Κείμενο: Νικ. Β. Τωμαδάκης
Ο Δημ. Υψηλάντης του έγραψεν εξ Οδησσού 1 Απριλ. 1821 αναγνωρίζων αυτόν ως πνευματικόν Πατέρα του κινήματος. Την 23ην Μαΐου γράφων προς τον Παντ. Βλαστόν εις Βιέννην ο Κοραής εκφράζει τον γεροντικόν του σκεπτικισμόν: «Να κρημνίση τις οικοδομήν, μεγάλη σοφία δεν χρειάζεται, όταν μάλιστα η οικοδομή κλονήται προ πολλών χρόνων αφ’ εαυτής. Η μεγάλη και τρομερά δυσκολία είναι εις την ανοικοδομήν, ήτις χρειάζεται αρχιτέκτονας Αριστείδας και τοιούτους άλλους οποίος ήτο ο Αριστείδης, και οποίον δεν βλέπω ακόμη κανένα εις το γένος […]
Το πιθανώτερον όμως είναι ότι οι έξωθεν δεν θέλουν μας συγχωρήσει να τεκτονήσωμεν μόνοι ημείς την οικοδομήν και άλλο δεν έμεινεν εις ημάς πλην να ευχώμεθα να ευρεθώσι μεταξύ μας άνδρες με τόσην μόνην γνώσην και αρετήν, όση χρειάζεται να ζητήσωσι καν ευλόγως τινάς και δικαίας συνθήκας από ξένους τέκτονας, πριν επιχειρήσωσι την οικοδομήν». Διά μακρών δε απαντών προς τον Δημ. Υψηλάντην την 20.6.21 και παραδίδων τας νουθεσίας εις τον Σέκερην, υπεστήριξεν αναλυτικώτερον τα αυτά, αναπτύσσων την θεωρίαν της ευνομίας, συνιστών ηπίαν μεταχείρισιν των Τούρκων, αναγνωρίζων εις τους πολεμιστάς το δικαίωμα «να καταβάλωσι τα πρώτα θεμέλια της ανυψώσεώς της», αμφιβάλλων αν διεθέτομεν νομοθέτας διά τας ανάγκας της νέας πολιτείας, αρνούμενος την ικανότητα αυτήν εις τους ιερωμένους και τους Φαναριώτας:
«Μόνη η ελευθερία, αν έχωμεν νουν και φρόνησιν να την εποικοδομήσωμεν εις την ισονομίαν, μέλει να μας φέρη με πολλά αγαθά και την αληθή της ψυχής ευγένειαν» (αυτόθι) «εις μόνον το έθνος, αν δεν έχη πώς να κτίση το πολίτευμά του, ανήκει πάλιν να καλέση έξωθεν αρχιτέκτονας […] Ενδεχόμενον όμως και να παρουσιασθή αυτόκλητος ο έξωθεν αρχιτέκτων και με εξουσίαν να δημιουργήση αυτός ως κρίνει το πολιτικόν μας σύστημα, από τον εν λόγω νομοθέτην (υπονοεί τας Μ. Δυνάμεις) πρέπει να ζητήσωμεν συνθήκας, δηλαδή εγγυήσεις».
Πηγή: Νικ. Β. Τωμαδάκης, «Ήτο εθνικόν ή κοινωνικόν κίνημα η Ελληνική Εθνεγερσία;», Μνημοσύνη, 3 (1970-1971), σσ. 11-12. Παρατίθεται στο: Ιωάννης Κολιόπουλος Κωνσταντίνος, Σβολόπουλος, Ευάνθης Χατζηβασιλείου, Θεόδωρος Νημάς, Χάρις Σχολινάκη-Χελιώτη. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (από το 1815 έως σήμερα), εκδ. ΟΕΔΒ.
eranistis.net
