Συνέντευξη στον Μάνο Χατζηγιάννη
"Είμαστε πολύ κοντά στην αλλαγή των ισορροπιών κυρίως γιατί λόγω και των νέων ενεργειακών σχεδιασμών στην περιοχή της Μεσογείου θα υπάρξουν πιθανότατα αλλαγές στην κατανομή ισχύος των δυνάμεων της περιοχής" αναφέρει στην αποκλειστική της συνέντευξη στο ΠΕΝΤΑΠΟΣΤΑΓΜΑ η Δρ. Ασπασία Αλιγιζάκη, Δικηγόρος, καθηγήτρια Νομικής Université Sorbonne Paris Nord/IDEF & στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιά, καθώς και Αντιδήμαρχος Πειραιά.
Συγκρίνει την κατάσταση από διεθνολογικής άποψης με το 2020, ενώ πολύ μεγάλη σημασία έχει η γνώμη της για ένα πιθανό θερμό επεισόδιο. "Στην περίπτωση που διαδραματισθεί ένα θερμό επεισόδιο, χωρίς να είναι αποτέλεσμα ατυχήματος, αλλά ως αποτέλεσμα μιας στρατηγικής άσκησης πίεσης για τη δημιουργία τετελεσμένου και την αποκόμιση γεωπολιτικών ωφελημάτων, θα σχεδιαστεί, κατά πάσα πιθανότητα, έτσι ώστε να θυμίζει ατύχημα" τονίζει.
Σχολιάζει με ένα πολύ ενδιαφέρον ιστορικό παράδειγμα την στάση του Ερντογάν, ενώ για την ελληνική κινητικότητα αναφέρει: "ένα κράτος έχει δύο τρόπους για να εξισορροπήσει την ισχύ του αντιπάλου του, τη λεγόμενη εξωτερική εξισορρόπηση, που αφορά στην ενίσχυση των συμμαχιών του και τη λεγόμενη εσωτερική εξισορρόπηση που αφορά μεταξύ άλλων στην ενίσχυση της πολεμικής μηχανής του. Η Ελλάδα με την ενίσχυση της αμερικανικής παρουσίας και την αύξηση των εξοπλισμών έχει επιτύχει το τελευταίο χρονικό διάστημα και τα δύο".
Αναλύει το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο πλαίσιο και της ενεργειακής κρίσης, εξηγεί νομικά το θέμα της (από)στρατικοποίησης των νήσων του Αιγαίου επικαλούμενη μεταξύ άλλων και το δόγμα clausula rebus sic stantibus και τέλος μιλάει για τον πόλεμο στην Ουκρανία και τις τελευταίες εντάσεις στο Κόσοβο.
Ακολουθεί ολόκληρη η συνέντευξη :
-Κύρια Αλιγιζάκη, ο μήνας που ξεκίνησε για τα ελληνοτουρκικά με αφορμή και την προαναγγελθείσα έξοδο του νέου τουρκικού γεωτρύπανου στην Ανατολική Μεσόγειο προδιαγράφεται «καυτός». Σας θυμίζει το σκηνικό αυτό το 2020 με το Oruc Reis;
Είναι εύλογο η έξοδος του Abdülhamid Han να θυμίζει το φορτισμένο σκηνικό του 2020 με το Oruc Reis και να περιμένουμε μια ένταση ανάλογη με αυτήν που προκλήθηκε τότε. Εντούτοις, πρέπει να αναλύουμε τις διεθνολογικές εξελίξεις με βάση τις εκάστοτε κάθε φορά συνθήκες, που σήμερα είναι αρκετά διαφορετικές από το 2020.
Σήμερα, η ενεργειακή κρίση έχει ενταθεί στον απόλυτο βαθμό και είναι ζήτημα ζωής και θανάτου για την Ευρώπη να απεξαρτηθεί όσο το δυνατόν γρηγορότερα από τη Ρωσία, βρίσκοντας νέους εναλλακτικούς, μη ρωσικούς ενεργειακούς πόρους και διαδρομές/ αγωγούς μεταφοράς τους. Κοντολογίς, αν τα ενεργειακά σχέδια στην Ανατολική Μεσόγειο ήταν πολύ σημαντικά το 2020, σήμερα είναι αναπόδραστη αναγκαιότητα και όποιος συμμετέχει σε αυτά αποκτά μεγάλη γεωπολιτική αξία.
Αν λοιπόν στο παρελθόν οι εντάσεις που δημιουργούσε ο Ερντογάν είχαν κυρίως επικοινωνιακό χαρακτηρα, σήμερα έχουν, κατά τη γνώμη μου, και άλλη στόχευση. Η Τουρκία δεν θα δεχθεί με τίποτε να μείνει έξω από τα ενεργειακά σχέδια της Ανατολικής Μεσογείου και θα πιέσει με κάθε τρόπο τη Δύση να την υπολογίσει σε αυτά. Επιπροσθέτως, πρέπει να λάβουμε υπ΄όψιν ότι η Δύση σε αυτήν τη συγκυρία, αν και δεν εμπιστεύεται τον Ερντογάν, λόγω της αμφιλεγόμενης στάσης του, εντούτοις δεν θέλει να τον έχει απέναντί της, καθώς κάτι τέτοιο θα εγκυμονούσε τον κίνδυνο να τον στείλει στην αγκαλιά των Ρώσων.
Αυτό το νέο διεθνές σκηνικό, ενδεχομένως θα ωθήσει την Τουρκία (υπό το πρίσμα: "τώρα που μπορώ θα διεκδικήσω όσα περισσότερα μπορώ") σε μια ακόμη πιο έντονη άσκηση πίεσης προς τη Δύση, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας, με αντάλλαγμα παραχωρήσεις στον ενεργειακό πλούτο της Μεσογείου.
-Θεωρείτε πως το Abdülhamid Han και η δράση του, αλλά επιπλέον και η τυχόν συνοδεία του, μπορεί να μας εμπλέξουν σε κάποιου είδους θερμό επεισόδιο με την Τουρκία ;
Όταν υπάρχει ένα τεταμένο σκηνικό με αναθεωρητικές δηλώσεις και ενέργειες είναι προφανές ότι θα πρέπει να είμαστε έτοιμοι για όλα τα ενδεχόμενα. Ακόμη και στην περίπτωση που δεν υπάρχει κάποιος στρατηγικός σχεδιασμός και ο αναθεωρητισμός γίνεται για λόγους εσωτερικής κατανάλωσης, όπως πολλοί υποστηρίζουν αναφορικά με τον Ερντογάν, ο τουρκικός φανατισμός που έχει προκληθεί με τον μαξιμαλισμό, δύναται να οπλίσει τα χέρια με αποτέλεσμα κάποιο "ατύχημα".
Σημειωτέον, στην περίπτωση που διαδραματισθεί ένα θερμό επεισόδιο, χωρίς να είναι αποτέλεσμα ατυχήματος, αλλά ως αποτέλεσμα μιας στρατηγικής άσκησης πίεσης για τη δημιουργία τετελεσμένου και την αποκόμιση γεωπολιτικών ωφελημάτων, θα σχεδιαστεί, κατά πάσα πιθανότητα, έτσι ώστε να θυμίζει ατύχημα για να μην προκαλέσει τη μήνη της διεθνούς κοινότητας και να ιαθεί άμεσα με την παρέμβαση της Δύσης.
Διαφορετικά δεν θα μιλάμε για ένα θερμό επεισόδιο, αλλά για κάτι με δυστυχώς μεγαλύτερες διαστάσεις που φρονώ όμως ότι σε αυτήν την περίοδο με τον πόλεμο στην Ουκρανία, την ένταση στην Ταιβάν και την πρόσφατη "ανάφλεξη" στο Κόσοβο θα ήταν κάτι που η Δύση δεν θα μπορούσε να το αφήσει να εξελιχτεί, καθώς θα ήταν "βούτυρο στο ψωμί των Ρώσων", αφήνοντας τον Πούτιν σχεδόν απερίσπαστο πλέον στην Ουκρανία.
Η Δύση δεν θα μπορούσε να αφήσει να εξελιχτεί μια σύγκρουση ανάμεσα σε δύο συμμάχους του ΝΑΤΟ στη Μεσόγειο, η οποία μάλιστα σήμερα είναι υψίστης σημασίας για την ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης.
-Όσο ο Ερντογάν επί της παρούσης απομακρύνεται από τις ΗΠΑ με αφορμή τα F-16 και προσεγγίζει Ιράν-Ρωσία, έχοντας ανοιχτό και το μέτωπο της Συρίας, πως πιστεύετε ότι διαμορφώνονται οι ισορροπίες στην λεκάνη της Μεσογείου;
Ας περιγράψουμε κατ΄αρχάς το διαμορφούμενο διεθνές σκηνικό: Η απόσυρση των αμερικανικών στρατευμάτων από το Αφγανιστάν που μεταφράστηκε ως μια γενικότερη απόσυρση ή έστω μείωση του ενδιαφέροντος των ΗΠΑ ως προς την ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής (λόγω της εστίασης τους στον Ειρηνικό) φρονώ ότι τροφοδότησε τη φιλοδοξία της Τουρκίας να ασκήσει ρόλο περιφερειακής δύναμης και τοποτηρητή στην περιοχή, γεγονός που επιβεβαιώνεται από μια σειρά ενεργειών της.
Την είδαμε, λοιπόν, να έχει μια σειρά από διαφορετικές στρατηγικές επιλογές και από τις ΗΠΑ και από τη Ρωσία. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι παρόλο που διαφοροποιήθηκε από τη Ρωσία σε αρκετά ζητήματα: στη Συρία, στη Λιβύη, στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, ακόμη και αν τροφοδοτούσε εξοπλιστικά την Ουκρανία πριν από την έναρξη του πολέμου, ακόμη και αν παλαιότερα κατέρριψε ρωσικό μαχητικό αεροσκάφος (που υπό άλλες συνθήκες θα ήταν αιτία πολέμου), η σχέση Άγκυρας- Μόσχας παραμένει πολύ ισχυρή.
Αυτό οφείλεται κυρίως στο ότι είναι εταιρική και ταυτόχρονα εθνικά απαραίτητη, εστιαζόμενη μεταξύ άλλων στον φλέγοντα ενεργειακό τομέα. Η Τουρκία εκτός του ότι εξαρτάται ενεργειακά από τη Ρωσία, συνεργάζεται με αυτήν και στη μεταφορά ρωσικών ενεργειακών πόρων προς την Ευρώπη και πιο πρόσφατα στη δημιουργία πυρηνικού εργοστασίου.
Το Ιράν, κατά τη γνώμη μου, δεν επιθυμεί ακόμη να θερμάνει περισσότερο τις σχέσεις του με την Τουρκία, γεγονός που επιβεβαιώνεται από τον "πάγο" της Τεχεράνης στον Ερντογάν κατά την πρόσφατη επίσκεψή του σε αυτήν. Από την άλλη, η Τουρκία δεν φαίνεται να υιοθετεί αβίαστα τις θέσεις των ΗΠΑ, παίζοντας κατά κάποιο τρόπο το δικό της παιχνίδι, αν και εταίρος στο ΝΑΤΟ, γεγονός που επιβεβαιώνεται από τις κινήσεις της απέναντι στη Ρωσία αλλά και στη Συρία και πιο πρόσφατα με την Φινλανδία και τη Σουηδία.
Οι Αμερικανοί, παρόλα αυτά, δεν έχουν αποφασίσει να θέσουν την Τουρκία απέναντι, αφενός γιατί δεν νομίζω ότι σε αυτή τουλάχιστον τη συγκυρία θα άντεχαν να τη δουν πιο κοντά στον Πούτιν (σημειώνω ότι η Τουρκία έχει το "κλειδί" για τα Στενά και την περιοχή της Μαύρης Θάλασσας). Την εμπιστεύονται δε πολύ περισσότερο από το Ιράν, το οποίο επίσης επιθυμεί ρόλο τοποτηρητή στην περιοχή και γι' αυτό έχοντας σύγκρουση συμφερόντων με την Τουρκία δεν νομίζω ότι θα συμβάλει στην εκπλήρωση των γεωπολιτικών της σχεδιασμών.
Συνοψίζοντας, έως σήμερα ο Ερντογάν φαίνεται να σχοινοβατεί επιτυχημένα ανάμεσα σε Ρώσους και Αμερικανούς αλλά ο μαξιμαλισμός του ίσως τον σπρώξει στη λεγόμενη "παγίδα του Θουκυδίδη".
Συγκεκριμένα, η όποια ενδυνάμωση του ίσως γεννήσει ανασφάλεια στις άλλες εμπλεκόμενες δυνάμεις της περιοχής συσπειρώνοντάς τις εναντίον του, όπως στο Πελοποννησιακό πόλεμο η Αθήνα συσπείρωσε εναντίον της την Πελοποννησιακή συμμαχία. Εν γένει, είμαστε πολύ κοντά στην αλλαγή των ισορροπιών κυρίως γιατί λόγω και των νέων ενεργειακών σχεδιασμών στην περιοχή της Μεσογείου θα υπάρξουν πιθανότατα αλλαγές στην κατανομή ισχύος των δυνάμεων της περιοχής.
-Μια άλλη επίμονη επιχειρηματολογία των Τούρκων αφορά στην έντονη παρουσία αμερικανικών δυνάμεων στην χώρα μας. Πώς κρίνετε γενικά το τρίπτυχο Αθήνα-Ουάσιγκτον-Άγκυρα;
Είναι γεγονός ότι αυτό το τρίπτυχο χαρακτηρίζεται από μία ιδιοτυπία: Δύο μέλη του Βορειοατλαντικού Συμφώνου, του οποίου ηγέτιδα δύναμη είναι οι ΗΠΑ βρίσκονται σε μόνιμη συγκρουσιακή τροχιά. Αν αποδεχτούμε τη ρεαλιστική θέση του Mearsheimer ότι οι διεθνείς οργανισμοί, άρα και το ΝΑΤΟ, είναι έσωθεν κατευθυνόμενοι από το κράτος-αρχηγό τους, αντιλαμβανόμαστε ότι όσο και αν υπάρχει θεσμικά μια ισοτιμία ανάμεσα στα κράτη μέλη το πρόσταγμα, εν προκειμένω, το έχουν οι ΗΠΑ. Συνεπώς, είναι αναμενόμενο η Τουρκία να ανησυχεί για την ενίσχυση των Ελλήνων με την έντονη αμερικανική παρουσία.
Πρέπει δε να σημειώσουμε ότι ένα κράτος έχει δύο τρόπους για να εξισορροπήσει την ισχύ του αντιπάλου του, τη λεγόμενη εξωτερική εξισορρόπηση, που αφορά στην ενίσχυση των συμμαχιών του και τη λεγόμενη εσωτερική εξισορρόπηση που αφορά μεταξύ άλλων στην ενίσχυση της πολεμικής μηχανής του. Η Ελλάδα με την ενίσχυση της αμερικανικής παρουσίας και την αύξηση των εξοπλισμών έχει επιτύχει το τελευταίο χρονικό διάστημα και τα δύο. Αυτό είναι εύλογο να δημιουργεί ανασφάλεια στη γείτονα και ένταση στα ελληνοτουρκικά. Ο Ερντογάν προσπάθησε να επωφεληθει από την απόσυρση των Αμερικανών από τη Μέση Ανατολή οραματιζόμενος την Τουρκία ως τη νέα περιφερειακή δύναμη στην περιοχή.
Η προσέγγιση Ελλάδας - ΗΠΑ και η κατά κάποιο τρόπο "επιστροφή" ή "επανεστίαση" των Αμερικανών στη Μεσόγειο, δια της ενίσχυσης της παρουσίας τους στην Ελλάδα, παρεμποδίζει την υλοποίηση της παραπάνω τουρκικής στόχευσης.
-Πώς βλέπετε το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης ιδίως με δεδομένα τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο Μακρόν στην Γαλλία, την πολιτική αστάθεια στην Ιταλία, αλλά και την πολιτική μεθοδολογία της μετά-Μέρκελ Γερμανίας;
Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ένας sui generis διεθνής οργανισμός με κοινή φωνή των μελών σε αρκετά ζητήματα κυρίως οικονομικής φύσεως και αρκετό σκεπτικισμό έως και διαφοροποίηση από πλευρά τους αναφορικά με τα ζητήματα που αφορούν στην εθνική τους κυριαρχία. Νομίζω ότι η αντοχή της θα δοκιμαστεί όσο ποτέ άλλοτε στο πλαίσιο της ενεργειακής κρίσης και της στάσης που καλούνται να τηρήσουν απέναντι στον Πούτιν οι εταίροι ιδίως όσο θα πλησιάζει ο βαρύς χειμώνας και το Κρεμλίνο θα συνεχίζει να χαλιναγωγεί, κατά το δοκούν, τις ροές των ενεργειακών πόρων.
Η ενεργειακή ασφάλεια, δηλαδή ο σταθερός, απρόσκοπτος και προσιτός ενεργειακός εφοδιασμός είναι απαραίτητη για την εθνική ασφάλεια. Για κράτη όμως, όπως η Γερμανία, η ενεργειακή ασφάλεια εξαρτάται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τους Ρώσους ενώ για άλλα, όπως η Γαλλία πολύ λιγότερο καθώς εφοδιάζεται και από άλλους έχοντας, παράλληλα, περισσότερες εναλλακτικές στον περαιτέρω εφοδιασμό τους από μη ρωσικές πηγές και διαδρομές.
Είναι λοιπόν αυτή η ενδεχόμενη διακοπή ή και δραστική μείωση των ρωσικών ενεργειακών ροών στην Ευρώπη που μπορεί να επιφέρει διαφορετική αντιμετώπιση της μεγαλύτερης μέχρι σήμερα κρίσης στην Ευρώπη, του ρωσοουκρανικού πολέμου. Ένα βαθύ σχίσμα, εν προκειμένω, θα αφήσει, δίχως άλλο, βαθύ αποτύπωμα στην μετέπειτα πορεία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
-Το θέμα της (από)στρατικοποίησης των νήσων του Αιγαίου έχει επανέλθει στην επικαιρότητα για πολλοστή φορά. Πρόκειται για έναν φαύλο κύκλο, μιας και από την μια η χώρα μας διατείνεται πως διατηρεί δυνάμεις στα νησιά υπό τον φόβο του τουρκικού στρατού στα παράλια, ενώ οι γείτονές μας υποστηρίζουν το αντίθετο στηριζόμενοι και στην θεωρία των «Γκρίζων Ζωνών»; Μπορεί να δοθεί νομική λύση;
Σε νομικές διακρατικές διαφορές, πράγματι μπορεί, να δοθεί λύση από το Διεθνές δικαστήριο της Χάγης, το οποίο όμως προϋποθέτει τη συναίνεση των εμπλεκόμενων μερών για παραπομπή της διαφοράς. Από τη στιγμή που στην εν λόγω περίπτωση η νομική διαφορά οφείλεται κυρίως σε μεταβολή των συνθηκών της διακρατικής σύμβασης και μάλιστα με ευθύνη της ίδιας της Τουρκίας που στρατικοποίησε σε τέτοιο βαθμό τα παράλιά της και επιμένει σε αλλεπάλληλες αναθεωρητικές και επιθετικές δηλώσεις και ενέργειες, το δικαίωμα της νόμιμης άμυνας, καθώς και οι γενικές αρχές της αναλογικότητας και του δόγματος clausula rebus sic stantibus (= μη εφαρμογή μιας σύμβασης λόγω μιας θεμελιώδους αλλαγής των περιστάσεων) νομιμοποιούν αδιαμφισβήτητα τις ενέργειες της χώρας μας.
Κατ΄ επέκταση, η οποιαδήποτε συγκατάθεση από πλευράς μας σε νομική διευθέτηση της διαφοράς σε διμερές ή πολυμερές επίπεδο, προϋποθέτει τρόπον τινά την παραδοχή της χώρας μας ότι υπάρχει ζήτημα για κάτι εθνικά αυτονόητο, γεγονός που εξ΄ ορισμού μπορεί να οδηγήσει σε μη αναγκαίους συμβιβασμούς και σε μία ενδεχόμενη διευθέτηση σε βάρος των εθνικών συμφερόντων, καθώς συνήθως η νομολογία του Διεθνούς Δικαστηρίου δίνει σολομώντειες λύσεις.
Θα ήθελα δε να επισημάνω ότι ακόμη και αν τελικά οι συνθήκες γίνονταν κατάλληλες, ώστε να τεθεί από εμάς η νομική διαφορά σε διεθνές επίπεδο, έτσι ώστε το παρόν καθεστώς των νησιών να αποτελέσει απόλυτα σαφές ρητό δίκαιο, στην πραγματικότητα αυτό δεν θα είχε σημαντικό, ουσιαστικό αντίκτυπο στην ρύθμιση των σχέσεων μας με την Τουρκία. Η ιστορία των κρατών, δυστυχώς, έχει αποδείξει ότι οι διακρατικές σχέσεις δεν ρυθμίζονται, όπως οι σχέσεις των πολιτών μέσα στο κράτος από το Νόμο, το Δίκαιο και το Ηθικό, αλλά δυστυχώς από την ισχύ, το δίκαιο του ισχυρού και το εθνικό συμφέρον. Και αυτό το δίδαξε πρώτος ένας μεγάλος Έλληνας, ο Θουκυδίδης με τη Σφαγή των Μηλίων από τους Αθηναίους.
-Ο πόλεμος στην Ουκρανία ποιες επιπτώσεις δύναται να έχει για την Ανατολική Μεσόγειο και την Ελλάδα γενικότερα;
Όπως ανέφερα και πρωτύτερα, ο πόλεμος στην Ουκρανία ανέδειξε την ενεργειακή εξάρτηση της Ευρώπης από τη Ρωσία, την οποία βέβαια θα έπρεπε ήδη να έχει συνειδητοποιήσει από τις δύο ρωσοουκρανικες οικονομικές διαφορές το 2006 και το 2009 που είχαν φέρει την κεντρική Ευρώπη στο χείλος του παρατεταμένου μπλακ άουτ. Η Ευρώπη όφειλε μέσα σε αυτά τα 15 χρόνια να έχει απεξαρτηθεί σημαντικά, αποκτώντας εναλλακτικές, μη ρωσικές πηγές και διαδρομές για τους ενεργειακούς πόρους που εισήγαγε.
Προφανώς δεν έσπευσε τότε με αποτέλεσμα την σημερινή ενεργειακή κρίση. Τώρα στο παρά πέντε καλείται σε έναν αγώνα ταχύτητας όπου η εξεύρεση των εναλλακτικών βρίσκεται σε μεγάλο βαθμό στην Ανατολική Μεσόγειο καθώς σε αυτήν υπάρχουν ενεργειακοί πόροι, μπορεί να δομηθεί νότιος διάδρομος που θα τροφοδοτεί την Ευρώπη με φυσικό αέριο (EastMed), ήδη φτάνει σε αυτήν ο ΤΑΝΑP-TAP με αζέρικο αέριο, και επίσης μπορούν γρήγορα να αυξηθούν οι πλωτές υποδομές για την επαναεριοποίηση και αποθήκευση του LNG.
Σε αυτό το σκηνικό η Ελλάδα μπορεί να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο ως διαμετακομιστικός κόμβος φυσικού αερίου και LNG αλλά ενδεχομένως μελλοντικά και ως παραγωγός με την αξιοποίηση του υπεδάφους της. Αυτή η προοπτική είναι εύλογο να θορυβεί την Τουρκία που φιλοδοξεί να πρωταγωνιστήσει στην περιοχή ως περιφερειακή δύναμη και πρωτίστως να έχει και αυτή ρόλο στο ενεργειακό παιχνίδι στην περιοχή, ιδίως αφού μέχρι σήμερα αποτελεί βασικό διαμετακομιστικό κόμβο τόσο του ρωσικού όσο και του αζέρικου αερίου προς την Ευρώπη.
Η ενέργεια είναι απαραίτητη για τους ανθρώπους και τα κράτη, μεταφράζεται σε οικονομική αλλά και γεωπολιτική ισχύ, και γίνεται όπλο στα χέρια εκείνου που την έχει, όπως επιβεβαίωσε πρόσφατα η Ρωσία με τον πόλεμο στην Ουκρανία.
-Εσχάτως έχουμε νέα ένταση στο Κόσοβο. Θεωρείτε πως μπορεί κι εκεί να ανοίξει μέτωπο της δεδομένης πια αμερικανο-ρωσικής κόντρας … δια αντιπροσώπων;
Η ένταση στο Κόσοβο οπωσδήποτε θα ωφελούσε τους Ρώσους καθώς η προσοχή της Δύσης θα αποσπάτο σε έναν μεγάλο βαθμό στην περιοχή ιδίως σε μια εποχή που φαίνεται να υπάρχει σημαντική ένταση και στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος των ΗΠΑ, την Κίνα.
Μια Σερβία, ομόδοξη, διαχρονικά φιλική προς τους Ρώσους, εξαρτημένη ενεργειακά από αυτούς σε σχεδόν απόλυτο βαθμό (τέτοιο που ενώ το Βελιγράδι καταδίκασε τη ρωσική εισβολή, παρόλα αυτά δεν υιοθέτησε της οικονομικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας) μοιάζει να είναι ιδανικός σύμμαχος των Ρώσων απέναντι στις ΗΠΑ. Εντούτοις, μια νέα ανάφλεξη στα Βαλκάνια σε συνδυασμό με την ανοιχτή ήδη πληγή στην Συρία, την ένταση στην Ανατολική Μεσόγειο, και κυρίως την ρήξη ΗΠΑ- Κίνας στην Ταιβάν θα διαμοίραζε την προσοχή των ΗΠΑ σε πολλά "μέτωπα", ευεργετώντας τους Ρώσους δια της πάντα επιτυχούς τακτικής "διαίρει και βασίλευε".
Συνεπώς, φρονώ ότι η στρατηγική των ΗΠΑ στη συγκεκριμένη συγκυρία, θα εστιασθεί στην επιστράτευση όλων των εφικτών μέσων, ώστε να μην έχουν οι Αμερικάνοι πολλά ανοιχτά μέτωπα, καθώς αυτά είθισται να οδηγούν στην αποδυνάμωση.
