Η συνεχόμενη ζέστη των τελευταίων ημερών έχει εξαντλήσει τους Έλληνες, ενώ την ίδια ώρα ο καύσωνας έχει βάλει σε μεγάλο κίνδυνο τον ανθρώπινο οργανισμό.
Το ανθρώπινο σώμα είναι καλά εξοπλισμένο να αντιμετωπίσει τις δύσκολες περιβαλλοντικές συνθήκες που προκαλεί ο καύσωνας, ο οποίος μπορεί να απειλήσει τη θερμοκρασία του πυρήνα. Η θερμοκρασία αυτή συνήθως κυμαίνεται μεταξύ 36 και 38°C, μια ιδανική θερμοκρασία που επιτρέπει στις βιοχημικές αντιδράσεις του οργανισμού να ολοκληρώνονται απρόσκοπτα, ώστε να συμβάλλουν στη σωστή λειτουργία των οργάνων.
Στον μεγάλο καύσωνα, όμως, η θερμορυθμιστική ικανότητα του οργανισμού μας μπαίνει σε μεγάλη δοκιμασία και μαζί με αυτή και πολλά συστήματα του οργανισμού.
Όταν η θερμοκρασία του πυρήνα αποκλίνει από το φυσιολογικό εύρος, το σώμα εκκινεί φυσιολογικές αντιδράσεις για να επαναφέρει τη θερμοκρασία στο φυσιολογικό.
Αυτή η θερμορυθμιστική απόκριση είναι συγκρίσιμη με τον θερμοστάτη του σπιτιού μας. Όταν η εσωτερική θερμοκρασία παρεκκλίνει από την ιδανική, τα συστήματα θέρμανσης ή ψύξης ενεργοποιούνται για να επαναφέρουν τη θερμοκρασία σε φυσιολογικά επίπεδα.
Στον ανθρώπινο οργανισμό, ο θερμοστάτης αυτός βρίσκεται στη βάση του εγκεφάλου, σε μια περιοχή που ονομάζεται «υποθάλαμος». Οι πληροφορίες που λαμβάνει ο υποθάλαμος παρέχονται από τους «αισθητήρες» της θερμοκρασίας του σώματος, που δεν είναι άλλοι από το δέρμα, τους μύες και τα διάφορα όργανά μας.
Καύσωνας: Πώς ο οργανισμός μας μάχεται τη ζέστη
Η πρώτη και πιο σημαντική αντίδραση του οργανισμού στην αύξηση της θερμοκρασίας είναι η απαγωγή θερμότητας μέσω του δέρματος και των άκρων του σώματός μας, όπως τα χέρια και τα πόδια μας. Πιο απλά, αρχίζουμε να παράγουμε ιδρώτα ο οποίος εξατμίζεται στο δέρμα μας ρίχνοντας τη θερμοκρασία του σώματος.
Αυτό το σύστημα είναι πολύ αποτελεσματικό στην ψύξη του οργανισμού μας, όμως, μπορεί να απαιτήσει έως και 2 λίτρα νερού την ώρα σε περιπτώσεις υπερβολικής ζέστης . Για να καταφέρουμε δηλαδή την θερμορύθμιση του οργανισμού μας, θα πρέπει να ξαναγεμίζουμε τη «δεξαμενή νερού» μας πολλές φορές.
Διαφορετικά, κινδυνεύει κανείς από αφυδάτωση, δηλαδή από απώλεια της ικανότητας του οργανισμού να ιδρώνει και να κρυώνει, με αποτέλεσμα την υπερθέρμανση των οργάνων. Μέσω του πόσιμου νερού, προσλαμβάνουμε ηλεκτρολύτες και άλατα, τα οποία βοηθούν να διατηρηθεί η φυσιολογική οξύτητα του αίματος, που είναι ζωτικής σημασίας για τη λειτουργία των κυττάρων.
Έτσι, οι περισσότερο ευάλωτοι συνάνθρωποί μας, δηλαδή όσοι πάσχουν από καρδιαγγειακά και κυκλοφορικά νοσήματα, τα παιδιά, οι έγκυες, όσοι εργάζονται σε εξωτερικούς χώρους και όσοι δεν λαμβάνουν προφυλάξεις για τον καύσωνα για κοινωνικοοικονομικούς λόγους, βρίσκονται στο στόχαστρο των μεγάλων θερμοκρασιών.
Ποια όργανα πλήττονται περισσότερο, όμως, από την ακραία ζέστη;
Καρδιά
Το πρώτο σύστημα που επηρεάζεται, σύμφωνα με τους ειδικούς, είναι το καρδιαγγειακό. Για να ιδρώσουμε και να δροσιστούμε η ροή του αίματος μετατοπίζεται από τα κεντρικά όργανα στην περιφερειακή κυκλοφορία και γι’ αυτό συχνά οι άνθρωποι που βρίσκονται σε καθεστώς υπερθέρμανσης, κοκκινίζουν.
Η απώλεια νερού μέσω του ιδρώτα και η ανακατανομή της ροής του αίματος προκαλεί πτώση της αρτηριακής πίεσης στα κεντρικά όργανα κι έτσι για να διατηρήσουν τα ζωτικά όργανα τη ροή του αίματος η καρδιά προσπαθεί να αντισταθμίσει αυξάνοντας τους παλμούς της, δηλαδή τον καρδιακό ρυθμό.
Έτσι, εάν η ανακατανομή της ροής του αίματος συνοδεύεται από αφυδάτωση ή υπερβολική απώλεια υγρών, η αρτηριακή πίεση θα πέσει επικίνδυνα και θα προκαλέσει λιποθυμικό επεισόδιο, ένα σημάδι που συνήθως σηματοδοτεί επεισόδιο θερμοπληξίας.
Στη χειρότερη περίπτωση, μπορεί να οδηγήσει σε καρδιακή ανεπάρκεια εάν ο ασθενής δεν πάρει εγκαίρως θεραπεία.
Εγκέφαλος
Ένα άλλο ζωτικό όργανο που πλήττεται από το θερμικό στρες είναι ο εγκέφαλος. Οι αυξημένες θερμοκρασίες διαταράσσουν την επικοινωνία μεταξύ νευρικών κυττάρων, ενώ την ίδια στιγμή η θερμότητα έχει την ικανότητα να επηρεάσει ακόμη και τη δομή του DNA, την πρωτεΐνη καθώς και την ακεραιότητα της κυτταρικής μεμβράνης.
Η αφυδάτωση ενδέχεται να προκαλέσει απώλεια ηλεκτρολυτών, που μπορεί να διαταράξει την επικοινωνία μεταξύ νευρικών και μυϊκών κυττάρων . Όσο περισσότερο διαρκεί η υπερθέρμανση του οργανισμού, τόσο περισσότερο σοβαρές μπορεί να είναι οι συνέπειες.
Τα εγκεφαλικά μονοπάτια (νευρωνικά κυκλώματα) που σχετίζονται με τη σκέψη και τη μνήμη μπορεί, επίσης, να απορυθμιστούν και να προκαλέσουν συναισθηματικά προβλήματα, όπως αυξημένο άγχος, πονοκεφάλους και μειωμένη κρίση.
Αξίζει να σημειωθεί πως ο “φυσικός κλιματισμός” του εγκεφάλου είναι το αναπνευστικό σύστημα. Ο εγκέφαλος, δηλαδή, ψύχεται μέσω της αναπνοής, με την οποία δροσίζεται το αίμα που ρέει προς και από αυτόν.
Ωστόσο, μια αρνητική επίδραση είναι ότι το pH του αίματος αυξάνεται λόγω της μείωσης της πίεσης των διττανθρακικών και του διοξειδίου του άνθρακα (CO 2), γεγονός που μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη λειτουργία των κυττάρων σε άλλα όργανα του σώματος.
Πεπτικό σύστημα
Το πεπτικό σύστημα και ο εντερικός σωλήνας είναι ένα ακόμη σημαντικό σύστημα οργάνων που πλήττεται λόγω της ζέστης, καθώς ρέει σε αυτό λιγότερο αίμα λόγω της ανακατανομής τη ροής του αίματος περιφερειακά. Η διαταραχή αυτή, εμποδίζει την καλή λειτουργία του συστήματος και γι’ αυτό συχνά σε περιστατικά θερμοπληξίας ο άρρωστος μπορεί να έχει ναυτία και εμετό.
Ουροποιητικό σύστημα
Τέλος, η απώλεια νερού και νατρίου μπορεί να προκαλέσει επιπτώσεις και στο ουροποιητικό σύστημα. Υπό την επίδραση μιας ειδικής ορμόνης (της αντιδιουρητικής ορμόνης) που εκκρίνει ο εγκέφαλος μας διεγείρεται ο μηχανισμός της επαναρόφησης νερού και αλάτων για να εξουδετερωθεί η απώλεια αρτηριακής πίεσης στο καρδιαγγειακό σύστημα.
Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, τα νεφρά μας παράγουν λιγότερα και πιο συμπυκνωμένα ούρα, με πιο έντονο καφέ χρώμα. Έτσι, πηγαίνουμε λιγότερο συχνά στην τουαλέτα και αυτό μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα -ειδικά σε παρατεταμένες περιόδους υψηλών θερμοκρασιών και αφυδάτωσης- τη σοβαρή βλάβη των ιστών στους νεφρούς.
Καύσωνας: Τι να κάνετε; Αφουγκραστείτε τον οργανισμό σας
Αυτονόητο είναι πως η μεγάλη κατανάλωση νερού, η πρόσληψη αλάτων και ηλεκτρολυτών και η παραμονή σε σκιερά και δροσερά μέρη μπορεί να μας σώσει από τα χειρότερα.
Οι άνθρωποι που δεν αφουγκράζονται σωστά τον οργανισμό τους, δεν πίνουν νερό και παραμελούν τις συμβουλές των υγειονομικών αρχών κατά τη διάρκεια του καύσωνα, ενδέχεται να ωθήσουν τον οργανισμό τους σε δυσάρεστες καταστάσεις, όπως είναι η θερμοπληξία, το θερμικό στρες και άλλα ανεπιθύμητα συμβάντα, που μπορεί να αποδειχθούν δυνητικά θανατηφόρα.
Ηλικιωμένοι και οι καρδιοπαθείς των οποίων το καρδιαγγειακό σύστημα είναι ήδη επιβαρυμένο κινδυνεύουν περισσότερο. Την ίδια στιγμή, οι ηλικιωμένοι μπορεί επίσης να μην είναι καλά ενημερωμένοι για τους κινδύνους των υψηλών θερμοκρασιών.
Τέλος, τα βρέφη και τα νήπια εξαρτώνται αποκλειστικά από τη γονεϊκή φροντίδα, για να λάβουν τα απαραίτητα μέτρα για την προστασία τους.
Συμβουλές
Η καλύτερη συμβουλή κατά τη διάρκεια ενός καύσωνα είναι, στην ουσία, να κάνουμε αυτά που ήδη γνωρίζουμε. Δηλαδή:
- Πίνετε άφθονο νερό, περιορίζοντας παράλληλα την κατανάλωση αλκοόλ και καφεΐνης, τα οποία προκαλούν αφυδάτωση στον οργανισμό.
- Αποφύγετε από τον ήλιο, αναζητήστε ένα δροσερό μέρος για να παραμείνετε τις πιο θερμές ώρες και ακολουθήστε τις συμβουλές των υγειονομικών αρχών.
- Βοηθήστε όσους είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι σε συνθήκες ζέστης, ιδιαίτερα τα βρέφη και τους ηλικιωμένους.
