Ο Robert Schuman, παλαιός Γάλλος υπουργός Εξωτερικών και ένας από τους αρχιτέκτονες του τρέχοντος ευρωπαϊκού έργου, προέβλεψε: «Πριν γίνει στρατιωτική συμμαχία ή οικονομική οντότητα, η Ευρώπη πρέπει να είναι πολιτιστική κοινότητα με την υψηλότερη έννοια του όρου».
Ο δημοσιογράφος και ιστορικός David Goldblatt ανακτά αυτό το απόσπασμα στο λαμπρό δοκίμιο του “The Age of Football” (2019) . Τώρα που η «γεωπολιτική του ποδοσφαίρου» γίνεται δημοφιλής μεταξύ της επιστημονικής κοινότητας που μελετά την επίδραση του αθλητισμού στην κοινωνία, ο Goldblatt συμβάλλει σε αυτό με μια σχεδόν τέλεια ακτινογραφία της πολιτικής και πολιτιστικής σημασίας του ποδοσφαίρου στην Ευρώπη και τον κόσμο.
Σε μια παραπάνω από ενδιαφέρουσα ανάγνωση για το καλοκαίρι που θα ζήσουμε-εάν μας αφήσει η πανδημία του COVID-19- πρωταγωνστούν οι Ολυμπιακοί Αγώνες, το Κόπα Αμέρικα και, φυσικά, το Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα Εθνικών Ομάδων-EURO. Σε σχέση με τη δημιουργία αυτής της πολιτιστικής κοινότητας που θα έπρεπε να είναι η Ευρώπη, ο Goldblatt μας λέει, "και ως τηλεοπτική εκπομπή, το ποδόσφαιρο είχε μόνο έναν ανταγωνιστή: τον Διαγωνισμό Τραγουδιού της Eurovision."
Η υπαρξιακή κρίση του ευρωπαϊκού σχεδίου
Βέβαια, το τρέχον σχέδιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, βυθίζεται σε μια υπαρξιακή κρίση στην οποία η συζήτηση για τα σύνορα αρχίζει να ανακτά ισχύ, όχι μόνο σε σχέση με τον τρόπο δομής της εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής, την ασφάλεια, ή την πολιτική γειτονίας, αλλά και την εμφάνιση νέων συνόρων σε έναν προηγουμένως χώρο ελεύθερης κυκλοφορίας: το Brexit επί παραδείγματι είναι η πρώτη προειδοποίηση για την πτώση του πανευρωπαϊκού ιδεώδους που ο Robert Schuman οραματίστηκε.
Ο Goldblatt γράφει ότι «το σύγχρονο ποδόσφαιρο ξεκίνησε το 1954 με την ίδρυση της UEFA, με μια γαλλική διοίκηση και με τις ίδιες διακρατικές φιλοδοξίες και ιδέες που διαμόρφωσαν την παράλληλη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου». Αλλά το ποδόσφαιρο στην Ευρώπη ήταν επίσης το συμβολικό πεδίο μάχης όπου η Ευρώπη της Συνθήκης της Βεστφαλίας κατέληξε να επιλύει τις μεγάλες διαφορές της.
Το τρέχον σχέδιο ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης δεν είναι το πρώτο, ούτε θα είναι το τελευταίο που βίωσε η ιστορία: η ευρωπαϊκή κοινωνία ζούσε πάντα αναζητώντας μια ταυτότητα ή προσπάθησε να κάνει συμβατές πολλαπλές εδαφικές ταυτότητες, από την εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, περνώντας μέσω των προτάσεων δυναστειών όπως Merovingian και Carolingian, μέχρι την Ευρώπη του Ναπολέοντα που τελείωσε με την καταστροφή του Waterloo (1815).
Η δουλειά του καθηγητή Chris Wickham “The Legacy of Rome” (2014) μας βοηθά να κατανοήσουμε τα πανευρωπαϊκά πρόωρα δρώμενα με εξαιρετικό και πολυδιάστατο τρόπο. Τον 20ο αιώνα, από τον Μεγάλο Πόλεμο έως τα δράματα του Ναζισμού και του Σταλινισμού, η Ευρώπη ζούσε πάντα μεταξύ ολοκληρωτισμού ή επιβολής.
Αλλά όταν οι σχέσεις μεταξύ των εθνών ξέφυγαν από τον πόλεμο για να προσπαθήσουν να εξαλείψουν τις διαφορές μέσω του διαλόgου ή της διαχείρισης των αγορών, μεταξύ των νέων μορφών δημόσιας διπλωματίας, ο αθλητισμός έχει αναδειχθεί ως υπερβατικό πλεονέκτημα που επιτρέπει την παραγγελία γεωπολιτικών σχέσεων. Αυτή είναι και η εκτίμηση του καθηγητή Stuart Murray.
Τον Ιούνιο του 2006, ο δημοσιογράφος Oriol Dotras δημοσίευσε ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο με τίτλο " Την ημέρα που ο Van Basten κέρδισε τον πόλεμο κατά της Γερμανίας ". Ο πιο σημαντικός αγώνας του Ευρωπαϊκού πρωταθλήματος-Euro Cup του 1988 δεν ήταν ο τελικός, τον οποίο η Ολλανδία νίκησε την ΕΣΣΔ (2-0), αλλά ο ημιτελικός που η ομάδα του Rinus Michels νίκησε την οικοδέσποινα Δυτική Γερμανία, με 1-2 με ένα γκολ στο 87ο λεπτό του Μάρκο Βαν Μπάστεν.
Ήταν δύσκολο να...γιατρευτεί η γερμανική κατοχή της Ολλανδίας κατά τη διάρκεια του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου. Αλλά και η απρόβλεπτη επικράτηση στον τελικό του Παγκοσμίου Κυπέλλου του 1974, τελικό τον οποίο ο Johan Cruyff και η παρέα του έχασαν από την National Mannschaft (η γερμανική ομάδα), βρήκε απάντηση το 1988. Ήταν μια επιτυχία που στη συλλογική φαντασία των Ολλανδών σήμαινε πολλά για μια χώρα που δεν μπορεί να ανταγωνιστεί την οικονομική ή στρατιωτική δύναμη της Γερμανίας, αλλά μπορεί να γίνει ο μεγάλος αθλητικός της αντίπαλος.
Στην ομάδα των Frank Rijkaard, Ronald Koeman και Rudd Gullit, ο Van Basten κατάφερε να επουλώσει τραύματα από τον πόλεμο. Κάτι αντίστοιχο συνέβη στο Παγκόσμιο Κύπελλο της Γερμανίας το 2006 όταν η Ιταλία κέρδισε τα “Πάντσερ”.
Έχουν δημοσιευτεί πολλά δοκίμια και επιστημονικά άρθρα που εξετάζουν τη σχέση μεταξύ πολιτικής, ταυτότητας και ποδοσφαίρου στην Ευρώπη. Από τον Goldblatt στον Simon Kuper και το “Ποδόσφαιρο αναφοράς εναντίον του εχθρού” (1994). Το λαμπρό χρονικό του Franklin Foer How “Football Explains the World” (2004) ή το “Ο Άτλας ενός σφαιρικού πάθους” (2017) που γράφτηκε από τον ιστορικό και δημοσιογράφο Toni Padilla.
Σε αυτά, υπάρχουν πολλά παραδείγματα για το πώς η γεωπολιτική έχει διαμορφώσει το ευρωπαϊκό ποδόσφαιρο (ή το αντίστροφο;) Και ακόμη και βετεράνοι της δημοσιογραφίας μας έχουν εξηγήσει πώς το Παγκόσμιο Κύπελλο του 1994 στις Ηνωμένες Πολιτείες εξυπηρέτησε, τη Βουλγαρία του Στόοιτσκοφ και την Ρουμανία του Χάτζη, δικαιώνοντας την ανάγκη τους να είναι Ευρωπαίοι μετά την ταχεία και χαοτική μετάβαση από τον κομμουνισμό στον υπερ-καπιταλισμό και, από την άλλη πλευρά, να διδάξουν στους Αμερικανούς ότι κι «ένα άλλο άθλημα είναι δυνατό»
Το Euro 2020 - ή το 2021 για να είμαστε ακριβείς - θα είναι το πρώτο που θα βιώσουμε μετά την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Στο γήπεδο μας περιμένει μια ενδιαφέρουσα αναμέτρηση Αγγλίας εναντίον της Σκωτίας.
Χωρίς αμφιβολία θα έχει μια γεωπολιτική ανάγνωση σε μια στιγμή που η κυβέρνηση της Σκωτίας έχει ήδη υποβάλει ένα δεύτερο δημοψήφισμα ανεξαρτησίας, την ίδια στιγμή που ο ανταγωνισμός μεταξύ των δύο εθνών δεν μπορεί να γίνει κατανοητός χωρίς να ιχνηλατήσει στην ιστορική ανάλυση ή απλά να δει τον Μελ Γκίμπσον στο “Braveheart” me toyw γνωστούς εθνικούς μύθους. : William Wallace και Robert I Bruce.
Πέρα από το μύθο, σήμερα, όταν το Ηνωμένο Βασίλειο έχει χωριστεί από την ηπειρωτική Ευρώπη και αγκαλιάζει τον Ατλαντισμό, το ποδόσφαιρο έχει αποκτήσει περισσότερο ειδικό βάρος. Ο τελικός του Champions League του 2021 μεταξύ της Μάντσεστερ Σίτι και της Τσέλσι - τον οποίο ο Simon Chadwick σχολίασε ως διαμάχη μεταξύ τιτάνων "πετρελαίου και φυσικού αερίου" - ενώνεται με τον ισχυρισμό της κυβέρνησης του Μπόρις Τζόνσον να κάνει τον αθλητισμό ένα από τα κλειδιά της μετά Brexit Βρετανίας και την στρατηγική παγκόσμιας ισχύος μετά την πανδημία.
Στην πραγματικότητα, ήδη στην εκστρατεία του Brexit, η πολιτιστική σημασία που έχει το ποδόσφαιρο στη βρετανική και ευρωπαϊκή συλλογική φαντασία ήταν μέρος του επιχειρήματος. Η Daily Mirror ανέφερε τον Μάιο του 2016 ότι ο πρώην πρωθυπουργός Γκόρντον Μπράουν, στην εκστρατεία του για το Remain , είπε: “Η παρουσία στο UEFA Champions League έχει γίνει η αρχή της επιτυχίας του ποδοσφαίρου: όταν η Ευρώπη είναι το ύψος της φιλοδοξίας στο ποδόσφαιρο και αγωνιζόμαστε τόσο σκληρά για να φτάσουμε εκεί, γιατί σε άλλους τομείς της βρετανικής ζωής επιδιώκουμε να το απορρίψουμε;”. Και πριν από λίγους μήνες και μετά το Brexit “έσκασε” η υπόθεση με τις ομάδες που ήθελαν να αποστασιοποιηθούν σπό το Τσάμπιονς Λιγκ.... Συμπτώσεις;
Την Παρασκευή 18 Ιουνίου, λοιπόν, η Αγγλία θα παίξει εναντίον της Σκωτίας και η αναμέτρηση αυτού του Ευρωπαϊκού Πρωταθλήματος θα ξυπνήσει πάθη και θα εξωθήσει τους εθνικούς μύθους. Θα δούμε τίτλους που αναπόφευκτα συνδέουν το "ποδόσφαιρο, την πολιτική και την ταυτότητα" , παραφράζοντας τον τίτλο της τελευταίας ακαδημαϊκής μονογραφίας που εκδόθηκε από τους James Carr, Daniel Parnell, Paul Widdop, Martin J. Power και Stephen R. Millar “Football, Politics and Identity”
Όμως, αυτή η πολιτιστική μάχη και η μάχη για την ταυτότητα θα λάβει χώρα σε μια στιγμή που περισσότερα κεφάλαια της Βόρειας Αμερικής έχουν επενδύσει στο ευρωπαϊκό ποδόσφαιρο, ειδικά στο Βρετανικό, και αυτή τη στιγμή που τα επενδυτικά κεφάλαια έχουν αρχίσει να βρίσκουν στο ποδόσφαιρο μια σταθερή βιομηχανία για να επενδύσουν.
Ενώ η μεγιστοποίηση των κερδών έχει επιβληθεί ως βάση της νέας αθλητικής διαχείρισης (στις Ηνωμένες Πολιτείες ή την Ασία), το Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα Εθνικών Ομάδων-Eurocup εξακολουθεί να είναι ο χώρος για να επιδεικνύει κανείς σημαίες και εθνικούς μύθους.
“Εξηγήστε στους νέους ιδιοκτήτες του παγκόσμιου αθλητισμού – που όλοι τους αναφέρονται στη λίστα των μεγάλων "αθλητικών αυτοκρατοριών" του Forbes - γιατί το ποδόσφαιρο στην Ευρώπη δεν μπορεί να γίνει κατανοητό ως σχέση μεταξύ άσπρου-μαύρου" - αναφέρει ο γνωστός Ισπανός δημοσιογράφος Ραμόν Μπέσα, και μιλάει για «νέες γεωγραφίες».
Το ποδόσφαιρο στην Ευρώπη για πολλούς είναι ό,τι πιο κοντινό σε αυτό που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ένα Glocal φαινόμενο. Το Glocalization είναι η «ταυτόχρονη εμφάνιση τάσεων οικουμενικών και εξειδικευμένων στα σύγχρονα κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά συστήματα». Η έννοια της glocalization "αντιπροσωπεύει μια πρόκληση για απλοϊκές αντιλήψεις των διαδικασιών παγκοσμιοποίησης ως γραμμικές επεκτάσεις των εδαφικών κλιμάκων”.
