Στην πρωτεύουσα της Σερβίας, ασυνόδευτα προσφυγόπουλα ζουν κυριολεκτικά στον δρόμο μέσα στον παγωμένο χειμώνα. Η μοίρα τους στη Βαλκανική Οδό βρίσκεται στα χέρια ενός διεθνούς δικτύου διακινητών.
Αυτές τις μέρες στο Βελιγράδι φυσά παγωμένος άνεμος. Οι πολίτες της σερβικής πρωτεύουσας προετοιμάζονται για τα Χριστούγεννα, τα οποία στη χώρια γιορτάζονται στις 7 Ιανουαρίου. Παρά τον κορονοϊό, τα καταστήματα είναι ανοιχτά για όσους θέλουν να κάνουν τα τελευταία ψώνια και μια βόλτα κατά μήκος του παγωμένου ποταμού Σάβα. Κοντά στον σταθμό υπεραστικών λεωφορείων, λίγο έξω από το κέντρο του Βελιγραδίου, η εικόνα είναι όμως εντελώς διαφορετική. Σε ένα μικρό πάρκο απέναντι από τον σταθμό είναι μαζεμένα παιδιά και έφηβοι, ηλικίας από 11 έως 17 ετών. Ταξιδεύουν ασυνόδευτα, τα περισσότερα έρχονται από το Αφγανιστάν. Κάποια είναι τυλιγμένα σε λευκές κουβέρτες. "Την αγόρασα από την αγορά εδώ απέναντι", λέει ο Σερκάτ. Φορά πάνινα παπούτσια με κοντές κάλτσες. Άλλα παιδιά τρέμουν από το κρύο και την κούραση. Περιμένουν μια ευκαιρία για να καταφέρουν να φτάσουν στα σύνορα με την Ουγγαρία ή την Κροατία.
Ο Σερκάτ κατάφερε μια φορά να φύγει από τη Σερβία. Αλλά η κατάσταση στην αντίπερα ευρωπαϊκή πλευρά των συνόρων ήταν χειρότερη: "Στην Κροατία η αστυνομία πήρε το κινητό μου και με έστειλαν πίσω". Αλλά και στα προσφυγικά κέντρα της Σερβίας η κατάσταση είναι δύσκολη. Ο Σερκάτ εξηγεί στη DW ότι δεν διαθέτει κάρτα ταυτοποίησης από τις αρμόδιες σερβικές αρχές και κατά συνέπεια δεν έχει πρόσβαση σε καμία κρατική βοήθεια.
Τα ασυνόδευτα παιδιά αποφεύγουν τους πάντες
Ο Μπογκντάν Κράσιτς από την οργάνωση Save the Children γνωρίζει καλά το πρόβλημα: "Τα παιδιά αυτά πηγαίνουν σε άλλες χώρες. Δεν θέλουν να μείνουν στη Σερβία. Υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός παιδιών που διαμένει στους επίσημους καταυλισμούς για αιτούντες άσυλο αλλά και ένας μεγάλος αριθμός που ζει εκτός αυτών". Στην πράξη είναι πολύ δύσκολο να λάβουν βοήθεια τα παιδιά που δεν είναι καταχωρημένα από τις αρχές. "Θέλουν να πάνε στη Δυτική Ευρώπη και αποφεύγουν την αστυνομία αλλά και τις οργανώσεις αρωγής".
Ο Σερκάτ και τα υπόλοιπα παιδιά κοιμούνται σε ένα εργοτάξιο κοντά στο πάρκο του σταθμού, απέναντι από τον ανακατασκευασμένο πεζόδρομο κατά μήκος του ποταμού. Στην ίδια περιοχή έχουν επενδυθεί δισεκατομμύρια για την κατασκευή εμπορικών κέντρων, ξενοδοχείων και γραφείων. Όταν οι ρεπόρτερ της DW έφτασαν στο εργοτάξιο δεν ήταν κανείς. Άδεια μπουκάλια, κονσέρβες, στρώματα και λεπτά παπλώματα ήταν τα σημάδια ότι μέχρι πριν λίγο τα ασυνόδευτα παιδιά ήταν εκεί. Ένας διερμηνέας τηλεφωνεί στον Σερκάτ. Ο Σερκάτ του λέει ότι μαζί με μερικούς άλλους κατάφεραν να μπουν σε ένα λεωφορείο και να φτάσουν στην σερβική πόλη Μπάτσκα Παλάνκα στα κροατικά σύνορα. Ήθελαν να το τολμήσουν άλλη μια φορά...
Προορισμός: Γαλλία
Ο Ριζβανουλάχ και ο Eκράμ από το Αφγανιστάν ισχυρίζονται ότι είναι 15 ετών και θέλουν και εκείνοι να φύγουν από τη Σερβία το συντομότερο. Κοιμούνται με δύο άλλα αγόρια κοντά στο ποτάμι. Είναι τυλιγμένοι με σακάκια και υπνόσακους, κρυώνουν. Μόνο μια λεπτή πλαστική σακούλα τους χωρίζει από το παγωμένο έδαφος. Ο Ριζβανουλάχ θέλει να φτάσει στη Γαλλία, όπου έχει συγγενείς. Για τρία χρόνια ήταν στην Τουρκία, όπου δούλευε χωρίς μισθό. Έπειτα έφτασε στην Ελλάδα: "Η ελληνική αστυνομία με χτύπησε και με έστειλε πίσω στην Τουρκία", αναφέρει. Στη συνέχεια, έφτασε στο Βελιγράδι μέσω Βόρειας Μακεδονίας. Οι δυο τους εδώ και δέκα μέρες βρίσκονται στη σερβική πρωτεύουσα. Ο Ριζβανουλάχ λέει ότι με χαρά θα δεχόταν μια θέση σε προσφυγικό κέντρο για ασυνόδευτους ανηλίκους, αλλά είναι 15 χρονών. Πλέον όμως οι αρμόδιοι του λένε ότι πρέπει να φιλοξενηθεί σε προσφυγικό κέντρο ενηλίκων. Μέχρι στιγμής δεν έχει λάβει όμως καμία κάρτα και επίσημα έγγραφα.
Οι περιπτώσεις αυτές δεν αποτελούν μεμονωμένα περιστατικά. Πολλοί ασυνόδευτοι ανήλικοι φτάνουν από την Τουρκία μέσω Ελλάδας στα Δυτικά Βαλκάνια. Το 2015 και το 2016 το ενδιαφέρον για τη λεγόμενη Βαλκανική Οδό ήταν ακόμη υψηλό. Οι οργανώσεις αρωγής, όχι μόνο παρείχαν τρόφιμα και ιατροφαρμακευτική βοήθεια, αλλά και διαφάνεια. Τότε λίγο-πολύ ήταν γνωστό πόσοι άνθρωποι βρίσκονταν σε συγκεκριμένο τόπο τη δεδομένη στιγμή. Πλέον αυτά ανήκουν στο παρελθόν. Ωστόσο, η Βαλκανική Οδός παραμένει στο επίκεντρο. Οι συνθήκες που αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες στην Τουρκία αλλά και στην Ελλάδα, έχουν ως συνέπεια την αύξηση της μεταναστευτικής κίνησης από την Ελλάδα προς την Κροατία και την Ουγγαρία.
Η ψυχολόγος και ερευνήτρια Καταρίνα Γιοβάνοβιτς από το Κέντρο Μετανάστευσης και Εκτοπισμού της οργάνωσης Save the Children διεξήγε έρευνα, στην οποία ρωτήθηκαν 40 ασυνόδευτα προσφυγόπουλα στους δρόμους του Βελιγραδίου. Το συμπέρασμα είναι ότι τα παιδιά αυτά δεν ταξιδεύουν μόνα, αλλά υπό τον έλεγχο διακινητών. "Κάνουν λόγο για έναν 'Kachakbar', ένα είδος αρχηγού των διακινητών, με έδρα το Αφγανιστάν, ο οποίος βρίσκεται σε επαφή με τους διακινητές στις επιμέρους χώρες". Συνήθως οι γονείς των παιδιών έρχονται σε επαφή με τον Kachakbar. Στέλουν τον μεγαλύτερο γιο τους στο ταξίδι για τη Δυτική Ευρώπη, αναλαμβάνοντας χρέη. "Πιστεύουμε ότι οι γονείς αφήνουν τα παιδιά τους να φύγουν και μετά σταματούν να τα φροντίζουν. Αλλά αυτό δεν είναι αλήθεια. Προσπαθούν να διατηρήσουν έναν ορισμένο βαθμό ελέγχου", εξηγεί η Γιοβάνοβιτς. Όπως αναφέρει, τα παιδιά όσο είναι καθοδόν έρχονται σε επαφή με τους διακινητές που δρουν σε κάθε χώρα. "Τα περισσότερα δεν έχουν καθόλου μετρητά. Ξέρουν ότι αυτό είναι επικίνδυνο. Ανάλογα με τη συμφωνία που έχουν κάνει οι γονείς τους, παίρνουν λίγα μετρητά από τους διακινητές". Επίσης στη διαδρομή τα παιδιά επικοινωνούν με τους γονείς τους. Οι διακινητές μπορεί να τους δώσουν κάρτες για κινητά τηλέφωνα αλλά ελέγχουν τι λένε με τους γονείς τους.
Βία και κακοποίηση
Σε πολλές περιπτώσεις τα παιδιά βιώνουν βία και κακοποίηση, μεταξύ άλλων και σεξουαλική κακοποίηση. Αλλά γι' αυτά τα θέματα δεν μιλούν στους γονείς τους. "Δεν θέλουν οι γονείς τους ανησυχούν", αναφέρει η Γιοβάνοβιτς. "Σκέφτονται: πρέπει τώρα να περάσω όλα αυτά, πρέπει να είμαι δυνατός. Έτσι θα ενηλιωθώ. Δεν είμαι πια παιδάκι". Η Γιοβάνοβιτς κάνει τέλος λόγο για "ένα σύστημα, το οποίο άλλοτε προστατεύει τα παιδιά, αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις δεν το κάνει. Έτσι τα παιδιά αυτά έχουν ζήσει φριχτά πράγματα". Επίσημη βοήθεια για τα ασυνόδευτα ανήλικα που βρίσκονται καθοδόν στα Δυτικά Βαλκάνια δεν υπάρχει. Η πανδημία έφερε μαζί της και το τέλος της βοήθειας που προσέφεραν οι όποιες οργανώσεις συνέχιζαν να δραστηριοποιούνται στην Βαλκανική Οδό.
