Η Δημογεροντία ασκούσε κατά τρόπο υποδειγματικό τα καθήκοντά της, χωρίς καμία χρηματική αποζημίωση, γεγονός που ανέβαζε ιδιαίτερα στην υπόληψη του λαού τα μέλη της. Εδειξε δε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την πρόοδο και τη μόρφωση του λαού.
Το ενδιαφέρον αυτό υπήρξε έμπρακτο και η Σχολή της Χίου, την οποία λάμπρυναν αναστήματα όπως του Αγίου Αθανασίου του Παρίου, υπήρξε ένας από τους πνευματικούς φάρους της καθ’ ημάς Ανατολής κατά την περίοδο εκείνη.
Η ευφορία του εδάφους, η φιλομάθεια και το εμπορικό πνεύμα των κατοίκων συντέλεσαν στην εκπληκτική πνευματική και οικονομική άνοδο του νησιού, που έγινε ένα από τα σημαντικότερα πνευματικά κέντρα του υπόδουλου Ελληνισμού.
Η Οθωμανική κυριαρχία επανέφερε και τη θρησκευτική ελευθερία του ορθόδοξου πληθυσμού, που είχε καταλυθεί βίαια από τους Γενοβέζους κατακτητές. Η Χίος απέκτησε πάλι Μητροπολίτες Ορθόδοξους, που αποτελούσαν την κεφαλή του τόπου, μέσα στα πλαίσια της Εθναρχίας. Ολα αυτά διακόπηκαν βίαια με τη σφαγή του 1822. Και όπως συνέβαινε σ’ αυτές τις περιπτώσεις, οι πρώτοι που πλήρωσαν το τίμημα της Επαναστάσεως με την ίδια τους τη ζωή, ήταν ο Κλήρος και οι Πρόκριτοι.
Στο πηδάλιο της τοπικής Εκκλησίας, βρισκόταν τότε ο Μητροπολίτης Πλάτων, ο κατά κόσμον Παντολέων Φραγκιάδης. Είχε γεννηθεί το 1776 στη Χίο και φοίτησε στην περίφημη Σχολή της, έχοντας δάσκαλο και Σχολάρχη τον Άγιο Αθανάσιο τον Πάριο.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Τζέιμς Γουίλιαμς: Το Άργος τίμησε τον Αφροαμερικανό σκλάβο που έγινε φιλέλληνας και πολέμησε για την απελευθέρωσή μας, το 1821
Θα συνεχίσει τις σπουδές του στην Κωνσταντινούπολη, στη Μεγάλη του Γένους Σχολή, της οποίας Σχολάρχης ήταν τότε ο συμπατριώτης του Δωρόθεος Πρώιος, ο μετέπειτα Μητροπολίτης Ανδριανουπόλεως και Ιερομάρτυρας (απαγχονίστηκε με άλλους έξι Συνοδικούς λίγο μετά τον απαγχονισμό του Αγίου Γρηγορίου του Ε΄ το 1821).
Ο Δωρόθεος αντιλήφθηκε νωρίς και εκτίμησε τις αρετές του μαθητή του και του ανέθεσε το έργο του βιβλιοθηκάριου της Σχολής. Από τη θέση αυτή συμμετείχε στο συλλογικό έργο καθηγητών της Σχολής για την έκδοση λεξικού, με τον τίτλο «Κιβωτός της Ελληνικής Γλώσσης».
Το 1807 διαδέχθηκε τον Δωρόθεο Πρώιο στη Σχολαρχία της Μεγάλης του Γένους Σχολής, ως το 1809. Το 1812 κείρεται μοναχός και λαμβάνει το όνομα Πλάτων. Λίγο αργότερα χειροτονείται διάκονος και πρεσβύτερος στην Κωνσταντινούπολη. Οι Χιώτες της Κωνσταντινούπολης εκτιμώντας τις αρετές, τις γνώσεις και τις ικανότητες του συμπατριώτη τους, παρότρυναν τον Οικουμενικό Πατριάρχη Κύριλλο Στ΄ να τον χειροτονήσει Μητροπολίτη στο νησί τους.
Οι κάτοικοι του νησιού χάρηκαν για την εκλογή και τον υποδέχθηκαν με μεγάλες τιμές και εκδηλώσεις αγάπης. Και πράγματι, ο Πλάτων δεν διέψευσε τις προσδοκίες τους. Έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την παιδεία (που ήδη στη Χίο βρισκόταν σε πολύ υψηλό επίπεδο), φροντίζοντας για τη στέγαση της Δημόσιας Βιβλιοθήκης, που διέθετε πάνω από 10.000 τόμους βιβλίων, προχώρησε στην ίδρυση τυπογραφείου και συνέχισε την φροντίδα των προκατόχων του για τη Σχολή.
Εδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το φιλανθρωπικό έργο και την πνευματική καθοδήγηση των Χριστιανών και όλες του οι ενέργειες έφεραν ανεξίτηλη τη σφραγίδα της γνήσιας πατρικής αγάπης για την πατρίδα και το ποίμνιό του, για το οποίο λίγα χρόνια αργότερα θα θυσίαζε και τη ζωή του.
Τα χρόνια της φωτιάς και η παρότρυνση του Νεοφύτου Βάμβα
Από το 1815 είχε αναλάβει τη διεύθυνση της Σχολής της Χίου ο Νεόφυτος Βάμβας. Εμφορούμενος από τις αντιλήψεις του Κοραή, θιασώτης πολλών ιδεών του Γαλλικού Διαφωτισμού, θερμός πατριώτης, αλλά μάλλον ουτοπιστής και μη δυνάμενος να αντιληφθεί την πραγματικότητα του νησιού, με την έκρηξη της Επαναστάσεως προσπάθησε, χωρίς επιτυχία, να πείσει τον Μητροπολίτη και τους προκρίτους να λάβουν ενεργό μέρος στον ένοπλο αγώνα. Ωστόσο, οι προεστοί ήταν προσγειωμένοι στην πραγματικότητα και γνώριζαν καλά ότι οι Χιώτες δεν διέθεταν την απαιτούμενη στρατιωτική υποδομή για ένα τέτοιο εγχείρημα. Και οι φόβοι τους ενισχύθηκαν μετά τις σφαγές στην Κωνσταντινούπολη.
Ο Βάμβας δεν παραιτήθηκε από τα σχέδιά του. Πήγε στην Υδρα και παρότρυνε τους καπεταναίους της Ύδρας και των Σπετσών να στείλουν πλοία στη Χίο για να ξεσηκώσουν τους κατοίκους. Τον Απρίλιο του 1821 μία μοίρα από 21 πλοία υδραίικα, σπετσιώτικα και ψαριανά υπό τον Γιακουμάκη Τομπάζη, έφτασαν πρώτα στα Ψαρά και κατόπιν κινήθηκαν στη Χίο, όπου ελλιμενίστηκαν στο βόρειο μέρος της πόλεως.
Έντρομοι οι Τούρκοι κλείστηκαν στο κάστρο, παίρνοντας μαζί τους ως ομήρους κάποιους από τους προκρίτους. Εν τέλει οι αρχηγοί του στόλου αντιλήφθηκαν το μάταιο της προσπάθειάς τους και αναχώρησαν από το νησί, αφήνοντας τους κατοίκους εκτεθειμένους στη μήνη των Τούρκων.
Η φυλάκιση στα υπόγεια του Κάστρου και οι τελευταίες στιγμές του Ιεράρχη και του διάκου του πριν από την αγχόνη
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Πώς πέρασε το 1821 στην ελληνική ποίηση
Οι Οθωμανικές αρχές κάλεσαν σε σύσκεψη τους επικεφαλής των Χριστιανών, τον Μητροπολίτη και τους προκρίτους, οι οποίοι και παρουσιάστηκαν στο Κονάκι του μουσελίμη (διοικητήριο). Οπως αναφέρει ο Ν. Κρουσουλούδης στο έργο του «Ο βίος και το έργον του Εθνομάρτυρος Μητροπολίτου Χίου Πλάτωνος Φραγκιάδου (1776-1822)», οι πρόκριτοι δήλωσαν στον Οθωμανό διοικητή ότι δεν υπήρξε εκ μέρους τους καμία συμμετοχή στην επαναστατική κίνηση και ότι επιθυμούσαν να διατηρηθεί η ειρήνη στο νησί. Ο μουσελίμης τους απάντησε ότι πιστεύει στις διαβεβαιώσεις τους, αλλά για λόγους ασφαλείας έπρεπε να παραμείνουν για λίγο μέσα στο κάστρο.
Ωστόσο, η παραμονή στο κάστρο σήμαινε κατ’ ουσίαν τη φυλάκισή τους. Μαζί τους φυλακίστηκε και ο Μητροπολίτης Πλάτων με τον διάκο του Μακάριο Γαρή. Οι όμηροι δεν απελευθερώθηκαν ούτε μετά την αναχώρηση του Τομπάζη, ενώ από την Πύλη τοποθετήθηκε νέος διοικητής του νησιού ο Βεχήτ πασάς, φανατικός χριστιανομάχος και τόσο σκληρός στον τρόπο διοίκησης, ώστε να προκαλεί την αντιπάθεια ακόμα και των Τούρκων. Μαζί του αφίχθηκαν και 5000 στρατιώτες, όχι ακριβώς τακτικός στρατός, αλλά μάλλον κάτι ανάλογο με αυτό που θα λέγαμε σήμερα παραστρατιωτικά σώματα. Ο Καστάνης τους χαρακτηρίζει «φυλές ληστών».
Οι συνθήκες κράτησης του Μητροπολίτη και των προκρίτων χειροτέρευαν μέρα με τη μέρα. Εκείνος, ως γνήσιος ποιμένας, προσπαθούσε να στηρίξει τους συγκρατουμένους του και να διαποιμάνει τον λαό, έστω και από τη φυλακή.
Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση των Νεομαρτύρων Σπετσιωτών Νικολάου, Σταματίου και Ιωάννου που συνελήφθησαν στις αρχές στου 1822 και αρνούμενοι να εξισλαμισθούν εν τέλει θανατώθηκαν από τους Τούρκους. Ο Μητροπολίτης δέχθηκε έγγραφη την εξομολόγησή τους, τους στήριξε με τις νουθεσίες του και φρόντισε να τους στείλει τα Άχραντα Μυστήρια με μια γυναίκα που ο σύζυγός της βρισκόταν στη φυλακή για άλλη αιτία.
Τα πράγματα έγιναν ακόμη χειρότερα όταν ο αρχηγός των Σαμίων Λυκούργος Λογοθέτης, παρακινούμενος από τον Χιώτη Αντώνη Μπουρνιά, πρώην αξιωματικό του Γαλλικού στρατού, αποβιβάστηκε στη Χίο με 2500 άνδρες. Το εγχείρημα έγινε σχεδόν πραξικοπηματικά, χωρίς την έγκριση της επαναστατικής αρχής στην Ελλάδα, αφού τόσο ο Δημήτριος Υψηλάντης όσο και ο Αναγνωστόπουλος έβλεπαν τις δυσχέρειες που θα παρουσίαζε μια τέτοια κίνηση.
Ο συνετός Μητροπολίτης φρόντισε να διαμηνύσει στους Λογοθέτη και Μπουρνιά ότι το εγχείρημα ήταν καταδικασμένο σε αποτυχία και θα εξέθετε έναν άμαχο πληθυσμό στην εκδικητική μανία των Οθωμανών, συνιστούσε δε σύνεση και περίσκεψη. Δεν εισακούστηκε. Τα υπόλοιπα είναι γνωστά στους φιλίστορες. Η επανάσταση καταπνίγηκε, αφήνοντας δεκάδες χιλιάδες νεκρούς και αιχμαλώτους, που οδηγήθηκαν στα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής.
Στις 23 Απριλίου του 1822 (κατ’ άλλους 28 Απριλίου) οι πρόκριτοι και ο Δεσπότης οδηγούνται στην αγχόνη. Ο Ν. Κρουσουλούδης περιγράφει στο έργο του τις τελευταίες στιγμές του Μητροπολίτη και των συγκρατουμένων του. Ο Πλάτων τελείωσε την προσευχή του και ειδοποίησε τους συγκρατουμένους του ότι είχε φτάσει η ύστατη ώρα, στηρίζοντάς τους με εμψυχωτικά λόγια και παρακινώντας τους να φανούν γενναίοι. Σε λίγη ώρα εισήλθαν στο κελί ο Βεχήτ πασάς, οι ιεροδικαστές και οι δήμιοι και αναγνώστηκε η απόφαση: «Ο Αρχιερεύς Πλάτων και οι λοιποί κατηγορηθέντες ότι έλαβον μέρος εις την ενεργηθείσαν στάσιν της νήσου, απεδείχθησαν ένοχοι της αποδιδομένης εις αυτούς πράξεως, όθεν και καταδικάζονται εις την ποινήν του θανάτου».
Οι 63 αγχόνες είχαν τοποθετηθεί στην νότια πλευρά του κάστρου. Όπως αναφέρει ο ιστορικός Γ. Ζολώτας, οι κρατούμενοι ήταν εξαντλημένοι από τις κακουχίες, όχι όμως σκυθρωποί ή φοβισμένοι, ενώ έδιναν θάρρος ο ένας στον άλλον.
Ο μαρτυρικός Μητροπολίτης απαγχονίστηκε υπό τις ζητωκραυγές του τουρκικού όχλου και των Εβραίων και τον ακολούθησε ο διάκονός του Μακάριος Γαρής και οι πρόκριτοι. Τα σώματά τους έμειναν στην αγχόνη τρεις μέρες και κατόπιν οι Τούρκοι τα αποκεφάλισαν και τα έδωσαν στους Εβραίους για να τα πετάξουν στη θάλασσα. Ωστόσο, τα στοιχεία της φύσεως έδειξαν περισσότερο σεβασμό από τους ανθρώπους. Η θάλασσα οδήγησε τα μαρτυρικά λείψανα, το σώμα του Μητροπολίτη Πλάτωνα, του ιεροδιακόνου Μακαρίου και έξι ακόμα προκρίτων, στις Οινούσσες. Οι Χριστιανοί τα περισυνέλεξαν ευλαβικά και τα έθαψαν.
Μετά από πολλές περιπλανήσεις τα οστά του Εθνομάρτυρα Μητροπολίτη Πλάτωνα ήλθαν στη γενέτειρά του το 1973, επί Αρχιερατείας του κυρού Χρυσοστόμου Γιαλούρη, και τοποθετήθηκαν στον μαρμάρινο αδριάντα που καλλιτεχνήθηκε προς τιμήν του.
Τον Ιούνιο του 2013 ο σημερινός Μητροπολίτης Χίου Σεβασμιώτατος κ. Μάρκος μετέφερε τα οστά στον Μητροπολιτικό Ναό της νήσου, αφιερωμένον στη μνήμη των Αγίων Μαρτύρων Μηνά Βίκτωρος και Βικεντίου.
Ο αδριάντας του ηρωικού Μητροπολίτη Πλάτωνα συνεχίζει να στέκει στην πλατεία του Βουνακίου, έξω από το Δημαρχείο του νησιού.
Στο βάθρο του είναι χαραγμένα το όνομα και η ημέρα του απαγχονισμού του: ΕΘΝΟΜΑΡΤΥΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΠΛΑΤΩΝ ΦΡΑΓΚΙΑΔΗΣ. ΑΠΗΓΧΟΝΙΣΘΗ ΥΠΟ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ ΤΗΝ 28Η ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1822. Και λίγο πιο κάτω, τα λόγια του Δεσπότου Χριστού: Ο ΠΟΙΜΗΝ Ο ΚΑΛΟΣ ΤΗΝ ΨΥΧΗΝ ΑΥΤΟΥ ΤΙΘΗΣΙΝ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΠΡΟΒΑΤΩΝ.
Γιάννης Ζάννης
