Υπάρχουν πολλά που ακόμη δεν γνωρίζουμε για την πανδημία του κοροναϊού, δυο χρόνια μετά το πρώτο ξέσπασμά της. Όμως οι περισσότεροι επιστήμονες συμφωνούν σε ένα πράγμα: ο SARS-CoV-2 ήρθε για να μείνει. Το πιθανότερο είναι ότι τα τρισέγγονά μας θα συνεχίσουν να κολλούν τον ιό, που δεν θα είναι πια νέος, αλλά η συλλογική ανοσία που θα έχει αναπτύξει η ανθρωπότητα, θα τον έχει πια μεταμορφώσει σε άλλη μια αιτία του κοινού κρυολογήματος.
Πότε θα συμβεί, όμως, αυτό;
Μπορεί η μέρα που θα πετάξουμε τις μάσκες να παραμένει άγνωστη, όμως επιστήμονες που μίλησαν στο CNN υποστηρίζουν ότι η ανθρωπότητα έχει τα απαραίτητα εργαλεία για να τη φέρει όσο το δυνατόν πιο κοντά. Απλώς αρνείται να τα χρησιμοποιήσει σωστά.
«Αυτό είναι το βασικό πρόβλημα: ποτέ δεν υπήρχε και ακόμη δεν υπάρχει σχέδιο σε παγκόσμιο επίπεδο», ξεκαθάρισε η Άντρεα Τέιλορ, αναπληρώτρια διευθύντρια προγραμμάτων στο Ινστιτούτο Παγκόσμιας Υγείας Duke. «Δεν είμαστε καλοί στο να αντιμετωπίζουμε τις παγκόσμιες κρίσεις ως πλανήτης. Δεν έχουμε τις υποδομές, την ηγεσία ή τα συστήματα λογοδοσίας για κάτι τέτοιο».
Το οπλοστάσιό μας απέναντι στον ιό είναι γνωστό: πρώτα από όλα τα εμβόλια, και έπειτα η ιχνηλάτηση επαφών, η ανάλυση του γονιδιώματος, τα περιοριστικά μέτρα και η διεθνής συνεργασία. Η τελευταία είναι που λείπει – και η απουσία της ήδη έχει προκαλέσει ορατές καθυστερήσεις στην επικράτηση των ανθρώπων επί του ιού.
Αν δεν αλλάξουμε πορεία, η Τέιλορ τονίζει ότι σε όλη τη διάρκεια του 2022, αλλά και στο ακόμη πιο μακρινό μέλλον, πολλές περιοχές του πλανήτη θα συνεχίσουν να ζουν στη σκιά του κοροναϊού.
«Γνωρίζαμε από την αρχή τι θα συνέβαινε αν ακολουθούσαμε την εθνικιστική προσέγγιση», αναφέρει. «Παρόλα αυτά, αυτό κάναμε και τώρα ζούμε με τις συνέπειές του».
Εθνικισμός των εμβολίων
Δεν είναι βέβαιο ότι έχουμε καταφέρει να εκτιμήσουμε το θαύμα των εμβολίων κατά του κοροναϊού, η ανάπτυξη και η παραγωγή των οποίων έσπασε κάθε προηγούμενο ρεκόρ. Το γεγονός ότι δεν μας παρέχουν την πλήρη ανοσία στην οποία ελπίζαμε, δεν μειώνει σε κανένα βαθμό τη σημασία τους.
Όπως εξηγεί στο CNN ο Πολ Χάντερ, καθηγητής ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Ανατολικής Αγγλίας, «καθώς όλο και περισσότεροι άνθρωποι μολύνονται, εμβολιάζονται και επαναμολύνονται, η βαρύτητα της νόσου θα μειώνεται σταδιακά εξαιτίας της συσσωρευμένης ανοσίας – αυτή είναι η θεωρία».
Όμως η ύπαρξη του εμβολίου δεν είναι αρκετή από μόνη της. Πρέπει να χορηγηθεί και σε όσα μπράτσα χρειάζεται, για όσες φορές χρειάζονται.
Και αν η Δύση έχει πλέον να αντιμετωπίσει κυρίως τον δισταγμό μερίδας των πολιτών της, η κατάσταση είναι σαφώς διαφορετική στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Είναι χαρακτηριστικό πως τη στιγμή που η Βρετανία ανακοίνωνε την Πέμπτη σύμβαση προμήθειας άλλων 114 εκατομμυρίων δόσεων του εμβολίου των Pfizer/BioNTech για τα 67 εκατομμύρια πολίτες της εντός του 2022 και του 2023 – μια κίνηση που αναμένεται να αντιγράψουν πολλά ανεπτυγμένα κράτη – λιγότερο από το 8% των κατοίκων των φτωχότερων χωρών έχουν κάνει έστω και μια δόση του εμβολίου.
Η ανάδυση της παραλλαγής Όμικρον στην υπο-σαχάρια Αφρική αποτελεί μόνο ένα παράδειγμα των επιπτώσεων που μπορεί να έχει αυτή η αδικία.
«Δεν πρόκειται απλώς για θύλακες – τεράστια τμήματα του πλανήτη έχουν απαράδεκτα χαμηλή εμβολιαστική κάλυψη», σημειώνει η Τέιλορ.
Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, το 63,9% των κατοίκων των πλουσιότερων κρατών έχουν κάνει τουλάχιστον μια δόση του εμβολίου, ενώ το ποσοστό αγγίζει το 70% στην περίπτωση της ΕΕ και των ΗΠΑ, σύμφωνα με τα αντίστοιχα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων.
«Η ανισότητα των εμβολίων θα παρατείνει την πανδημία», υπογραμμίζει ο Μάικλ Χεντ, ερευνητής παγκόσμιας υγείας στο Πανεπιστήμιο του Σαουθάμπτον. «Ο πιο αποτελεσματικός τρόπος να είμαστε εγωιστές είναι μέσω του αλτρουισμού», υποστηρίζει από την πλευρά του ο Ρομπέρτο Μπουριόνι, καθηγητής μικροβιολογίας και ιολογίας στο Πανεπιστήμιο San Raffaele στο Μιλάνο. «Πρέπει να παραδώσουμε εμβόλια σε όλο τον πλανήτη».
Εμβόλια, περισσότερα εμβόλια
Σε πρώτη φάση, η παραγωγή εμβολίων θα πρέπει να αυξηθεί και να σταθεροποιηθεί. Είναι χαρακτηριστικό ότι το πρόγραμμα COVAX για τη διανομή εμβολίων σε αναπτυσσόμενα κράτη με την υποστήριξη του ΠΟΥ, προέβλεψε ότι τα εμβόλια που θα φτάσουν στις χώρες αυτές θα είναι 25% λιγότερα από τα αναμενόμενα.
«Φαγοπότι ή λιμοκτονία, αυτές είναι οι μόνες επιλογές αυτή τη στιγμή. Κάποιες χώρες δεν λαμβάνουν τίποτα επί τρεις μήνες και ξαφνικά έχουν εκατομμύρια δόσεις», εξηγεί η Τέιλορ. «Η προσφορά θα πρέπει να είναι προβλέψιμη και αξιόπιστη».
Ο Χεντ προσθέτει ότι τα εμβόλια που φτάνουν στα αναπτυσσόμενα κράτη μέσω του COVAX συχνά βρίσκονται κοντά στην ημερομηνία λήξης τους, ενώ δεν συνοδεύονται από τους αναγκαίους καταψύκτες και τον υπόλοιπο εξοπλισμό που απαιτείται για τη μεταφορά τους στους τελικούς τους προορισμούς. Για αυτό και καλεί στη δημιουργία νέων κέντρων παραγωγής εμβολίων στην Αφρική, που θα διασφάλιζαν μια πιο αξιόπιστη ροή εμβολίων.
Από την πλευρά του, ο ΠΟΥ κατηγόρησε για τις ελλείψεις ένα εργοστάσιο της Johnson&Johnson που δεν κατάφερε να πιάσει τον στόχο παραγωγής τον Σεπτέμβριο. Αντίστοιχα, καθυστερήσεις σε ένα εργοστάσιο της AstraZeneca στην Ινδία είχε μπλοκάρει τους εμβολιασμούς στη Βρετανία και την ΕΕ κατά τους πρώτους μήνες του 2020, αποδεικνύοντας ότι τα προβλήματα ακόμη και σε ένα μόνο εργοστάσιο μπορούν να παραλύσουν την παγκόσμια διανομή.
Επιπλέον, ο Χεντ επισημαίνει ότι η Δύση θα έπρεπε να χρηματοδοτήσει την έρευνα στο πεδίο στα κράτη όπου τα εμβόλια αργούν να φτάσουν, προκειμένου να υπάρχει μια ξεκάθαρη εικόνα του εύρους του προβλήματος.
Άλλο ένα σημαντικό πρόβλημα; Οι παλινωδίες της Δύσης απέναντι στα εμβόλια αδενοϊού, όπως αυτό της AstraZeneca, στα οποία στηρίζονται σε μεγάλο βαθμό οι προσπάθειες εμβολιασμού του αναπτυσσόμενου κόσμου εξαιτίας της χαμηλότερης τιμής τους, έχουν προκαλέσει δυσπιστία στους πολίτες. Μέχρι η ΕΕ να ανακοινώσει ότι το εμβόλιο είναι ασφαλές για χρήση, σε πολλά κράτη είχαν επικρατήσει οι φόβοι των θρομβώσεων.
Το σημαντικότερο, όμως, τονίζουν οι ειδικοί, είναι η απουσία ηγεσίας.
«Μοιάζει πολύ με αυτό που συμβαίνει στο πεδίο της κλιματικής αλλαγής. Έχουμε ηγέτες που είναι ηγέτες κρατών, δεν έχουμε παγκόσμιους ηγέτες. Επομένως, δεν έχουμε και παγκόσμια λογοδοσία», λέει η Τέιλορ στο CNN.
Αντιμετωπίζοντας την επόμενη πανδημία
Τα εθνικά μέτρα παραμένουν σημαντικά καθώς η πανδημία προχωρά προς το τελικό της στάδιο, παραδέχονται οι ερευνητές. Τα κύματά της θα συνεχίσουν να πλήττουν διαφορετικά κράτη σε διαφορετικές στιγμές, ενώ ταυτόχρονα «οι χώρες θα πρέπει να εργαστούν βάσει των δικών τους εμπειριών και δυνατοτήτων», παρατηρεί ο Χεντ.
Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι ορισμένα από τα μέτρα που χρησιμοποιήθηκαν για τον περιορισμό του κοροναϊού, ενδέχεται να ήρθαν για να μείνουν. «Ως άτομα θα πρέπει να συνεχίσουμε να προστατεύουμε τους εαυτούς μας και τους ανθρώπους γύρω μας χρησιμοποιώντας μάσκες, τηρώντας αποστάσεις και κάνοντας το εμβόλιο», εξηγεί η Άνα Γκαρσία, καθηγήτρια προληπτικής ιατρικής και δημόσιας υγείας στο Πανεπιστήμιο της Βαλένθια στην Ισπανία, όπου παρά την υψηλή εμβολιαστική κάλυψη, η χρήση μάσκας παραμένει υποχρεωτική.
Όμως αυτό είναι απαραίτητο να συνδυαστεί με διεθνή συνεργασία.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Κορονοϊός-Μετάλλαξη Όμικρον: Τι πρέπει να γνωρίζουν οι γονείς
«Μιλάμε εδώ και πολύ καιρό για την παγκοσμιοποίηση, στο εμπόριο, τα οικονομικά, τον τουρισμό», συνεχίζει η Γκαρσία. «Η πανδημία, όπως επίσης και η κλιματική αλλαγή, μοιάζουν με τεστ. Πραγματικά απαιτούν από εμάς να λειτουργήσουμε ως πλανήτης».
Πολλοί παγκόσμιοι ηγέτες συμφωνούν μαζί της, όμως οι ειδικοί παρατηρούν ότι η άποψή αυτή δεν έχει εφαρμοστεί στην πράξη.
Πρόσφατα, η απαγόρευση των πτήσεων από και προς τη Νότια Αφρική που επέβαλαν αρκετές χώρες μετά τον εντοπισμό της παραλλαγής Όμικρον, δίχασε τους επιστήμονες.
Ο νοτιοαφρικανός πρόεδρος Σιρίλ Ραμαφόσα έχει διαμαρτυρηθεί αποκαλώντας τις απαγορεύσεις «αδικαιολόγητες», ενώ τόσο ο ΠΟΥ όσο και ο ΟΗΕ έχουν επίσης καταδικάσει αυτές τις κινήσεις.
«Ο κίνδυνος αυτές οι πράξεις να τους αποθαρρύνουν από το να μιλήσουν ανοιχτά για ένα νέο ιό στο μέλλον είναι πολύ πραγματικός», προειδοποιεί η Τέιλορ. «Επειδή θα υπάρξουν νέοι».
Οι ειδικοί καλούν τα κράτη να ενωθούν απέναντι στον κοροναϊό αντί να τραβούν διαχωριστικές γραμμές, πράγμα που συμπίπτει με τις εκκλήσεις του ΠΟΥ για παγκόσμια συμφωνία, προκειμένου να αποφευχθούν τα σημερινά λάθη όταν ξεσπάσει η επόμενη πανδημία.
Όμως αυτό μπορεί να είναι δύσκολο. Η κλιματική αλλαγή, με την οποία παραλλήλισαν την πανδημία οι περισσότεροι ειδικοί, δείχνει ξεκάθαρα ότι η αντίδραση της ανθρωπότητας απέναντι σε έναν κοινό κίνδυνο, εύκολα καθυστερεί και αποδυναμώνεται εξαιτίας των επιμέρους εθνικών συμφερόντων.
Αλλά εκείνοι που ελπίζουν να γίνει πραγματικότητα, είναι πολλοί.
«Κάποιου είδους δεσμευτική συμφωνία που θα συνυπογράψουν οι χώρες θα μπορούσε να μας προσφέρει ένα συντονισμένο παγκόσμιο σχέδιο, πράγμα που αυτή τη στιγμή μας λείπει», εξηγεί η Τέιλορ.
«Ποτέ δεν πρόκειται να πείσουμε για την ανάγκη για αλτρουισμό», παραδέχεται. Όμως καθώς κάθε νέα έξαρση σε οποιαδήποτε χώρα απειλεί όλο τον πλανήτη, «μπορούμε να παρουσιάσουμε πειστικά επιχειρήματα για την ανάγκη τα πράγματα να γίνουν με έναν συντονισμένο, παγκόσμιο τρόπο».
«Κάτι τέτοιο θα άλλαζε τα πάντα», καταλήγει. «Αρκεί να μπορέσουμε να το κάνουμε».
