Η Τουρκία ετοιμάζεται για να ξεκινήσει αυτό που ο τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει χαρακτηρίσει ως «ο αιώνας της Τουρκίας».
Ένα από τα συστατικά αυτού του…«αιώνα» είναι επίλυση του θέματος…«Ελλάδα». Η Άγκυρα θέλει να εξουδετερώσει την Αθήνα, γιατί γνωρίζει πως μόνο αυτή έχει αντιληφθεί πλήρως τον αναθεωρητισμό της καθώς το ζει ήδη στο πετσί της.
Σε αυτό το πλαίσιο έχει απλώσει μια γκάμα από ζητήματα που η ίδια έχει εγείρει σε βάρος της Ελλάδας, με κυριότερα εκείνα του Αιγαίου.
Είναι χαρακτηριστικά τα όσα αναφέρει το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών στην ιστοσελίδα του σχετικά με το Αιγαίο:
«Σημαντικά ζητήματα του Αιγαίου
Τα κύρια προβλήματα στο Αιγαίο ομαδοποιούνται κυρίως σε 5 κατηγορίες:
1. Η πρώτη από αυτές αφορά τις περιοχές θαλάσσιας δικαιοδοσίας, συμπεριλαμβανομένων των χωρικών υδάτων και της υφαλοκρηπίδας και την οριοθέτηση των περιοχών αυτών.
α) Χωρικά ύδατα
Τα θαλάσσια σύνορα μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας δεν έχουν ακόμη καθοριστεί με συμφωνία.
Επί του παρόντος, το πλάτος των χωρικών θαλασσών τόσο της Τουρκίας όσο και της Ελλάδας στο Αιγαίο είναι 6 ναυτικά μίλια. Η γεωγραφική θέση των ακτών του Αιγαίου της Τουρκίας και της Ελλάδας είναι δίπλα-δίπλα και ταυτόχρονα αντικριστά, γεγονός που απαιτεί οριοθέτηση.
Αποτελεί θεμελιώδη κανόνα του διεθνούς δικαίου ότι τα όρια των θαλάσσιων περιοχών μεταξύ κοντινών ή απέναντι τοποθεσιών όπου τέμνονται ή συγκλίνουν θαλάσσιες περιοχές πρέπει να καθορίζονται με συμφωνία.
Ωστόσο, στο παράδειγμα του Αιγαίου, δεν υπάρχουν θαλάσσια σύνορα μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας εντός της χωρικής θάλασσας, στις περιοχές όπου οι ακτές είναι απέναντι καθώς και στις περιοχές όπου οι ακτές γειτνιάζουν.
Η αύξηση της χωρικής θάλασσας στα 12 ναυτικά μίλια θα άλλαζε δυσανάλογα την ισορροπία συμφερόντων στο Αιγαίο εις βάρος της Τουρκίας. Επί του παρόντος, λόγω των πολλών νησιών της, τα χωρικά ύδατα της Ελλάδας αποτελούν το 40% του Αιγαίου Πελάγους. Εάν η χωρική θάλασσα αυξηθεί στα 12 ναυτικά μίλια, το ποσοστό αυτό αυξάνεται στο 70%. Στην περίπτωση αυτή, ενώ το μέγεθος της ανοιχτής θάλασσας μειώνεται από 51% σε 19%, τα χωρικά ύδατα της Τουρκίας παραμένουν λιγότερο από το 10% του Αιγαίου Πελάγους.
β) Υφαλοκρηπίδα
Ένα άλλο θεμελιώδες πρόβλημα σχετικά με τις περιοχές θαλάσσιας δικαιοδοσίας στο Αιγαίο είναι ο καθορισμός του ορίου της υφαλοκρηπίδας μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας.
Τα όρια της υφαλοκρηπίδας που ανήκει στην Τουρκία και την Ελλάδα στο Αιγαίο δεν έχουν ακόμη καθοριστεί. Επί του παρόντος, ούτε η Τουρκία ούτε η Ελλάδα έχουν οριοθετημένη θαλάσσια δικαιοδοσία στο Αιγαίο πέρα από τα χωρικά τους ύδατα σε απόσταση 6 ναυτικών μιλίων.
Κύριο θέμα της συζήτησης είναι η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας, πέρα από τα 6 ναυτικά μίλια χωρικών θαλασσών των δύο παράκτιων κρατών.
2. Ένα άλλο πρόβλημα του Αιγαίου είναι το αφοπλισμένο καθεστώς των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου στο πλαίσιο της Συνθήκης της Λωζάνης του 1923, της Συνθήκης των Παρισίων του 1947 και άλλων σχετικών διεθνών εγγράφων.
Τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου έχουν αφοπλιστεί από μια σειρά από διεθνείς συνθήκες, συμπεριλαμβανομένης της Συνθήκης της Λωζάνης του 1923 και της Συνθήκης του Παρισιού του 1947.
Αυτές οι διεθνείς συμφωνίες, που εξακολουθούν να ισχύουν και επομένως νομικά δεσμευτικές για την Ελλάδα, απαγορεύουν τον οπλισμό των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου και για το σκοπό αυτό επιβάλλουν και νομικές υποχρεώσεις και ευθύνες στην Ελλάδα. Ωστόσο, παρά τις αντιρρήσεις της Τουρκίας, η Ελλάδα παραβιάζει το καθεστώς αφοπλισμού των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου εξοπλίζοντας τα νησιά από τη δεκαετία του 1960, παραβιάζοντας τις συμβατικές της δεσμεύσεις και τις υποχρεώσεις από τη συνθήκη βάσει του διεθνούς δικαίου.
Από την άλλη πλευρά, η Ελλάδα, ενώ αποδέχτηκε την υποχρεωτική δικαιοδοσία του Διεθνούς Δικαστηρίου το 1993, διατύπωσε επιφυλάξεις για την υποχρεωτική δικαιοδοσία του Δικαστηρίου σχετικά με ζητήματα που προκύπτουν από στρατιωτικά μέτρα που σχετίζονται με «συμφέροντα εθνικής ασφάλειας». Με αυτόν τον τρόπο, η Ελλάδα στόχευε να αποτρέψει μια συζήτηση για τον εξοπλισμό των νησιών από το να πάει στο Διεθνές Δικαστήριο. Αυτή είναι η σιωπηρή παραδοχή της Ελλάδας ότι έχει παραβιάσει τις υποχρεώσεις της από τη Συνθήκη.
3. Ένα άλλο θεμελιώδες πρόβλημα σχετικά με το Αιγαίο σχετίζεται με το νομικό καθεστώς ορισμένων γεωγραφικών σχηματισμών.
Αντικείμενο διαφωνίας σχετικά με το νομικό καθεστώς ορισμένων γεωγραφικών σχηματισμών στο Αιγαίο είναι ουσιαστικά μια διαμάχη σχετικά με την ερμηνεία της συνθήκης.
Αυτή η διαμάχη αφορά το νομικό καθεστώς ορισμένων γεωγραφικών σχηματισμών και την ιδιοκτησία της κυριαρχίας επί αυτών των σχηματισμών στο πλαίσιο των διατάξεων της Συνθήκης που καθορίζουν το status quo στο Αιγαίο.
Έτσι, η συζήτηση προέκυψε ως αποτέλεσμα των ισχυρισμών που προκύπτουν από τις διαφορετικές ερμηνείες των μερών σχετικά με την έννοια, το πεδίο εφαρμογής και τη νομική συνέπεια των διατάξεων των σχετικών και έγκυρων διεθνών πράξεων για την κυριαρχία.
Η Τουρκία δεν διεκδικεί κανένα δικαίωμα στα νησιά, βραχονησίδες ή τέτοιους σχηματισμούς που αφήνονται ρητά στην Ελλάδα με όργανα διεθνούς ισχύος. Ωστόσο, είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι υπάρχουν πολλές νησίδες και γεωγραφικοί σχηματισμοί στο Αιγαίο Πέλαγος των οποίων η κυριαρχία δεν επαφίεται ξεκάθαρα στην Ελλάδα.
Μερικοί από αυτούς τους αμφιλεγόμενους γεωγραφικούς σχηματισμούς βρίσκονται πολύ κοντά στις ακτές του Αιγαίου της Τουρκίας. Μάλιστα, το θέμα αυτό είναι ένα από τα εμπόδια στον καθορισμό των θαλάσσιων συνόρων μεταξύ των δύο χωρών.
4. Τέταρτο από τα προβλήματα του Αιγαίου είναι ο ισχυρισμός της Ελλάδας ότι ο εθνικός της εναέριος χώρος έχει πλάτος 10 ναυτικά μίλια, κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου, και εκμεταλλεύεται την ευθύνη της Περιοχής Πληροφοριών Πτήσης (FIR).
Η αξίωση της Ελλάδας για ένα εναέριο χώρο των 10 ναυτικών μιλίων αποτελεί τη βάση της διαμάχης για τον εναέριο χώρο του Αιγαίου. Οι κύριοι λόγοι αυτής της σύγκρουσης είναι η επίμονη κατάχρηση της ευθύνης της Περιοχής Πληροφοριών Πτήσης (FIR) από την Ελλάδα και ο ελληνικός ισχυρισμός ότι το πλάτος του εθνικού εναέριου χώρου είναι 10 ναυτικά μίλια, ενώ το πλάτος των χωρικών υδάτων της Ελλάδας είναι 6 ναυτικά μίλια. Σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, το πλάτος των χωρικών υδάτων μιας χώρας καθορίζει και το πλάτος του εθνικού εναέριου χώρου αυτής της χώρας. Η Ελλάδα δήλωσε τον εθνικό της εναέριο χώρο ως 10 ναυτικά μίλια το 1931, αν και το πλάτος των χωρικών της υδάτων εκείνη την εποχή ήταν 3 ναυτικά μίλια. Αργότερα, το 1936, η Ελλάδα αύξησε τις χωρικές της θάλασσες στα 6 ναυτικά μίλια που εφαρμόζει σήμερα. Επομένως, ο ισχυρισμός ότι ο εθνικός εναέριος χώρος της Ελλάδας είναι 10 ναυτικά μίλια δεν είναι βάσει του διεθνούς δικαίου. Η περιοχή μεταξύ των χωρικών υδάτων της Ελλάδας, που έχει πλάτος 6 ναυτικά μίλια, και του εθνικού εναέριου χώρου που έχει δηλωθεί ως 10 ναυτικά μίλια, είναι διεθνής εναέριος χώρος. Η αξίωση της Ελλάδας για 10 ναυτικά μίλια εναέριου χώρου δεν αναγνωρίζεται ούτε διεθνώς ούτε από την Τουρκία.
5. Η πέμπτη κατηγορία προβλημάτων του Αιγαίου σχετίζεται με Δραστηριότητες Έρευνας και Διάσωσης (SAR).
Οι δραστηριότητες έρευνας και διάσωσης στη θάλασσα ρυθμίζονται από τη Διεθνή Σύμβαση του 1979 για την Έρευνα και Διάσωση στη Θάλασσα (Σύμβαση του Αμβούργου). Σύμφωνα με τη Σύμβαση του Αμβούργου, εάν οι περιοχές έρευνας και διάσωσης δεν μπορούν να καθοριστούν με συμφωνία μεταξύ των ενδιαφερομένων μερών, τα μέρη θα προσπαθήσουν για ολοκληρωμένο συντονισμό των υπηρεσιών έρευνας και διάσωσης έως ότου συναφθεί μια τέτοια συμφωνία. Παρά τις επανειλημμένες εκκλήσεις της Τουρκίας προς αυτόν τον στόχο, ένας τέτοιος συντονισμός δεν μπόρεσε να δημιουργηθεί στο Αιγαίο.
Επιπλέον, δεδομένου ότι η συμφωνία που θα επιτευχθεί σε περιοχές έρευνας και διάσωσης θα πρέπει να ισχύει, θα πρέπει να είναι συμβατή με τις περιοχές έρευνας και διάσωσης στην ανοιχτή θάλασσα. Το Παράρτημα 12 της Σύμβασης του Σικάγου για τη Διεθνή Πολιτική Αεροπορία κάνει σαφή διάκριση μεταξύ θαλάσσιων και εναέριων περιοχών έρευνας και διάσωσης και τονίζει τη θαλάσσια διάσταση του ζητήματος στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων έρευνας και διάσωσης που διεξάγονται στην ανοιχτή θάλασσα.
Η Τουρκία έχει δηλώσει την περιοχή έρευνας και διάσωσης (SRR) και την έχει καταχωρίσει στο σχετικό Παγκόσμιο Σχέδιο SAR του IMO. Η Τουρκία διεξάγει ενεργά δραστηριότητες έρευνας και διάσωσης στην περιοχή της για να σώσει ανθρώπινες ζωές.
Εφόσον η Τουρκική και η Ελληνική Ζώνη Έρευνας και Διάσωσης αλληλοκαλύπτονται, όλες οι επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης που πραγματοποιούνται σε αυτές τις επικαλυπτόμενες περιοχές πρέπει να συντονίζονται σύμφωνα με το άρθρο 2.1.5 της Σύμβασης του Αμβούργου του 1979.
Η διαμάχη μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας για τις ζώνες έρευνας και διάσωσης πηγάζει βασικά από την προσέγγιση της Ελλάδας στο ζήτημα ως ζήτημα κυριαρχίας. Οι ζώνες έρευνας και διάσωσης που έχουν αποφασιστεί να σώσουν ανθρώπινη ζωή είναι περιοχές εξυπηρέτησης, όχι περιοχές κυριαρχίας».
Έχοντας αυτά κατά νου γίνεται αντιληπτό το πόσο ορθά είναι αυτά που αναφέρει ο Κύπριος διεθνολόγος και αναλυτής Γιάννος Χαραλαμπιδης, σχετικά με μια πολύ πιθανή πλέον διαπραγμάτευση ανάμεσα σε Αθήνα και Άγκυρα, καθώς τονίζει σχετικά: «Στην ουσία γίνεται αποδεκτή από την Ελλάδα η συζήτηση για την οριοθέτηση στο Αιγαίο της «Γαλάζιας Πατρίδας» στη λογική των θαλασσίων ζωνών! Γιατί; Διότι, τι έχει να δώσει η Τουρκία; Τίποτα. Μόνο παίρνει. Δεν δίνει. Από έναν τέτοιο διάλογο, διεκδικεί από τα ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα, όπως αυτά καθορίζονται από το Διεθνές Δίκαιο. Στις διαβουλεύσεις, η Ελλάδα θα πρέπει να ψαλιδίσει το δικαίωμά της στα 12 ναυτικά μίλια, ακόμη και στα 6. Αλλιώς γιατί να γίνεται διάλογος και σε ποια βάση; Δεν διεκδικεί τίποτα από την Άγκυρα, η οποία μέσα από την υφαλοκρηπίδα και δη την ΑΟΖ, εάν θα πάρει, θα πρέπει να της δώσει η Ελλάδα και αυτό σημαίνει ότι: Η Αθήνα θα πρέπει: Α) Να αποδεχθεί, έστω και σιωπηρώς, ότι δεν μπορεί να είναι αμετακίνητη από το δικαίωμά της στα 12 ναυτικά μίλια. Β) Να συμβιβαστεί με την τουρκική αντίληψη ότι μια χώρα, όπως η Τουρκία με τέτοια ακτογραμμή, δεν θα ήταν δυνατό να μην έχει πρόσβαση στο Αιγαίο, όπως αυτή την αντιλαμβάνεται. Και σε αυτά θα προστεθεί και το θέμα, κατά πόσον αριθμός νησιών του Αιγαίου -και ποια- έχουν χωρικά ύδατα και ΑΟΖ, και ποια ανήκουν ή δεν ανήκουν, κατά τον ισχυρισμό της Άγκυρας, στην Ελλάδα».
