθετη μόχλευση. Ένας αυξανόμενος αριθμός χωρών επιθυμεί τώρα να αγοράσει τα drones. Ο τεράστιος αριθμός των διεθνών και περιφερειακών αναφορών των μέσων ενημέρωσης σχετικά με το Bayraktar που δημοσιεύτηκαν τα τελευταία χρόνια είναι απόδειξη του αυξανόμενου ενδιαφέροντος για το προϊόν.
Εκτός από την ενίσχυση της σκληρής δύναμής της, η Τουρκία έχει επίσης προωθήσει την ήπια ισχύ της πολύ πέρα από τα σύνορά της. Η χώρα έχει επενδύσει σημαντικούς πόρους στο Anadolu Agency και στο TRT World σε μια προσπάθεια να προσεγγίσει το παγκόσμιο κοινό. Η ύπαρξη και των δύο μέσων ενημέρωσης με ρεπορτάζ στα αγγλικά δίνει τη δυνατότητα στην Τουρκία να ασκήσει ήπια δύναμη με τρόπο που είχαν κάνει στο παρελθόν άλλοι γεωστρατηγικοί παίκτες. Για παράδειγμα στη Βοσνία, τα τοπικά μέσα ενημέρωσης αναφέρουν συχνά το πρακτορείο Anadolu και το TRT που αντικατοπτρίζουν την εμβέλεια αυτών των πλατφορμών μέσων ενημέρωσης πέρα από τα σύνορα της Τουρκίας.
Εν ολίγοις, πριν από είκοσι πέντε χρόνια, η Τουρκία ήταν ένας γεωπολιτικός άξονας κατά την άποψη ενός από τους πιο σημαντικούς γεωστρατηγικούς στοχαστές της Αμερικής. Τώρα, είναι σαφές ότι η Τουρκία έχει γίνει ένας γεωστρατηγικός παίκτης από μόνη της».
Συμπέρασμα
Ο Τούρκος καθηγητής, η θέση του οποίου υποδεικνύει τα βαθιά "πλοκάμια" της Άγκυρας στη Βαλκανική Χερσόνησο (και όχι μόνο), επιχειρεί με το εν λόγω δημοσίευμα να αναβαθμίσει τη θέση της χώρας στη διεθνή σκηνή, παρουσιάζοντάς την ως γεωστρατηγικό παίκτη στα πρότυπα των Μεγάλων Δυνάμεων, τη στιγμή που η πραγματικότητα είναι ριζικά διαφορετική.
Ανά επιχείρημα, οι ισχυρισμοί του Τούρκου καθηγητή που διάγουν το συμπέρασμα της γεωπολιτικής αναβάθμισης της Τουρκίας, απορρίπτονται με τον εξής τρόπο:
- H διπλωματική αντιπροσωπεία της Τουρκίας στο εξωτερικό είναι μία από τις μεγαλύτερες στον κόσμο. H "διπλωματική" αντιπροσωπεία που δραστηριοποιείται στο εξωτερικό αποτελείται από λομπίστες, στελέχη των υπηρεσιών πληροφοριών και προβοκάτορες, που επιχειρούν από τις μεν μεγάλες δυνάμεις να εξάγουν κέρδη, υπονομεύοντας την κυριαρχία, την ασφάλεια και την αξιοπιστία άλλων χωρών, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας. Συνεπώς, δεν ομιλούμε περί διπλωματίας, αλλά περί οργανωμένης προπαγάνδας και διαφθοράς που εκτείνεται πολύ πέραν των τουρκικών συνόρων.
- Η Τουρκία έχει ενισχύσει την ικανότητα προβολής ισχύος της. Ο Τούρκος καθηγητής, επικαλούμενος την ίδρυση στρατιωτικών βάσεων στη Σομαλία και το Κατάρ έχει ως σκοπιμότητα να παρουσιάσει την Τουρκία ως διεθνή δύναμη με παρουσία σε στρατηγικές περιοχές. Η πραγματικότητα ωστόσο, σύμφωνα με στοιχεία ανεξάρτητων δημοσιογράφων, στρατιωτικών πηγών αλλά και έμπειρων διπλωματών, είναι πως αυτές οι βάσεις, αποτελούν κέντρα εκπαίδευσης μισθοφόρων που συνδέονται με τρομοκρατικές οργανώσεις όπως το Ισλαμικό Κράτος, τους οποίους η Τουρκία έχει κατ' επανάληψη χρησιμοποιήσει ως πληρεξούσιους σε συγκρούσεις, όπως π.χ. στη Συρία, στη Λιβύη και στο Αρτσάχ (Ναγκόρνο Καραμπάχ).
- Τα drones Bayraktar της Τουρκίας έφεραν επανάσταση στον πόλεμο. Ο ισχυρισμός αυτός φαίνεται αληθής, ωστόσο αν λάβουμε υπόψιν την πλειονότητα των συγκρούσεων που αυτά τα συστήματα έχουν επιχειρήσει, εξάγουμε το συμπέρασμα πως η επιτυχία τους δεν οφείλεται σε αναβαθμισμένη τεχνογνωσία, πολεμικές ικανότητες ή προηγμένα συστήματα, αλλά στους σαφώς λιγότερο εξοπλισμένους στρατούς που αντιμετώπισαν, όπως της Αρμενίας, της πολιτοφυλακής των Κούρδων κ.ο.κ. Όπως έλεγε ο Αρμένιος πρέσβης στην Αθήνα στο ΠΕΝΤΑΠΟΣΤΑΓΜΑ, τα Bayraktar αποτελούν σύμβολο θανάτου στο Αρτσάχ, όπου σκότωσαν πλήθη αμάχων. Στην περίπτωση της Ουκρανίας, αν και τα Bayraktar έχουν εκθειαστεί, στην πραγματικότητα πέφτουν σωρηδόν και έχουν εντοπιστεί πολλαπλά ελαττώματα στα συστήματά τους, σύμφωνα με πηγές του ρωσικού στρατού και ειδικών στα drones.
- Η Τουρκία έχει προωθήσει την ήπια ισχύ της πολύ πέρα από τα σύνορά της. Επικαλούμενος τα πρακτορεία ειδήσεων της Τουρκίας (Anadolu, TRT), o Τούρκος καθηγητής αναφέρει ανοικτά το σαφή σκοπό τους να αγγίξουν το παγκόσμιο κοινό. Σε αυτό το σημείο ερχόμαστε και πάλι στον βαθύ μηχανισμό προπαγάνδας της Άγκυρας, η οποία μέσω των πλήρως ελεγχόμενων από το καθεστώς μέσων ενημέρωσης, προωθεί αφηγήματα και θέσεις ανεξαρτήτως ιστορικής ακρίβειας, νομιμότητας ή ακόμα και στοιχειώδους λογικής.
Με αυτά τα τέσσερα επιχειρήματα, ο Τούρκος καθηγητής καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η Τουρκία έχει γίνει ένας γεωστρατηγικός παίκτης. Καθίσταται σαφές όμως, πως η όποια θέση της χώρας του στη διεθνή σκηνή προκύπτει από πρακτικές διαφθοράς και με σκοπό την υπονόμευση άλλων χωρών.
Οι καιροί μπορεί να έχουν αλλάξει, ωστόσο η νοοτροπία και η ψυχοσύνθεση του τουρκικού εθνικισμού παραμένει ίδια και απαράλλαχτη.
