Η Ανατολική Μεσόγειος είναι μία περιοχή μεγάλης στρατηγικής σημασίας καθώς βρίσκεται στο σταυροδρόμι τριών ηπείρων. Η περιοχή αυτή φιλοξενεί καίριες θαλάσσιες γραμμές επικοινωνιών και σημαντικά στενά, όπως τη Διώρυγα του Σουέζ στα νοτιοανατολικά και τα Στενά του Βοσπόρου - Δαρδανελίων στα βορειοανατολικά. Η περιοχή είναι επίσης αρκετά ανομοιογενής από εθνοτικής και θρησκευτικής πλευράς, γεγονός που αποτελεί και την αιτία αρκετών διεθνών ζητημάτων. Η προοπτική ανακάλυψης νέων μεγάλων ενεργειακών κοιτασμάτων, που μπορεί ενδεχομένως να οδηγήσει στην απεξάρτηση της Ευρώπης από το ρωσικό φυσικό αέριο, αποτελεί πεδίο νέων ανταγωνισμών, σύμφωνα με άρθρο του στην Καθημερινή.
Είναι προς το συμφέρον όλων των χωρών της περιοχής και όχι μόνο, η Ανατολική Μεσόγειος να αποτελεί θάλασσα ειρήνης και φιλίας. Για να γίνει όμως αυτό εφικτό θα πρέπει να υπάρχει ένας κοινός παρονομαστής, που δεν είναι άλλος από το διεθνές δίκαιο και τις διεθνείς συνθήκες. Η κατάσταση όπως έχει διαμορφωθεί πρόσφατα επηρεάζει μια σειρά από υφιστάμενες διαφορές και επαναφέρει στο προσκήνιο την ανάγκη για γρήγορες ενέργειες.
Κυπριακό
Το Κυπριακό επηρεάζει μέχρι και σήμερα τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, αν και τυπικά, δεν αποτελεί ελληνοτουρκικό ζήτημα, αλλά ζήτημα μεταξύ της ελληνοκυπριακής και τουρκοκυπριακής κοινότητας του νησιού. Για την Ελλάδα, το Κυπριακό αποτελεί ένα μείζον εθνικό θέμα και επομένως βασική παράμετρο της εξωτερικής της πολιτικής. Αν και πολλές ελληνικές κυβερνήσεις υιοθέτησαν την άποψη ότι η Κύπρος, ως ανεξάρτητο κράτος, πρέπει να αφεθεί ελεύθερη να διαπραγματευτεί τη δική της λύση, η Ελλάδα έχει δεσμευτεί σε όλα τα επίπεδα, ότι θα παρέχει υλική και ηθική βοήθεια στη Λευκωσία, μέχρι την οριστική εξεύρεση μιας μόνιμης, βιώσιμης και κοινά αποδεκτής λύσης. Η στάση λοιπόν της Ελλάδας και της ελληνοκυπριακής πλευράς στο Κυπριακό, είναι πάντοτε παραγωγική. Για την Τουρκία όμως, δεν μπορούμε να ισχυριστούμε το ίδιο. Για την Αγκυρα, το Κυπριακό αποτελεί μέρος των αναθεωρητικών επεκτατικών βλέψεών της στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και στο Αιγαίο. Το ψευδοκράτος είναι ελεγχόμενο από την Τουρκία και εξαιτίας αυτού η στάση της τουρκοκυπριακής πλευράς σε όλες τις προσπάθειες και τα προτεινόμενα σχέδια επίλυσης του Κυπριακού, με λίγες μόνο εξαιρέσεις, είναι αδιάλλακτη και αντιπαραγωγική. Με την υποστήριξη διχοτομικών λύσεων και την εμμονή της Τουρκίας για παραμονή των κατοχικών στρατευμάτων στο νησί, είναι φανερό ότι η Αγκυρα δεν επιδιώκει μια βιώσιμη και ρεαλιστική λύση του Κυπριακού, αλλά τη διχοτόμηση του νησιού και τη σταδιακή ενσωμάτωση του κατεχόμενου τμήματος.
Αμφισβητήσεις Τουρκίας
Μετά το 1974 η Τουρκία έθεσε σε εφαρμογή μια πολιτική αμφισβητήσεων και ευρύτερων διεκδικήσεων, που σταδιακά περιέλαβε:
• Αμφισβήτηση, με απειλή πολέμου (casus belli), του νόμιμου και κυριαρχικού δικαιώματος της Ελλάδας, να επεκτείνει την αιγιαλίτιδα ζώνη της μέχρι τα 12 ναυτικά μίλια. Η απειλή αυτή είναι καθόλα παράλογη αν αναλογιστούμε ότι η αιγιαλίτιδα ζώνη της Τουρκίας στη Μ. Θάλασσα και στα νότια παράλιά της εκτείνεται μέχρι τα 12 ναυτικά μίλια.
• Αμφισβήτηση του εύρους του ελληνικού εθνικού εναέριου χώρου.
• Αμφισβήτηση της ελληνικής κυριαρχίας επί νησιών (γκρίζες ζώνες).
• Αμφισβήτηση των αρμοδιοτήτων που ασκεί η Ελλάδα εντός του FIR Αθηνών βάσει αποφάσεων του ICAO που η Τουρκία έχει υπογράψει.
• Αμφισβήτηση των αρμοδιοτήτων της Ελλάδας σε θέματα έρευνας και διάσωσης εντός της περιοχής ευθύνης της.
• Απαίτηση της Τουρκίας για αποστρατιωτικοποίηση των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου.
Η Τουρκία, το τελευταίο διάστημα, έχει επιλέξει τον δρόμο της κλιμάκωσης, που οδηγεί σε αδιέξοδο. Η παραβατική της συμπεριφορά, σε συνάρτηση με την προκλητική ρητορική των Τούρκων αξιωματούχων, συντηρεί την πιθανότητα κλιμάκωσης της έντασης και αυξάνει την πιθανότητα ενός θερμού επεισοδίου ή ατυχήματος. Αλλωστε, όπως είναι γνωστό σε όλους, η ένταση μεταξύ των δύο χωρών αυξήθηκε σε επικίνδυνο βαθμό αρκετές φορές στο παρελθόν με χαρακτηριστικότερες περιπτώσεις τις κρίσεις στο Αιγαίο, το 1976, 1987 και 1996, την κρίση στην Κύπρο το 1997-98 και την περίπτωση Οτσαλάν το 1999.
Η αντίδραση της Ελλάδας
Η Ελλάδα είναι ανέκαθεν προσηλωμένη στον σεβασμό του διεθνούς δικαίου και των κυριαρχικών δικαιωμάτων όλων των χωρών της περιοχής. Επιδεικνύει την ψυχραιμία και την αυτοσυγκράτηση που αρμόζει σε μια σοβαρή, δημοκρατική, ευρωπαϊκή χώρα, που σέβεται τους πολίτες της και τους γείτονές της. Προσπαθούμε να εμβαθύνουμε τη συνεργασία μας με τις χώρες της περιοχής όχι καιροσκοπικά, αλλά γιατί πιστεύουμε πραγματικά στη δύναμη αυτής της συνεργασίας και στις διπλωματικές λύσεις.
Η νηφάλια αυτή στάση της Ελλάδας δεν θα πρέπει να εκληφθεί ως αδυναμία. Η χώρα μας είναι προετοιμασμένη σε όλα τα επίπεδα και δεν θα διστάσει να χρησιμοποιήσει όλα της τα μέσα για την προάσπιση των εθνικών της συμφερόντων και των κυριαρχικών της δικαιωμάτων. Το αποδείξαμε άλλωστε πρόσφατα, με τη δυναμική μας αντίδραση στον εκβιασμό της Ευρώπης από την Τουρκία μέσω της εργαλειοποίησης του μεταναστευτικού και της εκμετάλλευσης των δυστυχισμένων αυτών ανθρώπων.
Τουρκολιβυκά μνημόνια
Τα μνημόνια κατανόησης μεταξύ Τουρκίας - Σαράζ είναι άκυρα, ανυπόστατα και εντελώς εκτός του πλαισίου του διεθνούς δικαίου, γεγονός που έχει σημειωθεί σε όλα τα διεθνή φόρα και έχει αναγνωριστεί διεθνώς σε όλα τα επίπεδα. Η πρόσφατη κοινή διακήρυξη Κύπρου, Γαλλίας, Αιγύπτου, ΗΑΕ και Ελλάδας, η σειρά ανακοινώσεων και επίσημων τοποθετήσεων Αμερικανών αξιωματούχων, η σαφής στάση της Ε.Ε., δεν αφήνουν περιθώρια παρερμηνείας των απόψεων που έχει η διεθνής κοινότητα. Η άποψη αυτή ταυτίζεται με την άποψη του ελληνικού υπουργείου Εξωτερικών, που διακηρύσσει ότι το τουρκολιβυκό μνημόνιο δεν παράγει έννομα αποτελέσματα.
Οσον αφορά την οριοθέτηση της ημέτερης ΑΟΖ είναι φανερό ότι θα πρέπει να σημειωθεί γρήγορα πρόοδος και στις συζητήσεις για την οριοθέτηση της ΑΟΖ τόσο με την Αλβανία όσο και με την Αίγυπτο. Η οριοθέτηση που ανακοινώθηκε ανάμεσα σε Ελλάδα και Ιταλία αποτελεί ένα καλό ξεκίνημα. Εάν ολοκληρωθεί και η οριοθέτηση με την Αλβανία, έστω και σαν πολιτική συμφωνία, με επακόλουθο την επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης στο Ιόνιο, θα έχει γίνει ένα πολύ καλό βήμα στην κατεύθυνση της εφαρμογής του διεθνούς δικαίου (UNCLOS 1982) για τις υφιστάμενες διαφορές μας με την Τουρκία.
Λιβύη
Στη Λιβύη διεξάγεται ένας πόλεμος διά αντιπροσώπων. Τα δύο μέρη (GNA και LNA) απολαμβάνουν την υποστήριξη συγκεκριμένων κρατών, με ωμότερη όλων τη στρατιωτική υποστήριξη της Τουρκίας προς την κυβέρνηση GNA του Σαράζ. Ο Ερντογάν έχει επενδύσει πολλά στη Λιβύη. Μέσω της βοήθειας στον Σαράζ, εκτός από την υποστήριξη των Αδελφών Μουσουλμάνων (με τη βοήθεια του Κατάρ), επιχειρεί να υφαρπάξει και την ελληνική υφαλοκρηπίδα. Με τις συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί, ο Σαράζ είναι πιόνι της Αγκυρας και δεν εξυπηρετεί τα συμφέροντα του λαού της Λιβύης. Η Λιβύη αποτελεί πλέον πεδίο δράσης μισθοφόρων και μαχητών του Ισλαμικού Κράτους. Η συνέχιση του πολέμου προκαλεί μεταναστευτικές ροές, οι οποίες αποτελούν πρόβλημα για την Ευρώπη.
Εν κατακλείδι η χώρα μας βρίσκεται σε μια περίοδο έντονων διεθνών προκλήσεων και ρευστών ισορροπιών, κάτι που αφενός απαιτεί μια διπλωματική έκρηξη αλλά και αποκατάσταση με επείγουσες διαδικασίες των εκκρεμών υποθέσεων που αφορούν τη λειτουργικότητα και την επιχειρησιακή ικανότητα των Ενόπλων Δυνάμεων. Και σε όλα τα παραπάνω θα πρέπει οι πολιτικές δυνάμεις της χώρας να υποστηρίζουν και να κινούνται σε μια κοινή γραμμή που θα εντάσσεται στο πλαίσιο της εθνικής στρατηγικής.
* Ο κ. Ευάγγελος Αποστολάκης είναι ναύαρχος ε.α., τέως υπουργός Εθνικής Αμυνας.
