Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης στις 29 Μαΐου του 1453 σήμανε ουσιαστικά και το τέλος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Η επιτυχημένη κατάληξη της πολιορκίας των Οθωμανών στην Πόλη, έβαλε ουσιαστικά τέλος σε μία περίοδο 1000 και πλέον ετών όπου το Βυζάντιο άκμασε, αποτελώντας ουσιαστικά συνέχεια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Πότε όμως και κυρίως κάτω από ποιες συνθήκες δημιουργήθηκε η Βυζαντινή Αυτοκρατορία, ή αλλιώς το «εκχριστιανισμένο ρωμαϊκό κράτος της Ανατολής».
Το σημείο που ουσιαστικά εντοπίζουμε τη «γέννηση» της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας είναι στη μεταφορά της πρωτεύουσας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από τη Ρώμη στην Κωνσταντινούπολη από τον Κωνσταντίνο τον Μέγα το 330 μ.Χ. Η μεταφορά της πρωτεύουσας σηματοδότησε μια νέα φάση στην ιστορία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Λίγα χρόνια αργότερα, το 395 μ.Χ. μετά τον θάνατο του Θεοδοσίου Α', επήλθε και η οριστική διαίρεση. Η Ανατολική Αυτοκρατορία, με κέντρο πλέον την Κωνσταντινούπολη, έμεινε γνωστή ως Βυζαντινή Αυτοκρατορία και διατήρησε τη ρωμαϊκή κληρονομιά της, ωστόσο ανέπτυξε μια ξεχωριστή πολιτισμική ταυτότητα, επηρεασμένη από τον Ελληνισμό και τον Χριστιανισμό.
Ο διαχωρισμός της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας
Ο διαχωρισμός της αυτοκρατορίας σε Ανατολική και Δυτική, δεν ήταν κάτι πρωτόγνωρο. Οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες από τα τέλη του 3ου αιώνα μ.Χ. είχαν αρχίσει να μοιράζουν την εξουσία σε διαφορετικούς συναυτοκράτορες για να αντιμετωπίσουν τις συνεχείς στρατιωτικές απειλές και την εσωτερική αστάθεια. Η Τετραρχία, που εισήγαγε ο Διοκλητιανός το 293 μ.Χ., ήταν ένα σύστημα με τέσσερις κυβερνήτες (δύο Αύγουστοι και δύο Καίσαρες) που κυβερνούσαν διαφορετικές περιοχές της αυτοκρατορίας.
Ο Θεοδόσιος Α' ήταν ο τελευταίος αυτοκράτορας που κυβέρνησε ενιαία τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Μετά τον θάνατό του το 395 μ.Χ., η αυτοκρατορία χωρίστηκε ανάμεσα στους δύο γιους του: Η Ανατολική (εξελίχθηκε στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία) που είχε πλέον πρωτεύουσα στην Κωνσταντινούπολη, δόθηκε στον γιο του Αρκάδιο, ενώ η Δυτική ,ε κέντρο τη Ρώμη (πριν μεταφερθεί στο Μιλάνο και στη Ραβέννα), στον άλλον γιο του, Ονώριο.
Βυζαντινή Αυτοκρατορία: Γιατί μεταφέρθηκε η πρωτεύουσα
Η μεταφορά της πρωτεύουσας στην Ανατολή και στην Κωνσταντινούπολη, αποτέλεσε μία στρατηγική κίνηση από τον Κωνσταντίνο τον Μέγα. Αρχικά, βρισκόταν σε μια εξαιρετικά στρατηγική θέση, που ήλεγχε τα περάσματα μεταξύ Ευρώπης και Ασίας, καθώς και τη διαδρομή μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και του Αιγαίου. Αυτή η θέση την καθιστούσε κεντρικό κόμβο για το εμπόριο και τις στρατιωτικές επιχειρήσεις. Παράλληλα μπορούσε να αμυνθεί καλύτερα σε σχέση με τη Ρώμη, καθώς περιβαλλόταν από θάλασσα στα τρία από τα τέσσερα πλευρά της, καθιστώντας την πιο δύσκολο να κατακτηθεί.
Την ίδια στιγμή, βρισκόταν στο σταυροδρόμι σημαντικών εμπορικών διαδρομών μεταξύ της Ευρώπης και της Ασίας, γεγονός που της έδινε οικονομική και εμπορική σημασία. Κάτι τέτοιο αποσκοπούσε στο να ενισχύσει την οικονομική δύναμη της αυτοκρατορίας.
Επίσης, το γεγονός πως συνολικά η Δύση θεχόταν όλα και πιο αυξανόμενες πιέσεις από βαρβαρικές επιδρομές που οδηγούσαν σε εσωτερική αστάθεια, η μεταφορά της πρωτεύουσας, απομάκρυνε το κέντρο της εξουσίας από αυτές τις απειλές. Αυτό επιβεβαιώθηκε και από την πορεία της Ιστορίας, μιας και η Βυζαντινή Αυτοκρατορία ήταν πιο ανθεκτική, με ισχυρότερη οικονομία και καλύτερα οργανωμένο στρατό και κατάφερε να επιβιώσει για περισσότερους αιώνες, έως την Άλωση. Αντίθετα, η Δυτική υπέφερε από διαρκείς επιθέσεις γερμανικών φύλων και εσωτερική αποσταθεροποίηση. Το 476 μ.Χ., ο τελευταίος δυτικός αυτοκράτορας, Ρωμύλος Αυγουστύλος, ανατράπηκε από τον Γερμανό στρατηγό Οδόακρο, γεγονός που σηματοδότησε την κατάρρευση της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Η Δύση, εν τέλει, κατέληξε στον Μεσαίωνα, ενώ η Ανατολή συνέχισε να αναπτύσσει την ξεχωριστή βυζαντινή της ταυτότητα, διατηρώντας τη ρωμαϊκή παράδοση αλλά αναπτύσσοντας ταυτόχρονα και τον ελληνικό πολιτισμό και τον χριστιανισμό ως κυρίαρχα στοιχεία.
Παράλληλα, ο Κωνσταντίνος ήθελε να δημιουργήσει μια «Νέα Ρώμη» που θα ήταν απαλλαγμένη από τις παλιές πολιτικές και κοινωνικές. Έτσι η ίδρυση μιας νέας πρωτεύουσας του έδινε αφενός την ευκαιρία να αναδιαρθρώσει το κράτος, αφετέρου να εδραιώσει τη δική του εξουσία.
Ο ρόλος του Χριστιανισμού
Ο Κωνσταντίνος, ως πρώτος Ρωμαίος αυτοκράτορας που ασπάστηκε τον Χριστιανισμό, επιδίωξε να δημιουργήσει μια νέα πόλη που θα ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τη νέα θρησκεία της αυτοκρατορίας. Η Κωνσταντινούπολη, από την αρχή, οικοδομήθηκε ως μια πόλη που θα αντικατόπτριζε τη νέα χριστιανική ταυτότητα της αυτοκρατορίας. Η θρησκεία διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της ταυτότητας της αυτοκρατορίας.
