Τα κράτη σε όλο τον κόσμο αδυνατούν να ανταποκριθούν στις δεσμεύσει τους για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, γεγονός που οδηγεί τον πλανήτη σε ένα μέλλον σημαδεμένο από εντονότερες πλημμύρες, πυρκαγιές, ξηρασία, καύσωνες και εξαφανίσεις ειδών, σύμφωνα με έκθεση που δημοσίευσε την Τετάρτη ο ΟΗΕ.
Μόλις 26 από τις 193 χώρες που συμφώνησαν πέρσι να αναβαθμίσουν τις δράσεις τους για το κλίμα έχουν τηρήσει την υπόσχεσή τους υιοθετώντας πιο φιλόδοξα σχέδια. Οι δυο κορυφαίοι ρυπαντές του πλανήτη, η Κίνα και οι ΗΠΑ, έχουν λάβει ορισμένα μέτρα, αλλά δεν έχουν δεσμευτεί σε νέα στη διάρκεια του έτους, ενώ οι διαπραγματεύσεις μεταξύ τους για το κλίμα έχουν «παγώσει» εδώ και μήνες, επισημαίνουν οι Times της Νέας Υόρκης.
Εφιαλτικές προβλέψεις
Χωρίς δραστική μείωση των εκπομπών αερίου του θερμοκηπίου, τονίζει η έκθεση, ο πλανήτης οδεύει σε αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του κατά 2,1 έως 2,9 βαθμών Κελσίου σε σύγκριση με τα προβιομηχανικά επίπεδα, μέχρι το 2100.
Πρόκειται για αύξηση σαφώς μεγαλύτερη από τον στόχο των 1,5 βαθμών Κελσίου που είχε τεθεί στη συμφωνία-ορόσημο στο Παρίσι το 2015 και η οποία υπερβαίνει το όριο έπειτα από το οποίο οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι η πιθανότητα καταστροφικών κλιματικών συνεπειών αυξάνεται σημαντικά.
Ακόμη και μια απειροελάχιστη αύξηση της θερμοκρασίας αρκεί για να εκθέσει δεκάδες εκατομμύρια επιπλέον ανθρώπους σε όλο τον κόσμο σε φονικούς καύσωνες, ελλείψεις τροφίμων και νερού, αλλά και πλημμύρες παράκτιων περιοχών, ενώ εκατομμύρια ακόμη θηλαστικά, έντομα, πτηνά και φυτά θα μπορούσαν να εξαφανιστούν.
Εμπόδια και καθυστερήσεις
Η έκθεση της Τετάρτης έρχεται λιγότερο από δυο εβδομάδες πριν τις προγραμματισμένες συζητήσεις για το κλίμα στο Σαρμ ελ Σεΐχ της Αιγύπτου, όπου τα κράτη θα συζητήσουν για τις ανεκπλήρωτες υποσχέσεις τους και για τα μέτρα που θα μπορούσαν να αποτρέψουν την κλιματική καταστροφή.
Όμως ο πόλεμος στην Ευρώπη, μια διεθνής ενεργειακή κρίση, ο παγκόσμιος πληθωρισμός και η πολιτική αναταραχή σε χώρες-κλειδιά, όπως η Βραζιλία και η Βρετανία, έχουν αποσπάσει την προσοχή των ηγετών και έχουν περιπλέξει τις συλλογικές προσπάθειες αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής.
Τη Δευτέρα, η Ευρωπαϊκή Ένωση ανακοίνωσε ότι θα ενισχύσει τις δεσμεύσεις της για μείωση των εκπομπών «το συντομότερο δυνατό», συμπληρώνοντας όμως ότι κάτι τέτοιο δεν μπορεί να γίνει πριν τα κράτη-μέλη της συμφωνήσουν σε έναν αριθμό κλιματικών νόμων.
Η καθυστέρηση αυτή «είναι εξαιρετικά απογοητευτική», λέει στους Times ο Νίκλας Χέχνε, ιδρυτής του NewClimate Institute στην Κολωνία. «Φέτος έχουμε δει ελάχιστες από τις κλιματικές δράσεις που υποσχέθηκαν οι κυβερνήσεις στη Γλασκόβη, εν μέσω αμέτρητων νέων ερευνών που μας λένε ότι πρέπει να κινηθούμε ακόμη πιο γρήγορα και ότι έχουμε ακόμη τη δυνατότητα να περιορίσουμε την αύξηση της θερμοκρασίας στους 1,5 βαθμούς Κελσίου. Οι κυβερνήσεις πρέπει να θέσουν ισχυρούς στόχους που θα μειώσουν τις εκπομπές και να απανθρακοποιήσουν τις οικονομίες τους».
Υφιστάμενες δεσμεύσεις
Στην περσινή σύνοδο για το κλίμα στη Γλασκόβη, οι χώρες δεσμεύτηκαν να αυξήσουν τις προσπάθειες μείωσης των εκπομπών τους που προκύπτουν από την καύση πετρελαίου, φυσικού αερίου και άνθρακα, και οι οποίες οδηγούν στην επικίνδυνη υπερθέρμανση του πλανήτη. Επιπλέον, συμφώνησαν να αυξήσουν τη χρηματοδότηση σε τεχνολογίες που θα βοηθήσουν την μετάβαση των αναπτυσσόμενων οικονομιών από τα ορυκτά καύσιμα στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όπως η αιολική και η ηλιακή.
Η έκθεση του ΟΗΕ ανέλυσε τις δεσμεύσεις των κρατών για μείωση των εκπομπών, γνωστές ως εθνικά καθορισμένη συνεισφορά ή NDC. Τα κράτη που υπέγραψαν τη Συμφωνία του Παρισιού το 2015, υποσχέθηκαν να επικαιροποιούν και να αναβαθμίζουν τις δεσμεύσεις τους κάθε πέντε χρόνια. Η συνάντηση του 2020 αναβλήθηκε κατά ένα χρόνο εξαιτίας της πανδημίας. Το 2021, αναγνωρίζοντας την επιτακτικότητα της κλιματικής κρίσης, τα κράτη συμφώνησαν να μην περιμένουν άλλα πέντε χρόνια και αντ’ αυτού δεσμεύτηκαν να ανακοινώσουν νέες υποσχέσεις πριν την έναρξη της συνόδου για το κλίμα, στις 7 Νοεμβρίου στην Αίγυπτο.
Η Τερίν Φρανσέν, ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Παγκόσμιων Πόρων, έναν ερευνητικό οργανισμό, χαρακτήρισε την τρέχουσα πορεία της αύξησης της παγκόσμιας θερμοκρασίας ως «επικίνδυνα υψηλή».
Ανεπαρκείς στόχοι
Η Κίνα, που αυτή τη στιγμή είναι στην πρώτη θέση των εκπομπών αερίου του θερμοκηπίου, είναι και ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια για τη συμφωνία σε νέες δεσμεύσεις, αν και ανακοίνωσε το πιο πρόσφατο «πακέτο» της μόλις πέρσι, πριν τη σύνοδο της Σκωτίας. Η Κίνα έχει δηλώσει ότι θα συνεχίσει να αυξάνει τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα έως το 2030, όταν και θα φτάσουν στο υψηλότερο επίπεδό τους, όμως δεν έχει θέσει στόχους για τη μείωση άλλων αερίων του θερμοκηπίου, όπως το μεθάνιο, το οποίο και παράγει σε ποσότητες αρκετά μεγάλες ώστε να ισούνται με το σύνολο εκείνων των μικρότερων κρατών του πλανήτη.
Πέρσι, η Κίνα ανακοίνωσε ότι θα σταματήσει να κατασκευάζει εργοστάσια παραγωγής ενέργειας από γαιάνθρακα στο εξωτερικό. Μέχρι τον Αύγουστο, είχε ακυρώσει 26 από 104 τέτοιας σχέδια, γεγονός που απέτρεψε την αύξηση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα κατά 85 εκατ. τόνους σε ετήσια βάση, σύμφωνα με το Κέντρο Έρευνας για την Ενέργεια και την Καθαρή Ατμόσφαιρα.
Ανάλυση του Ινστιτούτου Παγκόσμιων Πόρων διαπίστωσε ότι οι μέχρι τώρα υποσχέσεις των κρατών θα μπορούσαν να περιορίσουν τις παγκόσμιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά περίπου 7% επί των επιπέδων του 2019. Όμως αυτό που απαιτείται πραγματικά για τη συγκράτηση της αύξησης της παγκόσμιας μέσης θερμοκρασίας στον 1,5 βαθμό Κελσίου, είναι ο εξαπλάσιος περιορισμός τους – δηλαδή, κατά 43%.
«Απλώς αναπληρώνουν το χαμένο έδαφος»
«Από τις μεγαλύτερες οικονομίες, είδαμε ελάχιστες χώρες να επικαιροποιούν τις δεσμεύσεις τους φέτος. Η Ινδία επισημοποίησε τις δικές της. Η Αυστραλία προχώρησε σε επικαιροποίηση μετά την εκλογή νέας κυβέρνησης. Η Ινδονησία έκανε βήματα», λέει η Φράνσεν στους Times. «Όμως καμιά από αυτές τις χώρες δεν είχε επικαιροποιήσει ως τότε τις NDC της, επομένως απλώς αναπλήρωναν το χαμένο έδαφος».
Οι ΗΠΑ, ψηφίζοντας το Νομοσχέδιο για τον Περιορισμό του Πληθωρισμού, που προβλέπει επιδοτήσεις δισεκατομμυρίων δολαρίων για καθαρές τεχνολογίες, ενίσχυσαν την ικανότητά τους να εκπληρώσουν τις υποσχέσεις τους για περιορισμό των εκπομπών άνθρακα κατά 50-52% σε σχέση με τα επίπεδα του 2005 μέχρι το τέλος της δεκαετίας.
Όμως η νέα νομοθεσία επιτρέπει στις ΗΠΑ να αγγίξουν μόλις το 80% της τρέχουσας δέσμευσής τους, συμπληρώνει η Φράνσεν. Από την πλευρά του, ο Χέχνε εξηγεί στην αμερικανική εφημερίδα ότι η νέα νομοθεσία των ΗΠΑ ήταν η σημαντικότερη κίνηση που πραγματοποιήθηκε από οποιονδήποτε από τους κορυφαίους ρυπαντές από το 2022, «είχε καθυστερήσει όμως ήδη 30 χρόνια».
Δυτικές αποζημιώσεις;
Τόσο ο πόλεμος στην Ουκρανία, που έφερε το χάος στις αγορές ενέργειας, όσο και οι ασταμάτητες κλιματικές καταστροφές, όπως οι σοκαριστικές πλημμύρες στο Πακιστάν και τη Νιγηρία και οι άνευ προηγουμένου ξηρασίες στο Κέρας της Αφρικής και την Κίνα, θα ρίξουν βαριά τη σκιά τους στη φετινή COP27.
Η σύνοδος της Αιγύπτου αναμένεται να εστιάσει στο κατά πόσον τα πλούσια κράτη, που ευθύνονται για το μεγαλύτερο ποσοστό του διοξειδίου του άνθρακα που προκαλεί την κλιματική αλλαγή, θα πρέπει να αποζημιώσουν τις φτωχότερες χώρες, οι οποίες δεν έχουν επηρεάσει σημαντικά την κατάσταση, ενώ είναι ταυτόχρονα και οι λιγότερο προετοιμασμένες για τις συνέπειές της. Αν και μοιάζει απίθανο να υπάρξει συμφωνία καταβολής αποζημιώσεων, το ζήτημα αναμένεται να ενταχθεί για πρώτη φορά στην επίσημη ατζέντα της συνόδου.
Λιγότερο αναπτυγμένα νησιωτικά κράτη με χαμηλό υψόμετρο θα πιέσουν για την επισημοποίηση ενός μηχανισμού αποζημιώσεων, με τη δημιουργία ενός παγκόσμιου ταμείου, στο οποίο θα μπορούν να υποβάλουν αιτήσεις έπειτα από απώλειες και καταστροφές που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή. Οι ΗΠΑ, η Ευρώπη και πλούσια κράτη σε όλο τον κόσμο έχουν αντιταχθεί στη δημιουργία ενός τέτοιου ταμείου, εν μέρει γιατί φοβούνται πως θα τις καταστήσει νομικά υπεύθυνες για κόστη που θα εκτοξεύονται διαρκώς.
«Τα πλούσια κράτη πρέπει να λογοδοτήσουν»
Η δημοσίευση της έκθεσης του ΟΗΕ προκάλεσε αντιδράσεις στον αναπτυσσόμενο κόσμο, όπου κράτη έσπευσαν να τονίσουν πως οι περισσότερες από τις ελάχιστες χώρες που ενίσχυσαν τις δεσμεύσεις τους στη διάρκεια του έτους, εξ αρχής δεν συνέβαλλαν σημαντικά στη ρύπανση.
«Η πιο πρόσφατη έκθεση του ΟΗΕ αποδεικνύει για ακόμη μια φορά ότι εκείνοι που φέρουν τη μεγαλύτερη ευθύνη για την κλιματική αλλαγή παραμένουν απρόθυμοι να αναλάβουν τις ευθύνες τους», επεσήμανε ο Μο Ιμπραήμ, επιχειρηματίας με καταγωγή από τη Βρετανία και το Σουδάν με έντονη φιλανθρωπική δράση, που συγκέντρωσε τους αφρικανούς ηγέτες για να συζητήσουν για την κλιματική κρίση προ της συνόδου της Αιγύπτου. «Αν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα που θα αναγκάσουν τα πλούσια κράτη να λογοδοτήσουν, ο αναπτυσσόμενος κόσμος θα συνεχίσει να σηκώνει τα βάρη, με το κόστος να μετριέται σε πολλές χαμένες ζωές».
Την Τρίτη, το έγκριτο επιστημονικό περιοδικό The Lancet, δημοσίευσε έκθεση που υπογραμμίζει την αυξανόμενη απειλή για την ανθρώπινη υγεία από τα ορυκτά καύσιμα.
Στην έκθεση, εγείρονται ανησυχίες όχι μόνο για τις άμεσες επιπτώσεις της αύξησης της θερμοκρασίας για την ανθρώπινη υγεία, μεταξύ των οποίων και η αύξηση της θνησιμότητας, των επιπλοκών στην εγκυμοσύνη και των καρδιαγγειακών νοσημάτων, αλλά και τα έμμεσα κόστη, όπως το γεγονός ότι ένα ξηρότερο έδαφος θα αυξήσει τον υποσιτισμό ή το ενδεχόμενο αύξησης των οικοσυστήματων στα οποία ζουν κουνούπια που μεταφέρουν τον Δάγκειο πυρετό και την ελονοσία, ψύλλοι που φέρουν τη Βορρελίωση και παθογόνα που προκαλούν ασθένειες όπως η χολέρα ή ο Πυρετός της Κοιλάδας.
