Κατά την πρόσφατη επίσκεψη του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη στην Αλβανία έγινε συζήτηση και για την υπογραφή του συνυποσχετικού προσφυγής στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης για την οριοθέτηση της ΑΟΖ μεταξύ των δύο χωρών. Ο Έλληνας πρωθυπουργός δήλωσε αισιόδοξος για την επίλυση του θέματος αυτού με βάση το διεθνές δίκαιο. Ας ελπίσουμε ότι κάτι τέτοιο θα συμβεί τελικά και η εκκρεμότητα αυτή μεταξύ των δύο χωρών θα τερματιστεί.
Όλα όσα έχουν γίνει σχετικά με την ελληνοαλβανική ΑΟΖ μας έφεραν στο μυαλό μια υπόθεση η οποία διαδραματίστηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1940. Η υπόθεση αυτή, γνωστή ως «Επεισόδιο των Στενών της Κέρκυρας» (αγγλ. Corfu Channel Case, γαλλ. Affaire du Detroit de Corfu) είχε ως εμπλεκόμενες χώρες τη Μεγάλη Βρετανία και την Αλβανία και οδήγησε στην προσφυγή της πρώτης στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, το οποίο εξέδωσε καταδικαστική για την Αλβανία απόφαση. Ας δούμε με περισσότερες λεπτομέρειες τα γεγονότα.
Οι καταστροφές των βρετανικών πλοίων και οι νεκροί από νάρκες στα Στενά της Κέρκυρας
Πορθμός Κέρκυρας ή Στενά Κέρκυρας, ονομάζεται όλος ο θαλάσσιος δίαυλος μεταξύ της Κέρκυρας και των απέναντι ηπειρωτικών ακτών. Ο Πορθμός της Κέρκυρας διακρίνεται επιμέρους στο Βόρειο Στενό, το Κεντρικό Στενό και το Νότιο Στενό. Το Βόρειο Στενό που έχει και το μικρότερο εύρος είναι πολύ σημαντικό,καθώς με την έννοια της μέσης γραμμής το μισό(δυτικό), ανήκει στην Ελλάδα και το άλλο μισό (ανατολικό) στην Αλβανία. Το Κεντρικό και το Νότιο Στενό που έχουν και μεγαλύτερο πλάτος ανήκουν εξ ολοκλήρου στην Ελλάδα και σ' αυτά δεν υπάρχουν κάποια ιδιαίτερα προβλήματα.
Το 1944 το Βρετανικό Πολεμικό Ναυτικό εκκαθάρισε τα Στενά της Κέρκυρας από νάρκες που είχαν ποντισθεί εκεί κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Μετά το τέλος του Πολέμου προκλήθηκαν μια σειρά από επεισόδια με βρετανικά πλοία, τα οποία στοίχισαν τη ζωή σε 44 Βρετανούς και την ολική σχεδόν καταστροφή ενός βρετανικού καταδρομικού.
Ας δούμε περισσότερες λεπτομέρειες.
Στις 15 Μαΐου 1946, ενώ μαινόταν ο εμφύλιος πόλεμος στη χώρα μας, δύο βρετανικά αντιτορπιλικά τα «Orion» και «Superb» πέρασαν από το βόρειο τμήμα του Πορθμού της Κέρκυρας. Τα επάκτια πυροβολεία της απέναντι αλβανικής ακτής άρχισαν να βάλλουν κατά των πλοίων, χωρίς όμως να υπάρξουν ανθρώπινες απώλειες ή ζημιές σε αυτά. Η βρετανική κυβέρνηση ζήτησε άμεσα τη δημόσια συγγνώμη της κυβέρνησης Χότζα. Η Αλβανία δεν έκανε κάτι τέτοιο, ισχυριζόμενη ότι τα βρετανικά πλοία είχαν παραβιάσει τα χωρικά της ύδατα, αδιαφορώντας για το δικαίωμα της αβλαβούς διέλευσης που είχαν τα πλοία με βάση τις διεθνείς συνθήκες. Στις 2 Αυγούστου η Μεγάλη Βρετανία δήλωσε ότι τα πλοία της θα απαντούσαν σε οποιαδήποτε πυρά στο μέλλον.
Στις 22 Οκτωβρίου 1946 έγινε το δεύτερο και σοβαρότερο επεισόδιο. Τα βρετανικά καταδρομικά «Mauricius» και «Leander» και τα αντιτορπιλικά «Saumarez» και «Volage» μπήκαν στα Στενά της Κέρκυρας. Στις 14.53 το «Saumarez» χτύπησε σε νάρκη και 36 επιβαίνοντες σε αυτό σκοτώθηκαν, ενώ το πλοίο υπέστη σοβαρές ζημιές. Στην προσπάθειά του να ρυμουλκήσει προς την Κέρκυρα το «Saumarez», το «Volage» προσέκρουσε κι αυτό σε νάρκη, με αποτέλεσμα άλλοι οκτώ Βρετανοί να σκοτωθούν. Τελικά, 44 Βρετανοί σκοτώθηκαν και άλλοι 42 τραυματίστηκαν. Το «Saumarez» υπέστη ανεπανόρθωτες ζημιές. Κάποια στιγμή ένα αλβανικό πλοίο με λευκή σημαία πλησίασε τον βρετανικό στολίσκο ζητώντας να μάθει για την κατάσταση των πλοίων και των πληρωμάτων τους. Το 2014 ο James P. Delgado που μελέτησε τα γεγονότα έγραψε:
«Η στενότητα του Πορθμού της Κέρκυρας και τα βραχώδη νερά βόρεια του νησιού, ουσιαστικά ώθησαν τα πλοία στην άκρη των θαλασσίων συνόρων της Αλβανίας, περιστασιακά πάνω από τη μεθοριακή γραμμή, μερικές φορές σε απόσταση ενός μιλίου από την ακτή. Δεδομένης της αλβανικής άμυνας, των εντάσεων που προκλήθηκαν από τον ολοένα και πιο αντιδυτικό ηγέτη τους και μια βρετανική κυβέρνηση πρόθυμη να επιβεβαιώσει έναν ισχυρό ναυτικό ρόλο στην περιοχή, μια σύγκρουση ήταν ίσως αναπόφευκτη.
Το τελευταίο «επεισόδιο» στα Στενά της Κέρκυρας διαδραματίστηκε στις 12-13 Νοεμβρίου 1946, όταν έγινε ευρεία επιχείρηση («Operation Retail») για την αποναρκοθέτηση των Στενών της Κέρκυρας από τους Βρετανούς, με επικεφαλής τον Διοικητή Ναυτικών Δυνάμεων Μεσογείου του Ηνωμένου Βασιλείου.
Υπήρχαν επίσης συμμαχικοί παρατηρητές και κάλυψη αεροπλανοφόρου, καταδρομικών και άλλων πλοίων. «Αλιεύθηκαν» περίπου 22 νάρκες η τοποθέτηση των οποίων έδειχνε ότι υπήρχε σαφώς ένα, παράνομο, οργανωμένο και όχι τυχαίο ναρκοπέδιο στη θάλασσα. Από την εξέταση των ναρκών που έγινε μετά τη μεταφορά τους στη Μάλτα προέκυψε ότι οι νάρκες ήταν GY γερμανικής προέλευσης, τις οποίες μόνο η Γιουγκοσλαβία από τις χώρες της περιοχής διέθετε, σύμφωνα με τη Βρετανία. Προέκυψε ακόμα ότι αυτές δεν ήταν απομεινάρια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά είχαν τοποθετηθεί στο διάστημα μεταξύ 15 Μαΐου και 22 Οκτωβρίου 1946. Θυμίζουμε ότι Αλβανία και Γιουγκοσλαβία είχαν άριστες σχέσεις τότε, οι οποίες όμως κατέρρευσαν 1,5 χρόνο αργότερα.
Μετά τις εξελίξεις αυτές η Μ. Βρετανία εξέδωσε προς την Αλβανία ειδική διπλωματική νότα (9 Δεκεμβρίου 1946) με την οποία απαιτούσε αποζημιώσεις για τα συμβάντα Μαΐου και Οκτωβρίου, απειλώντας ότι αν δεν συμβεί αυτό θα παραπέμψει το ζήτημα στο Συμβούλιο Ασφαλείας του Ο.Η.Ε. Είχε προηγηθεί αλβανική καταγγελία προς τον Ο.Η.Ε. για παραβίαση των χωρικών της υδάτων κατά τη διάρκεια της αποναρκοθέτησης των Στενών της Κέρκυρας. Μετά τη βρετανική νότα η Αλβανία προσπάθησε να διαστρεβλώσει την πραγματικότητα, επιρρίπτοντας ευθύνες για τη ναρκοθέτηση στην Ελλάδα! Μάλιστα υποστήριζε ότι η όλη υπόθεση ήταν σκευωρία και δάκτυλος της χώρας μας.
Το ζήτημα με τα Βρετανικά πλοία φτάνει στον Ο.Η.Ε και έπειτα στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης
Τον Ιανουάριο του 1947 η Βρετανία επιχείρησε να φέρει το θέμα στο Συμβούλιο Ασφαλείας του Ο.Η.Ε., κάτι που έγινε, παρά την αντίδραση της Ε.Σ.Σ.Δ. Συγκροτήθηκε μια διερευνητική επιτροπή από Πολωνούς, Αυστραλούς και Κολομβιανούς, η οποία παρά τις δέκα συνεδριάσεις της δεν κατέληξε σε συμπεράσματα. Το βέτο της Ε.Σ.Σ.Δ. με τη στήριξη της Πολωνίας εμπόδισε ένα ψήφισμα του Σ.Α. του Ο.Η.Ε που θα κατηγορούσε την Αλβανία για έμμεση ευθύνη σχετικά με το ναρκοπέδιο. Το Συμβούλιο Ασφαλείας όμως στις 9 Απριλίου 1947, με αποχή της Ε.Σ.Σ.Δ. και της Πολωνίας ενέκρινε ψήφισμα με το οποίο συνιστούσε στις δύο χώρες να επιλύσουν τη διαφορά τους στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης που είχε συσταθεί το 1945. Πράγματι, στις 22 Μαΐου 1947 η Βρετανία προσέφυγε στο ΔΔΧ και κατηγορούσε την Αλβανία ότι ναρκοθέτησε άμεσα τα Στενά ή επέτρεψε σε τρίτο κράτος να το πράξει.
Στην πρώτη του απόφαση, στις 25 Μαρτίου 1948 το Διεθνές Δικαστήριο δέχτηκε ότι είναι αρμόδιο για την εκδίκαση της υπόθεσης. Σημαντικότερη ήταν η δεύτερη απόφαση που εκδόθηκε στις 9 Απριλίου 1949 , καθώς υπεισερχόταν στην ουσία της διαφοράς.
Το δικαστήριο αποφάνθηκε ότι η Αλβανία ήταν υπεύθυνη σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο, για τις εκρήξεις που έγιναν στα αλβανικά χωρικά ύδατα, καθώς και για τις επακόλουθες ανθρώπινες απώλειες και τις καταστροφές στα πλοία. Δεν αποδέχτηκε όμως ότι η Αλβανία ήταν υπεύθυνη για τη ναρκοθέτηση, καθώς τότε δεν είχε τη δυνατότητα να κάνει τέτοιες επιχειρήσεις. Η Βρετανία παρουσίασε τη μαρτυρία ενός πρώην Πλωτάρχη του γιουγκοσλαβικού Πολεμικού Ναυτικού, του Karel Kovacic, ο οποίος ισχυρίστηκε ότι είδε νάρκες να φορτώνονται σε δύο γιουγκοσλαβικά πολεμικά πλοία τα οποία αναχώρησαν από το Σιμπένικ (σήμερα στην Κροατία) στις 18 Οκτωβρίου 1946 και να επιστρέψουν λίγες μέρες μετά, όμως το ΔΔΧ θεώρησε ότι η συγκεκριμένη μαρτυρία ήταν ανεπαρκής για να αποδειχθεί ότι αυτά τα δύο πλοία τοποθέτησαν τις νάρκες. Το Δικαστήριο απέρριψε επίσης τους αλβανικούς ισχυρισμούς ότι η Ελλάδα τοποθέτησε τις νάρκες και ότι αυτές τοποθετήθηκαν μετά τις 22 Οκτωβρίου.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Προκλητικά επικίνδυνο-Πρόεδρος και πρωθυπουργός του Κοσόβου με το χάρτη της Μεγάλης Αλβανίας με ελληνικά εδάφη
Δέχτηκε επίσης ότι η Βρετανία δεν παραβίασε τα αλβανικά χωρικά ύδατα κατά την επιχείρηση της αποναρκοθέτησης και ότι τα βρετανικά πλοία έκαναν αβλαβή διέλευση από τα Στενά της Κέρκυρας. Παράλληλα το Δικαστήριο δέχθηκε ότι η τοποθέτηση των ναρκών δεν υπήρχε περίπτωση να μην γίνει αντιληπτή από τα παράκτια αλβανικά φυλάκια. Πώς γίνεται όμως η Αλβανία να μην ήταν, τουλάχιστον συνυπεύθυνη για τη ναρκοθέτηση της περιοχής;
Μάλλον το ΔΔΧ προσπάθησε να εκδώσει μια απόφαση που θα ικανοποιούσε μεν τη Μ. Βρετανία, αλλά θα έδινε και κάποιο δίκιο στην Αλβανία, προστατευόμενη τότε της Σοβιετικής Ένωσης.
Ο καθορισμός της αποζημίωσης
Το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης έκρινε ότι η Αλβανία έπρεπε να καταβάλλει ως αποζημίωση στη Βρετανία 843.947 λίρες. Με τιμές 2020 το ποσό έφτανε τις 30.019.283 βρετανικές λίρες ή 34.324.048 ευρώ. Ο επιμερισμός του ποσού ήταν ο εξής: 716.780 λίρες για το «Saumarez», 93.812 λίρες για το «Volage» και 50.048 λίρες για τις ανθρώπινες απώλειες, τα ποσά που έπρεπε να δοθούν στους συγγενείς των θυμάτων κλπ.
Σε διαπραγματεύσεις το καλοκαίρι του 1950 η Αλβανία πρόσφερε στη Βρετανία 40.000 λίρες (!), κάτι που απέρριψε το Ηνωμένο Βασίλειο τον Ιανουάριο του 1951.
Η Βρετανία επιχείρησε να κατασχέσει αλβανικά περιουσιακά στοιχεία στην επικράτειά της, τέτοια όμως δεν βρέθηκαν.
Τελικά το ζήτημα διευθετήθηκε μετά την κατάρρευση του κομμουνιστικού καθεστώτος της Αλβανίας. Στις 9 Μαΐου 1992 η Μεγάλη Βρετανία και Αλβανία έφτασαν σε συμφωνία, με την οποία η πρώτη θα παραχωρούσε στη δεύτερη 1.574 κιλά χρυσού (που είχε κλαπεί από ναζιστικό θηραυροφυλάκιο στην Ιταλία το 1943 και αποτελούσε αντικείμενο απαίτησης της Αλβανίας σε άλλη υπόθεση) και η Αλβανία θα πλήρωνε στην Βρετανία 2 εκατομμύρια δολάρια. Ο διακανονισμός ολοκληρώθηκε το 1996. Αρχικά όμως η Αλβανία δήλωσε ότι δεν μπορούσε να πληρώσει το ποσό αυτό κάτι που έκανε λίγο αργότερα.
Έτσι το θέμα που εκκρεμούσε για πενήντα περίπου χρόνων διευθετήθηκε. Να σημειώσουμε ότι τα 2 εκατομμύρια δολάρια του 1996, αντιστοιχούσαν σε 3,11 εκατομμύρια δολάρια το 2020.
Η υποστήριξη του Κ.Κ.Ε. στις αλβανικές θέσεις
Στην Ελλάδα ο «Ριζοσπάστης» αναπαρήγαγε όσα έγραφε η σοβιετική εφημερίδα «Ισβέστια» ,συσχέτιζε την παραβίαση των αλβανικών χωρικών υδάτων από τους Βρετανούς με την είσοδο στην Αλβανία ομάδων Ελλήνων στρατιωτών και κατέληγε ότι η Αλβανία αποτελούσε σημαντικό παράγοντα ειρήνης στην περιοχή…
Και το ίδιο το Κ.Κ.Ε. όμως προωθούσε επιλεκτικά κείμενα στον «Ριζοσπάστη» που υποστήριζαν την αλβανική αθωότητα και θεωρούσαν αβάσιμες τις βρετανικές κατηγορίες. Η εφημερίδα φιλοξενούσε μάλιστα τις αλβανικές διαμαρτυρίες, με τις οποίες η κυβέρνηση Χότζα ζητούσε την άμεση αποχώρηση των βρετανικών πλοίων από τα αλβανικά χωρικά ύδατα.
Η σημασία της απόφασης του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης.
Η απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης για την υπόθεση των Στενών της Κέρκυρας, η πρώτη που εκδόθηκε από αυτό, έθεσε σημαντικά θεμέλια στο Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας (το δικαίωμα της αβλαβούς διέλευσης κατοχυρώθηκε μόλις το 1982 με τη Σύμβαση του Montego Bay της Τζαμάικα και τα Στενά της Κέρκυρας, λόγω της ιστορικότητάς τους εξακολουθούν να θεωρούνται «στενά διεθνούς ναυσιπλοΐας», αλλά και σε βασικά ζητήματα διαδικασίας, ενώ παράλληλα επηρέασε την εξέλιξη του περιβαλλοντικού Δικαίου.
