Σοκαρισμένη αλλά όχι αιφνιδιασμένη η ελληνική κοινωνία ύστερα από την είδηση σχετικά με τους μαθητές γυμνασίου στην Κρήτη, οι οποίοι ύστερα από χρήση καπνικών προϊόντων, βρέθηκαν σε ημι-λιπόθυμη κατάσταση στο χώρο του σχολείου και χρειάστηκε να μεταφερθούν στο νοσοκομείο. Σχεδόν εξίσου ανησυχητική, η ‘εύκολη’ πρόσβαση των ανηλίκων στα προϊόντα καπνού. Με αφορμή το δυσάρεστο περιστατικό, το protothema.gr διερευνά το θέμα του καπνίσματος στα Ελληνόπουλα.
Τουλάχιστον δύο στα πέντε αγόρια και κορίτσια της Α’ Λυκείου, δηλαδή ηλικίας 15/16 ετών, (41,5%) στην Ελλάδα έχουν καπνίσει έστω και μία φορά παραδοσιακό ή/και ηλεκτρονικό τσιγάρο, το οποίο αποτελεί σήμερα το επικρατέστερο καπνικό προϊόν μεταξύ των εφήβων. Την τελευταία οκταετία, η χρήση του έχει αυξηθεί σημαντικά, ιδιαίτερα μεταξύ των κοριτσιών. Αν και το κάπνισμα του παραδοσιακού τσιγάρου εμφανίζεται σταθερό σε σχέση με το 2018, φαίνεται πως γίνεται σήμερα ολοένα και λιγότερο δημοφιλές συγκριτικά με οκτώ χρόνια πριν (2014) ή 12 χρόνια πριν (2010). Τουλάχιστον ένας στους τέσσερις εφήβους, κυρίως αγόρια, αναφέρουν κάπνισμα ναργιλέ. Στις περιπτώσεις των οικογενειών, που καπνίζουν οι γονείς, έστω και σπάνια, είναι σαφώς περισσότεροι οι έφηβοι, που ξεκινούν κι εκείνοι το κάπνισμα.
Πρόκειται για τα σημαντικότερα ευρήματα της πιο πρόσφατης σχολικής έρευνας (2022) του ΕΠΙΨΥ (Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγείας Νευροεπιστημών και Ιατρικής Ακρίβειας «Κώστας Στεφανής») με τίτλο «Πανελλήνια έρευνα για τις συμπεριφορές που συνδέονται με την υγεία των έφηβων-μαθητών» (Έρευνα HBSC/WHO), η οποία περιλάμβανε ερωτήσεις για το κάπνισμα και παρουσιάστηκε περίπου 6 μήνες πριν. Στη συγκεκριμένη έρευνα, επισημαίνονται σημαντικές διαφορές ανά φύλο, οικονομικό επίπεδο οικογένειας, γεωγραφικά στρώματα και κάπνισμα γονιού.
Τα βασικά σημεία της έρευνας
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Καρκίνος στοματοφάρρυγγα: Κι όμως δεν φταίει το κάπνισμα!
Αν και όπως προκύπτει από την έρευνα, στην πλειονότητά τους, οι μαθητές της Α’λυκείου (15/16 ετών) στην Ελλάδα ΔΕΝ έχουν καπνίσει, περισσότεροι από δύο στους πέντε μαθητές (41,5%) έχουν καπνίσει έστω και μία φορά ηλεκτρονικό και/ή παραδοσιακό τσιγάρο.
Σχεδόν οι δύο στους 5 (38,6%) έχουν καπνίσει ηλεκτρονικό τσιγάρο, ένας στους 4 (25,1%) έχει επαναλάβει τη χρήση πάνω από 3 φορές. Ο ένας στους πέντε εφήβους (20%) έχει καπνίσει ηλεκτρονικό τσιγάρο πολύ πρόσφατα, δηλαδή μέσα στον τελευταίο μήνα, ενώ κατά την ίδια περίοδο, ένας στους 9 (10,8%) έχει επαναλάβει τη χρήση για περισσότερες από 3 φορές.
Σχετικά με το παραδοσιακό τσιγάρο, τουλάχιστον ένας στους 4 μαθητές της Α’ Λυκείου (28,2%) έχει καπνίσει έστω και μία φορά παραδοσιακό τσιγάρο. Σχεδόν ένας στους πέντε (18,6%) έχει καπνίσει περισσότερες από 3 φορές. Μέσα στον τελευταίο μήνα, ο ένας στους έξι εφήβους (16,6%) έχει καπνίσει παραδοσιακό τσιγάρο. Την ίδια χρονική περίοδο, ένας στους 8 (11,7%) έχει καπνίσει τσιγάρο πάνω από 3 φορές. Σε εβδομαδιαία βάση καπνίζει ο ένας στους εννέα (11,1%) ενώ σε καθημερινή, ο ένας στους 12 (7,8%).
Υπογραμμίζεται, ότι σχεδόν όλοι οι μαθητές της Α’ Λυκείου (τα 2/3), που ανέφεραν κάπνισμα ηλεκτρονικού τσιγάρου, έχουν καπνίσει και παραδοσιακό τσιγάρο.
Την εμπειρία του ναργιλέ έχει δοκιμάσει τουλάχιστον ένας στους 4 μαθητές της Α’ Λυκείου (26,8%) έστω και μία φορά. Περισσότερες από τρεις φορές, έχει καπνίσει ναργιλέ ένας στους 7 (14,6%) ενώ ο ένας στους 10 (10,4%) πολύ πρόσφατα – δηλαδή, μέσα στον τελευταίο μήνα. Την ίδια περίοδο, ένας στους 17 (4,5%) έχει επαναλάβει τη χρήση ναργιλέ περισσότερες από 3 φορές.
Ηλεκτρονικό τσιγάρο τα κορίτσια, ναργιλέ τα αγόρια
Σε ό,τι αφορά τα φύλα, δεν σημειώνονται ιδιαίτερες διαφορές μεταξύ αγοριών και κοριτσιών στο κάπνισμα αν και την τελευταία οκταετία, σε υψηλότερα ποσοστά, τα κορίτσια έχουν πειραματιστεί με ηλεκτρονικά τσιγάρα ενώ τα αγόρια κάνουν ναργιλέ.
Η επαρχία ψηφίζει ηλεκτρονικό τσιγάρο
Σχετικά με τη γεωγραφική διασπορά, το ηλεκτρονικό τσιγάρο είναι πιο διαδεδομένο στο Νομό Θεσσαλονίκης και σε όλες μαζί τις λοιπές Περιοχές έναντι του Νομού Αττικής.
Καπνίζουν οι γονείς; Καπνίζουν και τα παιδιά
Ο παράγοντας, που έχει καθοριστική σημασία για τον επιπολασμό του καπνίσματος είναι όταν και οι ίδιοι οι γονείς είναι καπνιστές – έστω και σπάνια. Στις περιπτώσεις αυτές, το ποσοστό των εφήβων, που καπνίζουν, είναι κατά πολύ υψηλότερο.
Ειδικότερα, έστω κι ένας ή μία γονιός, που καπνίζει αναφέρθηκε από σχεδόν δύο στους τρεις (62,1%) 15χρονους και 16χρονους. Σημαντικά υψηλότερο ήταν το ποσοστό οικογενειών χαμηλότερου αναλογικά οικονομικού επιπέδου (70,2%) συγκριτικά με οικογένειες μέσου (60,4%) ή υψηλότερου (56,2%) οικονομικού επιπέδου.
Σύμφωνα με την επιστημονικά υπεύθυνη της έρευνας, Ομότιμη Καθηγήτρια της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ, κ. Άννα Κοκκέβη, «τα πρόσφατα ευρήματα για το κάπνισμα στους εφήβους αναδεικνύουν για μία ακόμα φορά τη μεγάλη σημασία που το περιβάλλον έχει στην πιθανότητα έναρξης και παραμονής των εφήβων σε συμπεριφορές που θέτουν την υγεία τους σε κίνδυνο (ασφαλώς, κι άλλοι παράγοντες συνδράμουν στο παραπάνω). Διότι, αφενός -από άποψη κανονιστικού πλαισίου-, οι έφηβοι φαίνεται να διατηρούν στη χώρα μας μία σχετικά απρόσκοπτη πρόσβαση σε προϊόντα τα οποία βάσει νόμου προορίζονται μόνο για ενήλικους, αφετέρου -από άποψη οικογενειακών προτύπων- ένα μεγάλο ποσοστό εφήβων μεγαλώνουν σε νοικοκυριά, στα οποία έστω κι ένας γονιός καπνίζει, με αποτέλεσμα οι έφηβοι αυτοί να εμφανίζονται στην έρευνά μας με μεγαλύτερη πιθανότητα να καπνίζουν και οι ίδιοι».
Οι μαρτυρίες
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Αυτή είναι η συνήθεια που σκοτώνει και δεν είναι το κάπνισμα!
Τα ‘στέκια’
«’Πάμε πίσω να καπνίσουμε’, ακούς μόλις χτυπήσει κουδούνι - υπάρχει συγκεκριμένο σημείο στο σχολείο, που γίνεται η μάζωξη στα διαλείμματα – πίσω από το κτίριο», αρχίζει να λέει ο Δ.Π., μαθητής λυκείου. «Τα κορίτσια προτιμούν ηλεκτρονικό ξεκάθαρα, μάλλον επειδή το θεωρούν πιο light, πιο ασφαλές και δεν βρωμάει. Μάλιστα, στα social media επικρατεί μία ‘κουλτούρα’ όπου τα κορίτσια συνηθίζουν να τραβάνε βίντεο καπνίζοντας ηλεκτρονικό τσιγάρο», συνεχίζει ο ίδιος.
«Στο σχολείο μας, εξαίρεση είναι τα παιδιά που ΔΕΝ καπνίζουν. Έχουμε ένα είδος ‘ομίλου’ τα τελευταία 3,4 χρόνια… το ‘Tzoura Club’-20, 30 παιδιά μαζεύονται για να καπνίσουν. Είναι παράδοση. Στο προαύλιο, στις τουαλέτες. Πολλές φορές, δεν πατάνε πρώτη ώρα ή δεν έρχονται στη γυμναστική για να καπνίσουν. Γενικά, προτιμούν το ηλεκτρονικό, επειδή δεν μυρίζει, επομένως είναι πιο δύσκολα ανιχνεύσιμο από γονείς ή καθηγητές», θα πει ο Γ.Χ, επίσης μαθητής λυκείου.
«Καπνίζω, γιατί…»
Η ‘μαγκιά’, το να ‘δειχτούν’ στην παρέα, το να γίνουν πιο εύκολα αποδεκτοί, ο μιμητισμός είναι οι βασικοί λόγοι, για τους οποίους ξεκινούν τα παιδιά το κάπνισμα. Την ίδια στιγμή, όλοι θεωρούν ότι μπορούν να το κόψουν, οποιαδήποτε στιγμή το θελήσουν.
«Στην τάξη μου, είμαστε 22 παιδιά. Καπνίζουν τα 16. Και κανονικό και ηλεκτρονικό», θα πει ο Γ.Χ. ενώ όπως λένε και οι δύο νεαροί: «το κάπνισμα αρχίζει συνήθως για να δείξεις στους υπόλοιπους ότι δεν είσαι ‘εκτός’ – ίσως πρώτα ηλεκτρονικό, επειδή θεωρείται πιο ‘εύκολο’. Γενικά, είναι ένας που θα ξεκινήσει, στην αρχή θα αρνηθεί να δώσει στους άλλους, εκείνοι επιμένουν… Μετά, αρχίζουν κανονικά. Μπαίνεις πιο εύκολα στην παρέα έτσι, δεν νιώθεις ‘ξένος’. Και όταν βλέπεις ότι ο άλλος ήδη καπνίζει 6 μήνες χωρίς να έχει πάθει τίποτε, λες άμα κάνεις κι εσύ το ίδιο, ούτε εσύ θα πάθεις τίποτε. Όλοι λένε ‘όποτε θέλω το κόβω’ - κάνω τώρα στην εφηβεία λίγο, μετά θα σταματήσω…».
Οι ανύπαρκτες ‘περιπολίες’
Καθηγητές και Διεύθυνση δεν φαίνεται να λειτουργούν αποτελεσματικά, όπως προκύπτει από τα λεγόμενα των παιδιών: «Αν το πάρουν είδηση, απειλούν για μονοήμερες (αποβολές) - αλλά πόσες να δώσουν; Θα μείνουν όλα τάξη;», σημειώνει ο Γ.Χ. και προσθέτει: «Αν και στο γυμνάσιο οι καθηγητές ήταν κάθετοι, στο λύκειο αυτό σταματάει. Και τα παιδιά δεν κάνουν κάποια προσπάθεια να κρυφτούν. Θυμάμαι μόνο μία φάση με ένα παιδί που κάπνιζε και του είπε καθηγητής: ‘μην καπνίζεις και περνάνε απ’έξω και σε βλέπουν οι γονείς, πήγαινε τουλάχιστον πιο πέρα’».
Το ίδιο ‘άνευρες’ είναι οι αντιδράσεις των εκπαιδευτικών και στο σχολείο του Δ.Π.: «Φυσικά και γνωρίζουν όλοι που πηγαίνουν τα παιδιά για να καπνίσουν. Δεν τους κάνουν παρατήρηση – αρκεί να μην βγουν προς το προαύλιο και τους δουν τα υπόλοιπα παιδιά.
Μία φορά μόνο, θυμάμαι το διευθυντή που πήγε να ‘μαζέψει’ ένα παιδί που κάπνιζε πίσω όταν χτύπησε το κουδούνι. Αν και του ζήτησε να πετάξει το τσιγάρο, αυτός συνέχιζε να το κρατάει στο χέρι και να του λέει ‘…να κάνω μία τζούρα ακόμη’… Τσακώθηκαν, νομίζω πήρε ημερήσια… Γενικά, οι καθηγητές δεν δίνουν σημασία στο θέμα, το έχουν παραμελήσει. Μάλιστα, μία καθηγήτρια, που είναι καπνίστρια και προσπαθεί να το κόψει, δεν κάνει ποτέ παρατήρηση στα παιδιά που καπνίζουν, επειδή λέει πως ‘καταλαβαίνει ότι δεν μπορούν να το σταματήσουν’». Όπως δε επισημαίνει ο Γ.Χ. «πλησιάζοντας τα 18, τα παιδιά θεωρούν ότι είναι ενήλικα. ‘Ο καθηγητής μπορεί να μου πει ό,τι θέλει αλλά δεν είμαι υποχρεωμένος να τον ακούσω – δικό μου είναι το σώμα και είναι δικαίωμά μου να κάνω ό,τι θέλω μ’αυτό’».
Επιπλέον, τα παιδιά αναφέρουν πως δεν θυμούνται να έχει γίνει κάποια ενημέρωση στο σχολείο τους για το κάπνισμα, την αξία της πρόληψης καθώς και τις επιπτώσεις στην υγεία τους. «Μόνο από το ΚΕΘΕΑ ήρθαν κάποια στιγμή φέτος να μας μιλήσουν – πέρσι είχε συμβεί ένα περιστατικό στο σχολείο λόγω χρήσης… Για το τσιγάρο, όχι», δηλώνει ο Γ.Χ.
Οι γονείς σε ρόλο … Κέρβερου
«Ο φόβος και ο τρόμος των παιδιών είναι μήπως μάθουν οι γονείς τους ότι καπνίζουν», εξομολογείται ο Γ.Χ. και συνεχίζει: «Υπάρχουν περιστατικά που όταν μαθαίνουν οι γονείς ότι καπνίζει το παιδί, μπορεί να μην το αφήσουν να βγει για ένα μήνα, προσπαθούν να το πείσουν να ξεκόψει, πέφτουν απαγορεύσεις… Βέβαια, μόλις αρχίσουν πάλι οι εξόδοι, το παιδί θα επανέλθει σ’αυτό που ξέρει, το κάπνισμα - αφού αυτοί είναι οι φίλοι του. Αν, δηλαδή, είναι 10 παιδιά που καπνίζουν, τί θα κάνει; Υπάρχουν και οι εξαιρέσεις, βέβαια. Θυμάμαι πέρσι μία φορά, που ένα παιδί το έφερε σχολείο η μητέρα του, βγήκε από το αυτοκίνητο και κάπνιζε - δίπλα κάπνιζε η μητέρα του. Η απόλυτη συγκατάθεση! Μου είχε κάνει εντύπωση όταν το είδα…».
«Λίγοι είναι εκείνοι που θα σταματήσουν να καπνίζουν, επειδή θα τους μιλήσουν οι γονείς τους. Το καλύτερο θα ήταν οι γονείς να μιλούσαν στα παιδιά από πιο νωρίς, στο δημοτικό, στο γυμνάσιο. Γιατί μετά, άμα ξεκινήσουν, δύσκολα θα σταματήσουν. Όσο για τους καθηγητές, το κακό είναι ότι μένουν στην απειλή, λένε ‘θα σου βάλω μονοήμερη, σταμάτα το’. Κι αυτό δεν γίνεται ποτέ. Οπότε τα παιδιά το παίρνουν στην πλάκα και συνεχίζουν κανονικά να καπνίζουν», καταλήγει ο ίδιος.
Η Πανελλήνια Έρευνα του ΕΠΙΨΥ για τις Συμπεριφορές που Συνδέονται με την Υγεία των Εφήβων-μαθητών εκπονείται από το 1998 ανά 4ετία ως το εθνικό σκέλος του διεθνούς ερευνητικού προγράμματος Health Behaviour in School-aged Children (www.hbsc.org) , το οποίο τελεί υπό την αιγίδα του Π.Ο.Υ. Στην έρευνα του 2022 συμμετείχε πανελλήνιο αντιπροσωπευτικό δείγμα 6.250 μαθητών της ΣΤ’Δημοτικού, της Β’Γυμνασίου και της Α’Λυκείου. Οι μαθητές με γονική συναίνεση συμπλήρωσαν στο σχολείο ανώνυμο ηλεκτρονικό ερωτηματολόγιο. Η έρευνα χρηματοδοτήθηκε μερικώς από το υπουργείο Υγείας.
