Η ενεργειακή ασφάλεια είναι το κλειδί για την κυριαρχία μιας χώρας στον 21ο αιώνα. Σε ένα πολιτικό μπλοκ όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση, η ενέργεια διαδραματίζει έναν ασυναγώνιστο ρόλο στην άμυνά της.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει μετατραπεί σε πόλεμο μεταξύ δύο διαφορετικών παγκόσμιων συστημάτων. Το ένα με επικεφαλής τις ΗΠΑ, το ΝΑΤΟ, την ΕΕ – τη λεγόμενη "συλλογική Δύση" και το άλλο με επικεφαλής τη Ρωσική Ομοσπονδία, την Κίνα και τον παγκόσμιο νότο.
Σε αυτό το διαρκώς πολύπλοκο και ζοφερό πλαίσιο, αυτός που ελέγχει τη ροή της ενέργειας φαίνεται να είναι αυτός που γράφει τη μοίρα του μελλοντικού κόσμου.
Ο Nord Stream 1 που συνδέει τα ρωσικά κοιτάσματα φυσικού αερίου με τη Γερμανία μέσω αγωγού που περνά κάτω από τη Βαλτική Θάλασσα σταμάτησε τη ροή του επ' αόριστον. Η Ευρώπη βρίσκεται ήδη σε μια επικίνδυνη κατάσταση με μια κατακόρυφη άνοδο της τιμής του φυσικού αερίου και μια έλλειψη.
Τι σημαίνει αυτό για την Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο;
Με κυμαινόμενη ζήτηση, η ΕΕ χρησιμοποιεί κατά μέσο όρο περίπου 394 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου ετησίως. Ένα εκπληκτικό 45%, που μεταφράζεται σε 155 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα από αυτό προέρχεται από τη Ρωσία. Ενώ χώρες όπως η Βοσνία και Ερζεγοβίνη, τα Σκόπια και η Μολδαβία εξαρτώνται 100% από το ρωσικό αέριο, το πιο ανησυχητικό μέρος είναι η εξάρτηση από τη Γερμανία.
Οι Γερμανοί προμηθεύονται το 55% της προμήθειας φυσικού αερίου από τη Ρωσία. Όντας η μεγαλύτερη οικονομία της ΕΕ και βιομηχανική δύναμη, αυτό σίγουρα είναι ένα προβληματικό σημάδι για ολόκληρη την Ένωση. Οι αριθμοί αποκαλύπτουν τον ασφυκτικό κλοιό της Ρωσικής Ομοσπονδίας στην ΕΕ και τη Γερμανία ειδικότερα.
Το ρωσικό αέριο είναι φθηνό, άμεσα διαθέσιμο και πιο γρήγορο στους αγωγούς. Το αέριο από τη Ρωσία δεν είναι νέα ανακάλυψη για την ΕΕ. Από τη σοβιετική εποχή, ακόμη και ως αντίπαλος, η ΕΕ χρησιμοποιούσε φυσικό αέριο που παραγόταν στην πρώην ΕΣΣΔ.
Με μια άμεση απειλή για τη θέρμανση και την καθημερινή ζωή, οι ελλείψεις φυσικού αερίου και οι αυξήσεις των τιμών θα μπορούσαν να ακρωτηριάσουν εντελώς τις οικονομίες.
Με τις υψηλές τιμές του φυσικού αερίου έρχονται και οι υψηλές τιμές ηλεκτρικής ενέργειας που με τη σειρά τους επηρεάζουν το κόστος παραγωγής. Αυτό επηρεάζει τα κέρδη αναγκάζοντας τις βιομηχανίες να μειώσουν την παραγωγή τους ή να διακόψουν εντελώς τη λειτουργία τους. Αυτό θα μπορούσε να προκαλέσει μια απότομη αύξηση της ανεργίας. Το κόστος των λιπασμάτων έχει εκτοξευθεί σε επίπεδα ρεκόρ, γεγονός που έχει κάνει το κόστος των τροφίμων αφόρητα υψηλό. Ο πληθωρισμός αυξάνεται σαν παλιρροϊκό κύμα που μπορεί να κατακλύσει ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Κανένα από αυτά δεν είναι καλά νέα και είναι ιδιαίτερα άσχημα για τους λιγότερο τυχερούς ανθρώπους ή κοινότητες που ήδη ζουν σε δύσκολες οικονομικές συνθήκες.
Μια βραχυπρόθεσμη και μια μακροπρόθεσμη λύση
Η ΕΕ δεν θα μπορεί να προμηθευτεί φθηνό φυσικό αέριο από πουθενά τώρα. Αυτό είναι ένα γεγονός με το οποίο πρέπει να συμβιβαστεί. Η εισαγωγή του LNG είναι μια δαπανηρή αλλά βιώσιμη επιλογή. Υπάρχουν προκλήσεις σε αυτή τη μέθοδο. Πρώτα και κύρια η Ευρώπη δεν έχει αρκετή χωρητικότητα όσον αφορά τους τερματικούς σταθμούς LNG και χρειάζεται χρόνος για να κατασκευαστούν.
Ακόμα κι αν αυτό μπορεί να διευθετηθεί τελικά, υπάρχει συγκεκριμένος αριθμός πλοίων μεταφοράς LNG στον κόσμο που ήδη λειτουργούν με υψηλή χωρητικότητα εκπληρώνοντας τις υποσχεθείσες συμβάσεις.
Μετά η παραγωγή δεν μπορεί να γίνει από τη μια μέρα στην άλλη. Κανένας παραγωγός δεν επιθυμεί να αυξήσει την παραγωγή με βάση τη βραχυπρόθεσμη ζήτηση. Αυτός είναι ακριβώς ο λόγος που το Κατάρ και άλλοι παραγωγοί LNG απαιτούν μακροπρόθεσμα συμβόλαια.
Οι μακροπρόθεσμες επαφές σε σταθερές τιμές είναι κακά νέα για το επιχειρηματικό μοντέλο φυσικού αερίου στην Ευρώπη που χρησιμοποιεί τις πωλήσεις spot.
Μια άλλη λύση θα είναι οι εναλλακτικοί αγωγοί σε σχέση με των Ρώσων. Υπάρχουν τρεις τέτοιες δυνατότητες στη συζήτηση και στον προγραμματισμό. Πρώτα θα ήταν ο αγωγός Trans Saharan, ακολουθούμενος από τον αγωγό East Med και τέλος ο αγωγός Trans Caspian. Ας ρίξουμε μια πολύ σύντομη ματιά στο καθένα.
Trans Saharan Pipeline
Η ιδέα του Trans Saharan Pipeline είναι να συνδέσει τη Νιγηρία, τον Νίγηρα και την Αλγερία με την Ευρώπη μέσω Ιταλίας και Ισπανίας. Αυτός ο αγωγός έχει την ικανότητα να μεταφέρει 30 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα ετησίως, καλύπτοντας το 10% των αναγκών της ΕΕ σε φυσικό αέριο. Αυτό θα ήταν μια σημαντική ώθηση.
Οι προκλήσεις σε αυτό το μακροχρόνιο προτεινόμενο έργο είναι πολλές. Η περιοχή είναι ένα καυτό θέατρο συγκρούσεων και οι διχασμοί μεταξύ των κρατών μελών είναι υψηλοί. Αυτά είναι άσχημα νέα για κάθε σοβαρό επενδυτή.
Επιπλέον, μέρος της ήδη υπάρχουσας σύνδεσης της Αλγερίας με την ΕΕ χρειάζεται πλήρη αναθεώρηση και θα μπορούσε να αμφισβητήσει τη βιωσιμότητα του έργου. Στη συνέχεια, η ενεργή παρουσία των ρωσικών ομάδων PMC Wagner σε αυτές τις χώρες, λέει πολλά για τη ρωσική επικράτηση στο πολιτικό θέατρο του Νίγηρα και της Νιγηρίας. Για να μην ξεχνάμε ότι η Nigaz της Νιγηρίας είναι μια κοινοπραξία μεταξύ της Gazprom Ρωσίας και της Nigerian National Petroleum Corporation.
Η Δύση συνέχισε να γελοιοποιεί την πολιτική ορθότητα αυτού του ονόματος, αλλά τώρα πρέπει να ανησυχεί περισσότερο. Επομένως, αυτός ο αγωγός κάθε άλλο παρά πολλά υποσχόμενος είναι.
East Med
Ο αγωγός East Med φέρνει το φυσικό αέριο από τα κοιτάσματα φυσικού αερίου Λεβιάθαν του Ισραήλ και Αφροδίτης της Κύπρου στην Ευρώπη μέσω Ελλάδας και Ιταλίας. Η χωρητικότητα είναι 12 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα ετησίως που αντιστοιχεί στο 4% των αναγκών της ΕΕ σε φυσικό αέριο. Αν και αυτό θα μπορούσε να είναι μια μικρή αλλά σημαντική συνεισφορά, υπάρχουν σημαντικά ζητήματα.
Πρώτον, το Ισραήλ και ο Λίβανος θα πρέπει να ξεπεράσουν τις αλληλοεπικαλυπτόμενες διεκδικήσεις τους για κοιτάσματα φυσικού αερίου και θαλάσσια σύνορα το συντομότερο δυνατό. Τότε πρέπει να αναπτυχθεί το πεδίο στην Κύπρο. Αυτός θα είναι ένας από τους μακρύτερους και βαθύτερους αγωγούς που μπορεί να χρειαστούν 10 χρόνια για να ολοκληρωθεί.
Ακόμα κι αν όλα πάνε καλά, τότε υπάρχει ένα εμπόδιο. Η Τουρκία με την παράνομη Συνθήκη για τα Θαλάσσια Σύνορά της με τη Λιβύη έχει δημιουργήσει μια Αποκλειστική οικονομική ζώνη που επικαλύπτει τις αξιώσεις της Κύπρου. Υπό την πίεση της Τουρκίας, οι ΗΠΑ απέσυραν την πολιτική τους υποστήριξη από το έργο επικαλούμενοι την οικονομική βιωσιμότητα του αγωγού. Ο East med φαίνεται νεκρός, ωστόσο σημαίνοντες φωνές τον φέρνουν στο προσκήνιο σε κάθε ευκαιρία.
Trans Caspian Pipeline
Ο τρίτος αγωγός που θα συνέδεε φυσικό αέριο Τουρκμενιστάν, Καζακστάν και Αζερμπαϊτζάν με την Ευρώπη μέσω Τουρκίας, έχει δυνητική χωρητικότητα 30 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων ετησίως, που αντιστοιχεί στο 10% των αναγκών της ΕΕ σε φυσικό αέριο.
Το αέριο από το Αζερμπαϊτζάν ρέει ήδη στην Ευρώπη μέσω του νότιου διαδρόμου φυσικού αερίου. Αυτό το τμήμα θα πρέπει να αναβαθμιστεί για να διευκολυνθεί η νέα χωρητικότητα. Θα μπορούσε να προχωρήσει όμως;
Σύμφωνα με τη νομική σύμβαση του 2018 για την Κασπία Θάλασσα, η Ρωσία έχει τον τελευταίο λόγο για οποιονδήποτε νέο αγωγό μέσω αυτής της εσωτερικής θάλασσας. Όταν ο Πούτιν έχει τον τελευταίο λόγο, δεν χρειάζεται να συνεχίσουμε να ψάχνουμε για περισσότερους λόγους. Εκτός από τη Ρωσία, το Ιράν αντιτίθεται σθεναρά σε αυτόν τον νέο αγωγό.
Όσο και αν η δυσκολία εξεύρεσης φθηνότερου φυσικού αερίου είναι μια ξεκάθαρη πραγματικότητα, η ΕΕ πρέπει να συμφωνήσει με το γεγονός ότι το ρωσικό αέριο δεν θα μπορούσε να αντικατασταθεί πλήρως υπό ρεαλιστικές συνθήκες. Αλλά αυτό δεν είναι το χειρότερο από όλα τα νέα.
Η μεγαλύτερη πρόκληση
Η μεγαλύτερη πρόκληση για την ενεργειακή ασφάλεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν είναι τίποτα από τα παραπάνω. Χρειάζεται μόνο να γνωρίζουμε ποιος έχει τα μεγαλύτερα αποδεδειγμένα αποθέματα φυσικού αερίου στον κόσμο. Το πρώτο, το δεύτερο και το τρίτο μεγαλύτερο απόθεμα φυσικού αερίου στον κόσμο πηγαίνουν στη Ρωσία, το Ιράν και το Κατάρ.
Έχουν μια καλά δομημένη οργάνωση που λειτουργεί ως GECF ή «Φόρουμ χωρών εξαγωγής αερίου». Πρόκειται για μια συλλογή 19 χωρών που αντιστοιχεί στο 71% του συνόλου των παγκόσμιων αποθεμάτων φυσικού αερίου. Ο απώτερος στόχος του φόρουμ είναι η δημιουργία ενός καρτέλ ως ΟΠΕΚ για τον έλεγχο της παραγωγής, των τιμών, της μεταφοράς στο σύνολο του φυσικού αερίου. Η Ρωσία και το Ιράν συμφωνούν 100% σε αυτό, ενώ το Κατάρ έχει δεύτερες σκέψεις με τις σχέσεις του με τη Δύση.
Φανταστείτε τώρα την ισχύ ενός καρτέλ με αντιπροσώπευση του 71% των αποδεδειγμένων αποθεμάτων στον κόσμο, με συνεχή δυναμικότητα 42% της παραγωγής της αγοράς, 55% των εξαγωγών LNG και 53% του εμπορίου αγωγών σε όλο τον κόσμο.
Το φυσικό αέριο θα διαδραματίσει τον πιο σημαντικό ρόλο στην ενέργεια για τα επόμενα 40 έως 50 χρόνια έως ότου ο κόσμος φτάσει πλήρως στη μετάβασή του στην ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές.
Για τις επόμενες τέσσερις δεκαετίες, αυτού του είδους τα καρτέλ θα μπορούσαν απλώς να καθίσουν στις αντίστοιχες πρωτεύουσες τους και να ελέγξουν ολόκληρο τον κόσμο όπως θέλουν. Εάν το GECF γίνει αυτό που φιλοδοξεί και πραγματοποιήσει τις βέλτιστες δυνατότητές του, είναι περιττό να πούμε ότι η ΕΕ είναι καταδικασμένη να χάσει στον μεγάλο πόλεμο του φυσικού αερίου τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα.
