Αν και η παραπληροφόρηση υπήρχε πάντα, τα ψηφιακά σενάρια και οι τεχνολογίες της επέτρεψαν να μετατραπεί σε μια κερδοφόρα βιομηχανία που βασίζεται στη χειραγώγηση.
Η επιχείρηση έφτασε και στην Ισπανία. Εταιρείες ψηφιακής προπαγάνδας, όπως η Cambridge Analytica, που μεταδίδονται τόσο από το εσωτερικό της χώρας όσο και από άλλες –Ηνωμένες Πολιτείες, Φιλιππίνες, Νιγηρία ή Βενεζουέλα– έχουν ειδικευτεί στην ιογενοποίηση περιεχομένου που επηρεάζει την κοινή γνώμη, σύμφωνα με τους ιδεολογικούς προσανατολισμούς και τα συμφέροντα των χρηστών.
Στις πρόσφατες μελέτες του The Conversation, εντοπίστηκε η εξάπλωση μηνυμάτων από τις Φιλιππίνες για να επηρεάσουν την ισπανική κοινή γνώμη.
Αυτές οι δράσεις έχουν την ικανότητα να αντιμετωπίσουν μια μεγάλη ποικιλία στόχων και θεμάτων: σεξ, ακροδεξιά ή αριστερά πολιτική, έφηβοι, ζώα, αρχές επιβολής του νόμου, αθλήματα, βιντεοπαιχνίδια, θρησκεία και χιούμορ.
Τα φαινομενικά άσχετα θέματα υποστηρίζονται από μέσα ενημέρωσης όπως το RT (Russia Today) και διάσημοι ιστότοποι με περιεχόμενο παραπληροφόρησης όπως το Mediterráneo Digital και το Caso Isolated. Αυτό τους επιτρέπει να δημιουργούν πολύ λεπτές αλληλεπιδράσεις και συνδέσεις μεταξύ των χρηστών και να ενθαρρύνουν τη συζήτηση και τη διαμάχη μεταξύ τεχνητά δημιουργημένων ομάδων χρηστών (επιθέσεις false flag, με μηνύματα υπέρ και κατά). Ένα σενάριο που διευκολύνει την εξάπλωση του περιεχομένου παραπληροφόρησης και τη χρήση ρητορικής μίσους, που προωθείται ιδιαίτερα από ακροδεξιές ιδεολογικές ομάδες.
Αstroturfing
Μία από τις συνήθεις στρατηγικές που χρησιμοποιούνται για την προετοιμασία της κοινής γνώμης είναι γνωστή ως Αstroturfing. Αυτή η μεθοδολογία, που εφαρμόζεται στους τομείς του μάρκετινγκ και των δημοσίων σχέσεων, έχει εντοπιστεί σε πολλές χώρες. Για παράδειγμα, στις εκλογές της Νότιας Κορέας. Ο στόχος του είναι να δώσει μια εικόνα της φυσικότητας και του αυθορμητισμού των θεμάτων που εξετάζονται: υποτιθέμενοι άνθρωποι εκτοξεύουν φαινομενικά αυθόρμητα μηνύματα και ιδέες σε σύντομο χρονικό διάστημα.
Κατά τη διάρκεια των πρώτων κυμάτων του covid-19 μπορέσαμε να εντοπίσουμε Αstroturfing ακολουθώντας το ίδιο μοτίβο σε αρκετές περιπτώσεις, όπως σε μια φάρσα για τη μετάδοση του υπουργού Pedro Duque ή σε επιθέσεις στην εφημερίδα El País. Η στρατηγική έχει διάφορα στάδια:
- Φάση διανομής. Η στρατηγική ξεκινά με λογαριασμούς που διαχειρίζονται πραγματικοί άνθρωποι –οι οποίοι φαίνεται να είναι νοικοκυρές, αθλητές ή άτομα από την πόλη τους, χωρίς εμφανή σχέση μεταξύ τους–, που προσλαμβάνονται για να μεταδίδουν πολλά μηνύματα για το ίδιο θέμα σε σύντομο χρονικό διάστημα.
- Φάση ενίσχυσης. Αργότερα, η απήχηση των μηνυμάτων ενισχύεται, αμφισβητώντας τα ΜΜΕ ή τους δημοσιογράφους, ακόμη και αν πρόκειται για παραπληροφόρηση.
- Φάση "πλημμύρας". Εάν το προηγούμενο βήμα είναι επιτυχές, μια πληθώρα μηνυμάτων υποστήριξης θα ξεκινήσει με τη βοήθεια αυτοματοποιημένων ρομπότ σε συγκεκριμένες ώρες της ημέρας. Αυτή η φάση συνήθως συμπίπτει με τις ώρες των γευμάτων και μπορεί να υπάρχουν αρκετές διαδοχικές ενέργειες ανάλογα με το εύρος τους.
Το Astroturfing είναι δύσκολο να εντοπιστεί. Οι λογαριασμοί ή οι χρήστες που συμμετέχουν δεν έχουν ποτέ το προφίλ μεγάλων επιρροών. Είναι λογαριασμοί που ονομάζονται nano ή microinfluencers και χαρακτηρίζονται από το ότι δεν ξεχωρίζουν από τους υπόλοιπους χρήστες (γενικά έχουν μερικές εκατοντάδες ακόλουθους). Παράγοντες που θέλουν να δικτυωθούν και να διαδώσουν τη λέξη χωρίς να τραβήξουν την προσοχή. Και το κάνουν χωρίς να χρησιμοποιούν εκφράσεις μίσους με πολύ εμφανή φόρτιση ή ένταση. Αυτή η στρατηγική τους βοηθά να προωθούν έντονα βασικά συναισθήματα και να αποφεύγουν να εντοπιστούν από αλγόριθμους που παρακολουθούν αυτό το είδος έκφρασης.
Τι μπορούμε να κάνουμε;
Πρέπει να προχωρήσουμε στη διδασκαλία δεξιοτήτων στους πολίτες που τους επιτρέπουν να αναγνωρίζουν την παραπληροφόρηση και να μάθουν να χρησιμοποιούν υπάρχοντα έργα ελέγχου δεδομένων.
Γενικά, για να εντοπίσουμε αυτόν τον τύπο καμπάνιας, πρέπει να είμαστε προσεκτικοί με λογαριασμούς που θέλουν να είναι φίλοι μας χωρίς να τους γνωρίζουμε, παριστάνοντας τους απλούς ανθρώπους . Αυτοί οι λογαριασμοί σκοπεύουν να έρθουν πιο κοντά μας, ώστε αργότερα, να μας στείλουν μηνύματα που υποστηρίζονται από τα μέσα ενημέρωσης, συχνά παραπληροφόρηση, και σταδιακά να μας πείσουν για ορισμένες ιδέες. Θέλουν επίσης να λάβουν πληροφορίες για τα γούστα, τις απόψεις και άλλα δεδομένα μας για να μας ταξινομήσουν σε μελλοντικές καμπάνιες.
Πρέπει επίσης να λάβουμε υπόψη τους κινδύνους που υπάρχουν στα κοινωνικά δίκτυα και στο Διαδίκτυο γενικότερα. Ένα παράδειγμα είναι τα φόρουμ των εφημερίδων. Υπάρχουν πολλοί χρήστες που επιδιώκουν να πολώσουν και να αποκτήσουν τα δεδομένα μας για να τα χρησιμοποιήσουν εμπορικά ή πολιτικά.
Θα πρέπει να αναγνωριστεί ότι η παραπληροφόρηση περιφέρεται ελεύθερα στους υπολογιστές και στα κινητά μας τηλέφωνα, με τη βοήθεια μιας βιομηχανίας. Πρέπει να γνωρίζουμε ότι πίσω από αυτές τις καμπάνιες υπάρχει μια πολύ ισχυρή βιομηχανία, με υψηλή τεχνολογία και ότι ενισχύεται από την ευκολία που της δίνουμε όταν δίνουμε τα δεδομένα μας στο Διαδίκτυο.
Ήδη έχει σημειωθεί πρόοδος σε μηχανισμούς ανίχνευσης περιεχομένου παραπληροφόρησης και εκφράσεων μίσους από τρέχοντα ψηφιακά σενάρια, όπως αυτό που αναπτύχθηκε από έργα όπως το Hatemedia. Εν τω μεταξύ, πρέπει να είμαστε προσεκτικοί και να υποθέσουμε ότι πολλά από αυτά που διαβάζονται στα δίκτυα και αναμεταδίδονται μπορεί να συμβάλλουν στη διάδοση της συλλογής δεδομένων, στην πόλωση, στην παραπληροφόρηση και στο μίσος.
