Τα αποτελέσματα των χθεσινών εκλογών στην Τουρκία επέφεραν κατά γενική ομολογία ένα ροκάνισμα στην ηγεμονία Ερντογάν.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον όμως έχει μια ευρύτερη ανάλυση της νέας κατάστασης που τείνει να εδραιωθεί στην περιοχή της Μέσης Ανατολής.
Ένα νέο μπλοκ αναδύεται στην ευρύτερη Μέση Ανατολή με δηλωμένους στόχους να κυριαρχούν σε ολόκληρο τον αραβικό κόσμο. Στο παιχνίδι προφανώς εμπεριέχονται οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους και “Άγιο Δισκοπότηρο” είναι πάντα ο έλεγχος και η αξιοποίηση του συνόλου της οικονομίας υδρογονανθράκων, από την παραγωγή έως τη μεταφορά.
Τα κορυφαία μέλη του νέου μπλοκ είναι η Τουρκία, το Ιράν και το Κατάρ, με το Ιράκ, τη Συρία, τον Λίβανο και την Ιορδανία να βρίσκονται στην... αίθουσα αναμονής.
Ρώσοι ειδικοί αποκαλούν το νέο μπλοκ "Μεσανατολική Συμφωνία".
Το κλειδί για την επιτυχία του μπλοκ είναι η αναδυόμενη συσχέτιση της επιρροής των μεγάλων δυνάμεων μετά τους πολέμους στη Συρία και το Ιράκ. Η Ρωσία και η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας είναι έτοιμες να συμβιβαστούν με τις περιφερειακές δυνάμεις προκειμένου να εξασφαλίσουν τα ζωτικά και παγκόσμια συμφέροντά τους, ενώ οι ΗΠΑ, η Σαουδική Αραβία και, σε μικρότερο βαθμό, το Ισραήλ, είναι οι “μετανάστες” του μπλοκ.
Οι ρίζες της "Συμφωνίας της Μέσης Ανατολής" βρίσκονται στη Ντόχα. Το Κατάρ το καλοκαίρι του 2017 ξεκίνησε μια μυριάδα διμερών και τριμερών συζητήσεων με το Ιράν και την Τουρκία, αφότου η Σαουδική Αραβία και οι σύμμαχοι της επέβαλαν την πολιορκία στο Κατάρ τον Ιούνιο εκείνου του έτους.
Το δεύτερο εξάμηνο του 2018, και με τον αρχικό αντίκτυπο της πολιορκίας να έχει βελτιωθεί σε μεγάλο βαθμό, η Ντόχα, η Τεχεράνη και η Άγκυρα άρχισαν να μιλάνε για τη διαμόρφωση ενός συνεκτικού στρατηγικού μπλοκ.
Σύμφωνα με τον Iman Zayat, διευθυντή της εφημερίδας “The Arab Weekly”, στα τέλη Νοεμβρίου του 2018, οι τρεις χώρες συνήψαν συμφωνία στην Τεχεράνη για τη δημιουργία μιας «κοινής ομάδας εργασίας για τη διευκόλυνση της διαμετακόμισης αγαθών μεταξύ των τριών χωρών».
Αυτή ήταν η αρχή μιας βαθιάς επανευθυγράμμισης των τριών περιφερειακών δυνάμεων. "Το Κατάρ έχει αμετάκλητα ενώσει δυνάμεις με την Άγκυρα και την Τεχεράνη εναντίον των πρώην Αραβικών συμμάχων του. Έχει καταλήξει σίγουρα σε μια περιφερειακή συμμαχία που επιδιώκει γεωπολιτική κυριαρχία οδηγώντας σε αστάθεια", σημείωσε ο Zayat.
Δεν χρειάστηκε πολύς χρόνος για τις τρεις δυνάμεις να συνειδητοποιήσουν ότι για να επιτύχει ένα τέτοιο μπλοκ, πρέπει να επικεντρωθεί σε ζητήματα ασφαλείας και όχι μόνο σε οικονομικά θέματα.
Ακολούθησαν οι εξελικτικές διαπραγματεύσεις. Στα μέσα Δεκεμβρίου του 2018, οι τρεις υπουργοί Εξωτερικών υπέγραψαν τα πρωτόκολλα και τις συμφωνίες για το νέο μπλοκ στο περιθώριο του 18ου φόρουμ της Ντόχα. Στο φόρουμ, το Κατάρ αποκάλεσε επισήμως ην πρωτοβουλία ως "μια νέα συμμαχία που θα αντικαταστήσει το παλιό συμβούλιο συνεργασίας του Κόλπου". Έκτοτε, πραγματοποιήθηκαν συγκεκριμένες διαπραγματεύσεις για την εδραίωση του μπλοκ. Οι τελικές λεπτομέρειες για τις κοινές δράσεις και τις κοινές προτεραιότητες, ιδίως την ενσωμάτωση των αραβικών κρατών, διατυπώθηκαν στις αρχές Μαρτίου 2019.
Το Ιράν ήταν η κυρίαρχη δύναμη σε αυτή τη φάση.
Η τελευταία αποφασιστική ώθηση για την αραβική ενσωμάτωση πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του Μπασάρ αλ-Ασαντ στην Τεχεράνη στις 25 Φεβρουαρίου 2019. Σημαντικό στοιχείο, κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Τεχεράνη, ήταν πως ο Assad δεσμεύθηκε να στηρίξει το νέο μπλοκ και να υποστηρίξει την... μεγαλύτερη Μέση Ανατολή που προσπάθησαν να δημιουργήσουν τα μέλη του μπλοκ.
Οι γεωστρατηγικοί και γεωοικονομικοί στόχοι του μπλοκ είναι τεράστιοι και σε μεγάλο βαθμό εφικτοί.
Ο πρώτος στόχος της «Συμφωνίας της Μέσης Ανατολής» ήταν να εδραιωθεί γρήγορα η ισχυρή επιρροή πάνω στο Ιράκ, τη Συρία, το Λίβανο και την Ιορδανία.
Ο μεγαλύτερος φόβος των μελών του μπλοκ, ωστόσο, ήταν η πιθανή ανάδυση των Κούρδων ως περιφερειακής εξουσίας. Η γενική ευαισθησία των τεσσάρων αραβικών χωρών στη νέα περιφερειακή στάση ήταν εμφανής από την κατάφωρη παραβίαση των αμερικανικών κυρώσεων για το Ιράν.
Ως εκ τούτου, αυτή η περιοχή θα αποτελέσει σύντομα το κλειδί για μια νέα μεγαλο-στρατηγική και μεγαλο-οικονομική στάση για ολόκληρη τη Μέση Ανατολή.
Η Τεχεράνη αναδείχθηκε ως η κυρίαρχη δύναμη και στον τομέα της ασφάλειας.
Στις 18 Μαρτίου 2019, οι στρατιωτικοί διοικητές του Ιράν, της Συρίας και του Ιράκ συναντήθηκαν στη Δαμασκό προκειμένου να συζητήσουν μακροπρόθεσμη στρατηγική και επιχειρησιακή συνεργασία. Οι αντιπροσωπείες αποτελούνταν από τον Mohammad Bagheri (αρχηγός του προσωπικού των ιρανικών ενόπλων δυνάμεων), Ali Abdullah Ayyoub (υπουργός Άμυνας της Συρίας) και τον Othman al-Ghanmi (αρχηγός του στρατού του Ιράκ). Επισήμως, η διάσκεψη κορυφής αφορούσε τον συντονισμό των αντιτρομοκρατικών επιχειρήσεων, την κοινή εξασφάλιση και το άνοιγμα των συνόρων.
Στην πραγματικότητα, η τριμερής σύνοδος κορυφής συζήτησε την αναδυόμενη περιφερειακή στάση τώρα που οι πόλεμοι στη Συρία και στο Ιράκ πλησιάζουν στο τέλος τους.
Ο Μπαγκέρι εξήγησε ότι ο στόχος της “τριμερούς διάσκεψης κορυφής μεταξύ Ιράν, Συρίας και Ιράκ με τη συμμετοχή των ανώτερων διοικητών τους ήταν να συντονίσουν τις προσπάθειες για την καταπολέμηση των τρομοκρατικών ομάδων στην περιοχή. ... Τα τελευταία χρόνια υπήρξε άριστος συντονισμός μεταξύ του Ιράν, της Συρίας, της Ρωσίας και του Ιράκ και υπήρξε αλληλεγγύη με τον Άξονα Αντίστασης που οδήγησε σε σημαντικές νίκες στην καταπολέμηση της τρομοκρατίας και σήμερα, με βάση αυτές οι νίκες, επιχειρείται η εδραίωση της κυριαρχίας και η πρόοδος προς την απελευθέρωση της υπόλοιπης Συρίας. "
Ταυτοχρόνως, οι αρχικές ενδείξεις για τα επόμενα βήματα ήδη ξεδιπλώνονταν.
Στα μέσα Μαρτίου του 2019, ο αντιπρόεδρος της Τουρκίας Μουχτέρεμ Ίντσε και ο Ιρανός ομόλογός του, Χουσεΐν Ζουλφιτάρι, κατέληξαν σε «συμφωνία για την έναρξη ταυτόχρονης επιχείρησης κατά των τρομοκρατικών ομάδων που απειλούν την ασφάλεια και των δύο χωρών» κατά τη διάρκεια συνάντησης στην Άγκυρα.
Εάν αυτή καταστεί επιτυχής θα είναι η πρώτη από πολλές επιχειρήσεις. Η πρώτη κοινή επιχείρηση πραγματοποιήθηκε στις 18-23 Μαρτίου 2019, κυρίως στο βόρειο Ιράκ. Εκτός από τους εκτεταμένους βομβαρδισμούς, περίπου 600 ένοπλοι από τουρκικές και ιρανικές ειδικές δυνάμεις διενήργησαν κοινές επιχειρήσεις επιδρομών εναντίον κουρδικών "τρομοκρατικών στρατοπέδων".
Τις τελευταίες ημέρες της επιχείρησης, εναέριες βομβιστικές επιθέσεις καταγράφηκαν σε όλους τους Κούρδους μετανάστες στη Συρία, το Ιράκ, την Τουρκία και το Ιράν. Στις 24 Μαρτίου 2019, η Άγκυρα και η Τεχεράνη ανακοίνωσαν ότι «είναι αποφασισμένοι να συνεχίσουν να διεξάγουν τέτοιες κοινές αντιτρομοκρατικές επιχειρήσεις».
Εν τω μεταξύ, το Κατάρ έχει αναδειχθεί ως κυρίαρχη δύναμη σε όλα τα ζητήματα που αφορούν την περιφερειακή οικονομία.
Η πρώτη προτεραιότητα ήταν να κατασκευαστούν οι νέοι πετρελαϊκοί και αγωγοί φυσικού αερίου του Κατάρ στη Μεσόγειο μέσω του διαύλου Ιράν-Ιράκ-Συρίας και επίσης να συνδεθούν με τους αγωγούς στην Τουρκία.
Αυτοί οι αγωγοί θα υποκαθιστούσαν τους αρχικά σχεδιασμένους «σουνιτικούς αγωγούς» οι οποίοι είχαν οδό μέσω Κατάρ-Σαουδικής Αραβίας-Ιράκ-Συρίας.
Οι νέοι αγωγοί θα μεταφερθούν στις ακτές της Μεσογείου αέριο και πετρέλαιο από το Κατάρ και το Ιράν. Οι αγωγοί θα ακολουθούνται από γραμμές ηλεκτρικής ενέργειας και ολοκληρωμένη υποδομή μεταφορών σε περιφερειακή βάση.
Η μακροπρόθεσμη στρατηγική υποδομή που οραματίστηκε η «ΜέσΑνατολική Συμφωνία» αντανακλά τις μεγάλες στρατηγικές φιλοδοξίες του Ιράν και της Τουρκίας.
Οι βασικές αρτηρίες θα προέρχονταν από το Ιράν μέχρι τις ακτές της Μεσογείου και από τη δυτική Τουρκία έως την Ερυθρά Θάλασσα και το Hijaz. Τελικά, αυτοί οι δρόμοι θα αντικατασταθούν από σιδηροδρόμους. Το Ιράν και το Ιράκ έχουν ήδη αρχίσει να κατασκευάζουν τη σιδηροδρομική γραμμή από τη διέλευση των συνόρων Shalamcheh στη Βασόρα του Ιράκ. Αυτό είναι το πρώτο τμήμα μιας γραμμής που θα φτάσει στη Λατάκια. Η Τεχεράνη διαπραγματεύεται με τη Δαμασκό.
Από κοινού, οι νέοι σιδηρόδρομοι θα παρέχουν πρόσβαση στον Νέο Δρόμο Μεταξιού στην Ανατολική Μεσόγειο και την Ερυθρά Θάλασσα. Το εγχείρημα θα συνδέσει τη διαδρομή Βορρά-Νότου Ρωσίας-Ιράν με τη Μεσόγειο και θα αποτελούσε επέκταση της σιδηροδρομικής γραμμής Ευρώπης-Τουρκίας όπως και ο παλιός σιδηρόδρομος της Βαγδάτης και του Περσικού Κόλπου.
Το υπάρχον ιρανικό σιδηροδρομικό σύστημα συνδέει τη σιδηροδρομική γραμμή Βορρά-Νότου με τα πακιστανικά σύνορα και, επομένως, τελικά με τη Δυτική Κίνα.
Τόσο το Πεκίνο όσο και η Μόσχα ενδιαφέρονται περισσότερο για την ταχεία ολοκλήρωση αυτών των σιδηροδρομικών γραμμών στο πλαίσιο της εκτεταμένης πρωτοβουλίας Belt and Road (BRI).
Συνολικά, η συμφωνία συνεργασίας μεταξύ των τριών μελών του μπλοκ (Κατάρ, Ιράν και Τουρκία) και η συμφωνία μεταφορών μεταξύ Ιράν, Ιράκ και Συρίας προβλέπουν ένα οδικό και σιδηροδρομικό σύστημα που θα συνδέει όλα αυτά τα κράτη. Αυτό καθιστά το Ιράν τον κύριο άξονα των περιφερειακών δικτύων μεταφοράς και, ως εκ τούτου, αποτελεί βασικό προμηθευτή πρόσβασης για την Κίνα.
Στις 19 Μαρτίου 2019, ο υπουργός Εμπορίου της Κίνας Zhong Shan τόνισε το ρόλο του Ιράν ως «στρατηγικού εταίρου» στη Μέση Ανατολή για την «περαιτέρω ανάπτυξη των οικονομικών και εμπορικών δεσμών» με ολόκληρη την περιοχή.
Ο δεύτερος στόχος της «Συμφωνίας της Μέσης Ανατολής» ήταν να χρησιμοποιήσει το αραβικό μπλοκ, ιδίως τα σουνιτικά του στοιχεία, σε συνδυασμό με την κλιμάκωση της Υεμένης και την αυξανόμενη εχθρότητα του Ομάν, προκειμένου να πνίξει και να υποτάξει Σαουδική Αραβία. Με τη Σαουδική Αραβία ήδη κοντά στη βύθιση λόγω της εριστικής βασιλείας του πρίγκιπα Μοχάμεντ Μπιν Σαλμάν Αλ Σαούντ , οι ηγέτες στη Ντόχα, την Τεχεράνη και την Άγκυρα φαίνονται πεπεισμένοι ότι θα πάρει μόνο λίγη πίεση προκειμένου να επιτευχθεί η διάσπαση και η αυτοδιάθεση της Σαουδικής Αραβίας.
Ο αυξανόμενος αντίκτυπος των φυλετικών και τζιχάντικων κινήσεων κατά του Al-Saud που διοργανώνονται στα υψίπεδα του Nejdi και η ριζοσπαστικοποίηση και μαχητικότητα των Σιιτών θεωρείται πως θα επιταχύνουν την αυτοδιάθεση της Σαουδικής Αραβίας σύμφωνα με τις παραδοσιακές γραμμές. Ακόμα κι αν ο Αλ Σαούντ δεν χάσει σύντομα την εξουσία, οι μυριάδες εσωτερικών προβλημάτων θα εμπόδιζαν την Σαουδική Αραβία να παίζει περιφερειακό ρόλο ενάντια στο νέο μπλοκ και τους συμμάχους του.
Ένας μεγάλος αριθμός αξιωματούχων και εμπειρογνωμόνων πληροφοριών σε όλη τη Μέση Ανατολή συμφωνούν με αυτήν την αξιολόγηση.
Η Ρωσία έχει τεθεί σε δύσκολη θέση από την εμφάνιση της «Συμφωνίας της Μέσης Ανατολής».
Οι Ρώσοι εμπειρογνώμονες εξήγησαν στα τέλη Δεκεμβρίου του 2018 ότι «η Τουρκία, το Ιράν και το Κατάρ κινούνται άμεσα προς τη δημιουργία μιας πλήρους συμμαχίας στη Μέση Ανατολή, απειλώντας να κάνουν σοβαρές προσαρμογές στο status quo στην περιοχή».
Επίσης, η Ρωσία έχει μια μακρόχρονη διαμάχη με το Κατάρ λόγω της υποστήριξής του στους τζιχάντστες από τον Βόρειο Καύκασο.
Το σημαντικότερο είναι ότι ο μεγάλος σχεδιασμός του Κρεμλίνου για το μέλλον της Μεγάλης Μέσης Ανατολής έγκειται στην άνοδο της εύφορης ημισελήνου των μειονοτήτων - όπου στους Κούρδους έχει ανατεθεί βασικός ρόλος - ως ζώνη ασφαλείας που περιέχει την έξαρση του σουνιτικού αραβικού περιβάλλοντος και εμποδίζει την πρόσβαση τόσο του Ιράν όσο και της Τουρκίας..
Η Ρωσία γνωρίζει ότι τόσο το Ιράν όσο και η Τουρκία είναι αδιάκριτοι εχθροί των Κούρδων και δεν θα επέτρεπαν ποτέ στους Κούρδους να δημιουργήσουν μια βιώσιμη οντότητα στα σύνορά τους, παρά τη στήριξη της Ρωσίας. Οι τουρκικές και ιρανικές κοινές επιχειρήσεις εναντίον των Κούρδων στο βόρειο Ιράκ αποτελούν προάγγελο της προσεχούς αντιτρομοκρατικής κλιμάκωσης, μια κλιμάκωση που η Ρωσία δεν μπορεί να αποτρέψει.
Ταυτόχρονα, η Ρωσία εξακολουθεί να είναι η κύρια μεγάλη δύναμη στην περιοχή και ο διευκολυντής των σχεδίων πρόσβασης και ανάπτυξης της Κίνας.
Για να διατηρήσει τα ζωτικά της συμφέροντα στο πλαίσιο της ανόδου του μπλοκ, η Ρωσία ίσως πρέπει να αντιμετωπίσει την επιτακτική ανάγκη για σημαντικούς συμβιβασμούς. Ρώσοι εμπειρογνώμονες και αξιωματούχοι αναγνωρίζουν την ύπαρξη ενός χειρότερου σεναρίου που επικεντρώνεται στη ρωσική παρουσία κατά μήκος των ανατολικών ακτών της Μεσογείου. Για να επιτευχθεί αυτό, η Ρωσία θα πρέπει να σφυρηλατήσει στενότερη συμμαχία με τους Αλαβίτες, τους Δρούζους και τις αστικές ελίτ της Συρίας, καθώς και να προστατεύσει το Ισραήλ τόσο από το Ιράν όσο και από την Τουρκία.
Ως εκ τούτου, παραδέχεται το Κρεμλίνο, η αντιπαράθεση μπορεί να είναι αναπόφευκτη.
Ως αποτέλεσμα, στις 19 Μαρτίου, ο Πούτιν απέστειλε τον Υπουργό Άμυνας Σεργκέι Σογιγκού στη Δαμασκό. Ο πρωταρχικός στόχος της επίσκεψης του Shoigu ήταν να εγγυηθεί τα ρωσικά συμφέροντα στο πλαίσιο της νέας περιφερειακής στάσης.
Συναντήθηκε πρώτα με τον Μπασάρ αλ-Ασαντ και μεταβίβασε ένα ειδικό μήνυμα από τον Πούτιν. Ο Υπουργός Shoigu πραγματοποίησε συνομιλίες με τον Ασαντ, ολόκληρη την ηγεσία της Αραβικής Αμύνης και ανώτερους Ρώσους στρατηγούς. Ο Ασάντ και οι στρατηγοί του παραδέχτηκαν ότι δεν υπήρξε υποκατάστατο στη ρωσική στρατιωτική βοήθεια και ότι χωρίς τη Ρωσία θα ήταν αδύνατο να ολοκληρωθεί η ήττα των τζιχαντιστών και να ελευθερωθεί η συριακή επικράτεια.
Ο Shoigu απάντησε ότι η Ρωσία «θα συνεχίσει να υποστηρίζει τις προσπάθειες για τον έλεγχο του συριακού καθεστώτος σε όλη τη χώρα» κάτω από συνθήκες μιας πραγματικής συμμαχίας.
Ο Ασαντ ήταν ενθουσιώδης στον έπαινο του για τον Πούτιν και τη ρωσική βοήθεια, αλλά ο Ρώσος υπουργός Άμυνας δεν ήταν πεπεισμένος.
Εν τω μεταξύ, το Κατάρ και οι σύμμαχοί του κατέστησαν σαφές ότι δεν φοβούνται την αντίδραση των ΗΠΑ στο φαινόμενο της «ΜέσΑνατολικής Συμφωνίας».
Ταυτόχρονα, οι ΗΠΑ παραμένουν σταθερές στην πρόληψη από την εδραίωση της εμπλοκής Κίνας και Ρωσίας στην ευρύτερη Μέση Ανατολή. Οι ανώτεροι αξιωματούχοι των ΗΠΑ, κυρίως ο Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας John Bolton και ο υπουργός Εξωτερικών Mike Pompeo, προειδοποίησαν επανειλημμένα ότι δεν μπορεί να υπάρξει συμβιβασμός με την Κίνα ούτε ανοχή στην άνοδο της Κίνας οπουδήποτε.
Δεδομένου ότι η αμερικανική επιρροή στην Αραβική Μέση Ανατολή, μέχρι το 2019, έμοιαζε ανύπαρκτη, παρά την παρουσία των αμερικανικών δυνάμεων σε Συρία-Ιράκ-Ιορδανία και τις ιδιαίτερες σχέσεις με τη Σαουδική Αραβία, το αμερικανικό μάτι εστίασε στο Αζερμπαϊτζάν.
Η Ουάσιγκτον είναι πεπεισμένη ότι εάν εφαρμοστεί μεγάλη πίεση, τότε το Μπακού θα κόψει τις κρίσιμες μεταφορικές αρτηρίες, που διέρχονται και διασυνδέονται στο Αζερμπαϊτζάν εις βάρος του Νέου Δρόμου του Μεταξιού και του μπλοκ που τον υποστηρίζει. Αυτό, όμως, θα ενισχύσει μόνο την Τουρκία και το Ιράν σε περαιτέρω αντι-αμερικανικές ενέργειες μέσα και γύρω από τη Μέση Ανατολή, ενισχύοντας έτσι το νέο μπλοκ
