Του Μάνου Χατζηγιάννη
Το καθεστώς της Αγίας Σοφίας, μετά τις χθεσινές εξελίξεις τίθεται από το ανώτατο διοικητικό δικαστήριο της Τουρκίας-κατά τα φαινόμενα και εν αναμονή της εντός 15ημέρου απόφασης- στη διάθεση της τουρκικής κυβέρνησης με επικεφαλής τον Πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.
Το δικαστήριο μπορεί να ανακοίνωσε ότι η τελική απόφαση θα ανακοινωθεί εντός των επόμενων 15 ημερών ούτως ώστε να προσδιορίσει την τύχη του ιστορικού Ορθόδοξου καθεδρικού ναού, αλλά ο Ερντογάν έχει διαφορετική ατζέντα και θέλει να πραγματοποιήσει την επίσημη τελετή στις 15 Ιουλίου, δηλαδή κατά την τέταρτη επέτειο του αποτυχημένου πραξικοπήματος του 2016.
Πέραν από τις ρητορείες και από τις πρώτες βιαστικές αντιδράσεις, σημασία έχει να αποκρυπτογραφήσει κανείς τις προθέσεις του “σουλτάνου” σε μια βαθύτερη ανάλυση.
Όπως αναφέραμε και στο χθεσινό άρθρο, ειδικοί αναλυτές εκτιμούν πως δεν θα ληφθεί νομική απόφαση, αλλά όποια και να είναι αυτή θα την εκμεταλλευτεί ο Ερντογάν κατά το δοκούν.
"Δεν είναι ένδειξη δύναμης αλλά αδυναμίας όταν κινητοποιούνται πολιτικές ατζέντες στο πλαίσιο των μνημείων παγκόσμιας κληρονομιάς", δήλωσε στο Arabnews η κα Εκάβη Αθανασοπούλου, επίκουρη καθηγήτρια διεθνών σχέσεων και ειδικός στις ελληνικοτουκρικές σχέσεις από το Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Από την πλευρά του ο κ. Ziya Meral, ανώτερος συνεργάτης του Royal United Services Institute, δήλωσε ότι η κίνηση αφορούσε κυρίως την ενίσχυση της εκλογικής περιφέρειας του AKP, η πλειονότητα των ψηφοφόρων του οποίου είχε εδώ και δεκαετίες φιλοδοξία να αποκαταστήσει το καθεστώς του τζαμιού. «Το γεγονός ότι ο Ερντογάν δεν το έχει κάνει τις τελευταίες δύο δεκαετίες μέχρι τώρα εγείρει σαφώς το ερώτημα του γιατι θεωρεί τνη παρούσα φάση ως θετική επιστροφή σε ένα θέμα που έχει ως στόχο να επιφέρει ευρεία απογοήτευση στην Ευρώπη και τους ευρύτερους χριστιανικούς πληθυσμούς εντός και εκτός των τειχών», είπε στο Arab News.
Ο Meral πρόσθεσε ότι, για τους Χριστιανούς της Τουρκίας, το ζήτημα δεν είναιαν η Αγία Σοφία θα ήταν για άλλη μια φορά τεχνικά τζαμί ή ότι θα γίνονταν μουσουλμανικές προσευχές εκεί. «Ήταν ήδη ένα τζαμί εδώ και αιώνες», είπε. “Το ζήτημα για τους εγχώριους χριστιανικούς πληθυσμούς είναι μια απογοήτευση επειδή ο εθνικιστικός θριαμβισμός αναιρεί την κληρονομιά τους και μαζί έναν κοινό χώρο που μπορεί να είναι ένας ιερός τόπος θεραπείας και ενότητας και όχι αποκλεισμού. Είναι μια κοντόφθαλμη συναισθηματική αίσθηση νίκης για το AKP και τον Ερντογάν, αλλά το σε τι ωφελεί αυτή η νίκη εν μέσω των τεταμένων σχέσεων με την Ευρώπη και τις ΗΠΑ, και την κατάρρευση του τουρισμού και της οικονομίας πέρα από την επιβεβαίωση από ανθρώπους που ήδη ψηφίζουν για το AKP είναι δύσκολο να διευκρινιστεί " τονίζει.
Ο Soner Cagaptay, διευθυντής του τουρκικού ερευνητικού προγράμματος στο Ινστιτούτο της Ουάσινγκτον για την πολιτική στην εγγύς Ανατολή, δήλωσε ότι η αλλαγή του καθεστώτος της Αγίας Σοφίας στο σημερινό της καθεστώς ως μουσείου ήταν το επίκεντρο της προσπάθειας του Ατατούρκ να δημιουργήσει μια «κοσμική, ευρωπαϊκή, δυτικoενδεδυμένη δημοκρατία».
«Έναν αιώνα αργότερα, ο Ερντογάν πραγματοποιεί τη δική του επανάσταση… για να διαμορφώσει την Τουρκία στη δική του εικόνα, μια χώρα που είναι συντηρητική κοινωνικά, πολιτικά ισλαμιστική και αντιμέτωπη στη Μέση Ανατολή», δήλωσε ο Cagaptay στο πρακτορείο Al-Monitor. Πρόσθεσε δε πως ο “σουλτάνος” "χρησιμοποιεί την Αγία Σοφία για να υπογραμμίσει τη δική του επανάσταση ,δηλαδή, μια θρησκευτική επανάσταση που πλημμυρίζει το δημόσιο χώρο, την εκπαίδευση και την κυβέρνηση της Τουρκίας με θρησκεία." Ενώ ο Cagaptay είπε ότι η μετατροπή ενδέχεται να μην πραγματοποιηθεί φέτος, αναμένει από τον Ερντογάν, ο οποίος έφτασε στο Κατάρ την Πέμπτη για κρατική επίσκεψη, να συνεχίσει τη μακροχρόνια φιλοδοξία πριν φύγει από το αξίωμά του.
Ο Ozgur Unluhisarcikli, διευθυντής του Γερμανικού fund Marshall, δήλωσε επίσης ότι πιστεύει ότι η τουρκική κυβέρνηση θα επιδιώξει να μετατρέψει το κτίριο στο εγγύς μέλλον. Σημειώνοντας ότι η κίνηση θα αντιστρέψει την πτωτική τάση στην υποστήριξη των ψηφοφόρων για το AKP βραχυπρόθεσμα, ο Unluhisarcikli θεωρεί ότι μια μετατροπή θα αποτελέσει άμεση πρόκληση για τον δημοφιλή δήμαρχο της Κωνσταντινούπολης Ekrem Imamoglu του κόμματος της αντιπολίτευσης (CHP). “Αυτή είναι μια ξεκάθαρη προσπάθεια να δυσφημίσει τον Ekrem Imamoglu, βάζοντάς τον στη λάθος πλευρά μιας πολωτικής συζήτησης», δήλωσε ο Unluhisarcikli στο Al-Monitor. «Φυσικά, η μετατροπή της Αγιάς Σοφιάς σε τζαμί θα είναι πολύ δημοφιλής στο ευρύτερο κοινό, αλλά θα είναι επίσης διχαστικό ζήτημα στο CHP. Αυτό είναι σημαντικό. "
Πρόσθεσε ότι ένα σημαντικό μερίδιο των ψηφοφόρων που υποστηρίζουν διάφορα κόμματα της αντιπολίτευσης της Τουρκίας θεωρούν τη συζήτηση, αν όχι για θρησκευτικούς λόγους, ως ζήτημα εθνικής κυριαρχίας. Το να αντιταχθεί σε μια απόφαση του δικαστηρίου για μετατροπή της Αγιάς Σοφιάς θα φέρει τον Ιμαμόγλου σε αντιπαράθεση με πολλούς από τους υποστηρικτές του, δήλωσε ο αναλυτής. «Ο Ιμάμογλου είναι ο στόχος εδώ», δήλωσε στο Al-Monitor. “Ως δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης, θα πρέπει να ανταποκριθεί. Και ως κοσμοπολίτικο άτομο που είναι, είναι δύσκολο για αυτόν να υποστηρίξει αυτήν την αλλαγή. "
Ρωσική Εκκλησία: Ευελπιστεί στην κρατική σοφία του Ερντογάν
Κι ενώ η ρωσική κυβέρνηση αντέδρασε καταρχήν είχαμε και την τοποθέτηση της Ρωσικής Εκκλησίας για το θέμα.
“Η Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της Ορθόδοξης Ιστορίας και Πολιτισμού και παραμένει, και ελπίζουμε στην κρατική σοφία του Τούρκου ηγέτη Ταγίπ Ερντογάν, καθώς η μετατροπή του μουσείου σε τζαμί απειλεί με συνέπειες”, δήλωσε ο εκπρόσωπος του Πατριαρχείου Μόσχας στο RIA Novosti, π.Νικολάι Μπαλάσοφ. "Υπόσχονται να δημοσιεύσουν επίσημα την απόφαση του Κρατικού Συμβουλίου της Τουρκίας μόνο με την πάροδο του χρόνου, εντός δύο εβδομάδων, αν και σύμφωνα με πληροφορίες την αποδέχτηκαν εκπληκτικά γρήγορα - προφανώς προετοιμασμένοι προσεκτικά. Ωστόσο, σύμφωνα με δημοσιεύματα των μέσων ενημέρωσης, η απόφαση δεν είναι οριστική. Λένε ότι ο ίδιος ο πρόεδρος αποφασίζει .Πώς ο ίδιος ο Atatürk αποφάσισε να μετατρέψει το ναό (τότε τζαμί) σε μουσείο. Σοφή αποφυγή της άμεσης ευθύνης", δήλωσε ο Μπαλάσοφ. Σημείωσε ότι «πραγματικά θα υπάρξει ευθύνη για αυτό», καθώς «οποιαδήποτε «αποτυχία» των μακροχρόνιων ισορροπιών που έχουν αναπτυχθεί στον κόσμο στις διαθρησκευτικές, πολιτιστικές σχέσεις είναι γεμάτη με σοβαρές και δύσκολες προβλέψεις.»
«Σε αυτήν την περίπτωση, μιλάμε για ένα μνημείο μοναδικής, πραγματικά παγκόσμιας σημασίας, και αυτό δεν είναι μόνο ένα πολιτιστικό και ιστορικό αντικείμενο, αλλά και ένα ιερό μέρος για εκατομμύρια ανθρώπους», δήλωσε ο Ρώσος κληρικός, ενώ έκανε λόγο για “σύμβολο όχι μόνο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, αλλά και της Ορθοδοξίας στο σύνολό της”.
Σημείωσε επίσης ότι «εάν οι πληροφορίες των δημοσιογράφων είναι ακριβείς, το δικαστήριο δεν αναγνώρισε τους επαναλαμβανόμενους ισχυρισμούς των Τούρκων μεροληπτικών εμπειρογνωμόνων ότι το διάταγμα του 1934 ήταν άκυρο και ότι δεν είχε αριθμό και η υπογραφή του Ατατούρκ φέρεται να είναι πλαστή». "Όχι, η πράξη του 1934 φαίνεται να αναγνωρίζεται ως νόμιμη. Αλλά ήταν ένα από τα στοχαστικά και επαληθευμένα βήματα του ιδρυτή του σύγχρονου κοσμικού κράτους - της Δημοκρατίας της Τουρκίας. Αξίζει να σαρώσουμε αυτήν την κληρονομιά;" παρατήρησε ο Μπαλάσοφ.
Τόνισε ότι η Εκκλησία της Αγίας Σοφίας περιέχει το «εκπληκτικό μεγαλείο μιας μεγαλόπρεπης χριστιανικής αυτοκρατορίας». Σύμφωνα με τον Μπαλάσοφ, οι πνευματικοί κληρονόμοι αυτής της αυτοκρατορίας είναι οι λαοί της Ρωσίας, οι οποίοι κάποτε «γοητεύτηκαν από αυτήν την ακατάπαυστη ομορφιά» και μεταστράφηκαν στο χριστιανισμό αφού οι πρέσβεις του πρίγκιπα Βλαντιμίρ, του μελλοντικού Βαπτιστή της Ρωσίας, που επισκέφτηκαν την Αγία Σοφία, ανέφεραν στον αφέντη τους: “Δεν γνωρίζουμε, αν ήμασταν στον ουρανό ή στη γη. "
"Και τι θα συμβεί τώρα σε αυτά τα θαυμάσια πρόσωπα του Χριστού και της Μητέρας του Θεού; Άλλωστε, οι Μουσουλμάνοι δεν μπορούν να προσευχηθούν όπου υπάρχουν ανθρώπινες εικόνες. Θα τις καλύψουν ξανά με ασβέστη; Λένε ότι το έχουν ήδη ετοιμάσει, έχουν ήδη αγοράσει χαλιά. Και τι θα λένε οι επισκέπτες από όλο τον κόσμο που θα αντιμετωπίζουν αυτές τις εικόνες για μεγάλο χρονικό διάστημα; Τι θα πει η UNESCO την στιγμή που το μνημείο βρίσκεται στον κατάλογο παγκόσμιας κληρονομιάς; Θα απαντήσουν ότι πρόκειται για εσωτερική υπόθεση της Τουρκίας; Αλλά γιατί πρέπει να ενεργήσει μια πραγματιστική Τουρκία με δικά της έξοδα;” σημείωσε.
Σύμφωνα με αυτόν, τώρα "μένει να ελπίζουμε για την κρατική σοφία" του Προέδρου Ταγίπ Ερντογάν. "Και προσευχόμαστε ο Θεός να τον βοηθήσει να πάρει τη σωστή απόφαση χωρίς να βλάψει τον εαυτό του, τον τουρκικό λαό και όλη την ανθρωπότητα. Η Αγία Σόφια είναι ένα πραγματικά πολύτιμο κομμάτι ολόκληρου του κόσμου και σίγουρα αναπόσπαστο μέρος της ιστορίας και του πολιτισμού μας", κατέληξε ο Μπαλάσοφ.
Ο Μουφτής προτείνει να γίνει η Αγία Σοφία ένας κοινός χώρος προσευχής για Μουσουλμάνους και Χριστιανούς
Στην δίνη όλων αυτών των αντιδράσεων ήρθε η πρόταση του θεσμικά κορυφαίου Μουφτή της Ρωσίας.
Ο Ανώτατος Μουφτής του Κεντρικού Πνευματικού Μουσουλμανικού Συμβουλίου της Ρωσίας, Talgat Tajuddin, πρότεινε να γίνει ο Καθεδρικός Ναός της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη ένας κοινός χώρος λατρείας για Χριστιανούς και Μουσουλμάνους.
"Μπορεί να ανοιχτεί τόσο για τους μουσουλμάνους όσο και για τους χριστιανούς. Επειδή υπάρχει μόνο ένας Θεός, και αυτή η δομή χτίστηκε για να λατρεύει τον Θεό", δήλωσε ο Tajuddin στο Interfax, σχολιάζοντας την απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου της Τουρκίας. Η μία πλευρά του καθεδρικού ναού θα μπορούσε να είναι για μουσουλμάνους, άλλη για τους Ορθόδοξους, με τουρίστες να περπατούν ανάμεσα. Οι Μουσουλμάνοι προσεύχονταν την Παρασκευή, οι Ορθόδοξοι την Κυριακή, είπε ο Ρώσος μουφτής. "Σε μερικούς, αυτό μπορεί να φαίνεται βλασφημία, αλλά νομίζω ότι είναι δυνατό για να φέρουν τους ανθρώπους πιο κοντά", δήλωσε.
Επιπλέον, σε περίπτωση ανανέωσης των θρησκευτικών τελετών στην Αγία Σοφία, ο καθεδρικός ναός θα αρχίσει να εκπληρώνει την αληθινή αποστολή του, είπε, αναφέροντας πώς κάποτε εμποδίστηκε από αστυνομικούς όταν αποφάσισε να προσευχηθεί σε επίσκεψη στον καθεδρικό ναό.
Ταυτόχρονα, υπενθύμισε ότι υπάρχουν πολλοί Ορθόδοξοι Χριστιανοί στην Τουρκία και ότι οι αρχές "θα ήταν πολύ σοφό" να τους επιτρέψουν να προσευχηθούν στον καθεδρικό ναό της Αγίας Σοφίας.
Τέλος, εάν η Αγία Σοφία γίνει ένας κοινός χώρος προσευχής για διαφορετικές θρησκείες, αυτό θα είναι «άξια απάντηση της ανθρωπότητας στις προκλήσεις της πανδημίας», δήλωσε ο μουφτής.
