Τα χαράματα της 28ης Οκτωβρίου του 1940, ο Ιταλός πρέσβης Γκράτσι παρέδωσε στον πρωθυπουργό Ιωάννη Μεταξά τελεσίγραφο, με το οποίο ζητούσε να καταλάβει ο ιταλικός στρατός στρατηγικές ελληνικές θέσεις. Ο Ι. Μεταξάς απάντησε χωρίς να συμβουλευτεί τον Βασιλιά, το Υπουργείο Εξωτερικών ή κάποιον από τους συμβούλους του. Το «ΟΧΙ» δεν ήταν δύσκολη απάντηση, δεδομένου ότι ήταν φυσική και λογική εξέλιξη προηγούμενων αποφάσεων του Έλληνα πρωθυπουργού.
Ποιος όμως ήταν ο πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς και ποια η νικηφόρα Στρατηγική του και το έργο του;
To μεγαλύτερο κατασκευαστικό έργο έγινε επί Ι.Μεταξά. Η «Γραμμή Μεταξά» αποτελείται από 21 μόνιμα οχυρά και εκατοντάδες ημιμόνιμα και επιφανειακά, που φράσουν τις υποχρεωτικές διαβάσεις, από το Βουλγαρικό έδαφος προς την Ελλάδα..
Εκτείνονταν σε μήκος 215 χλμ. μεθοριακής γραμμής και έχουν τα ονόματα κατά σειρά από τα δυτικά προς τα ανατολικά, ξεκινώντας από την περιοχή του Μπέλλες είναι τα εξής:
1. Οχυρό Ποποτλίβιτσα 2. Οχυρό Ιστίμπεη 3. Οχυρό Κελκαγιά 4. Οχυρό Αρπαλούκι 5. Οχυρό Παληουριώνες 6. Οχυρό Ρούπελ 7. Οχυρό Καρατάς 8. Οχυρό Κάλη 9. Οχυρό Περσέκ 10. Οχυρό Μπμπαζώρα 11. Οχυρό Μαλιάγκα 12. Οχυρό Περιθώρι 13. Οχυρό Παρταλούσκα 14. Οχυρό Ντάσαβλη 15. Οχυρό Λίσσε 16. Οχυρό Πυραμιδοειδές 17. Οχυρό Καστίλλο 18. Οχυρό Άγιος Νικόλαος 19. Οχυρό Μπαρτισέβα 20. Οχυρό Εχίνος 21. Οχυρό Νυμφαία.
Τα οχυρά έγιναν για να αντιμετωπίσει ο ελληνικός στρατός τους Βουλγάρους, που είχαν πάγια τακτική την κατάκτηση ελληνικής γης και την έξοδο τους στο Αιγαίο.
Ο κίνδυνος θα μπορούσε να προέλθει επίσης και στην περίπτωση που θα επιτίθεντο στην Ελλάδα οι Γερμανοί, και οι Βούλγαροι επωφελούμενοι από την επίθεση του Αξονος. θα επετίθεντο και αυτοί.
Δεν πρέπει να λησμονείται η ασαφής θέση της Βουλγαρίας κατά τον Β' Π. Πόλεμο, η γνωστή θέση της έναντι της Γερμανίας στον πρώτο Π.Πόλεμο και η τελική προσχώρησή της στον Αξονα, την 1 Μαρτίου 1941, δηλαδή 46 μέρες πριν επιτεθούν οι Γερμανοί στην Ελλάδα.
Ονομάσθηκε «Γραμμή Μεταξά» όχι μόνο γιατί στο μεγαλύτερο μέρος της κατασκευάστηκε στη διάρκεια της 4ης Αυγούστου, αλλά γιατί και ο ίδιος ο Μεταξάς, που είχε σχεδιάσει τις μάχες του Β' Βαλκανικού Πολέμου, το καλοκαίρι του 1913, είχε γνωρίσει από κοντά την φυσική μορφή της περιοχής και την αδυναμία των εκτεταμένων συνόρων της Ελλάδος προς την Βουλγαρία.
Η κατασκευή τους είχε αρχίσει το 1914, με σχέδια του Αντισυνταγματάρχη τότε, Ιωάννη Μεταξά, ο οποίος είχε εκπονήσει τη μελέτη τους, ως Διευθυντής της Β' Επιτελικής Διεύθυνσης.
Ο Μεταξάς για να παρακολουθήσει την εξέλιξη των εργασιών το 1939 που όταν άρχισαν τα έργα, επισκέφθηκε τα εργοτάξια ο ίδιος προσωπικά, με άκρα μυστικότητα.
Ακόμα και οι εργάτες που τα έσκαψαν προέρχονταν από την Πελοπόννησο και άλλες μακρινές περιοχές ώστε να μην γνωρίζουν, σε ποιό σημείο της Ελλάδας γίνονταν τα οχυρά και από αυτούς να διαρρεύσει το μυστικό της κατασκευής τους.
Το σχέδιο επέτυχε και οι Γερμανοί βρέθηκαν προ εκπλήξεων. Τεράστιο όγκοι χώματος μετακινήθηκαν, χαράδρες εξαφανίστηκαν, και το έδαφος έχασε την μορφή που είχε. Δύο -τρείς σειρές συρματόπλεγμα κύκλωνε το κάθε οχυρό και καμουφλαρίστηκε. Ολο το έργο έγινε από ελληνικά χέρια, με ελληνικά υλικά τα τσιμέντα Τιτάν και από Ελληνες αξιωματικούς.
Ο στρατηγός Σράιμπερ που εκ των υστέρων, μετά την παράδοση, διατάχθηκε να μελετήσει την κατασκευή τους, χαρακτήρισε την Γραμμή Μεταξά ανώτερη από την αντίστοιχη Γαλλική Μαζινό. Παρείχαν σωστή θέση, άριστη κάλυψη και προσαρμογή πυρών από το έδαφος.
Η πλήρη τους μορφή, έκταση και κατασκευή με εξαιρετικά ανθεκτικό τσιμέντο μεγάλου πάχους, έγινε ώστε να αντέχουν σε ισχυρές βόμβες, κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Κάθε μόνιμο οχυρό αποτελείτο από πλήθος υπογείων χώρων που επικοινωνούσαν μεταξύ τους με διαδρόμους.
Ενα οχυρό έπρεπε να εξασφαλίζει αυτάρκεια και να μπορούν να ζήσουν οι υπερασπιστές του ακόμη και όταν είχε κυκλωθεί.
Συνήθως περιλάμβανε πολυβολεία, πυροβολεία, αντιαεροπορικά πυροβολεία, ολμοβολεία, παρατηρητήρια, προβολείς, χειρουργείο, υπόγειους θαλάμους ανδρών, χώρος τροφίμων, ύδρευση και αποχέτευση, υπόγειες αποθήκες πυρομαχικών, σταθμό διοικήσεως, εγκαταστάσεις αερισμού, ασύρματο και υπόγειο τηλεφωνική υπηρεσία με άλλα οχυρά, μυστικές εξόδους για ενέργεια αντεπιθέσεως εκ μέρους της φρουράς του οχυρού.
Τα οχυρά προσβλήθηκαν από τα Γερμανικά στρατεύματα και κράτησαν αντίσταση με τους 7000 ήρωες υπερασπιστές τους.
Στην Μάχη των Οχυρών οι Γερμανοί έχασαν 679 αξιωματικούς και 10.489 στρατιώτες. Τα οχυρά παραδόθησαν μετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τους Γερμανούς. Δεν έπεσαν. Οι ηρωικοί υπερασπιστες απέσπασαν τον παγκόσμιο έπαινο εχθρών και συμμάχων . Η συνθηκολόγηση δεν ήταν απόρροια ήττας αλλα οφειλόταν στην κατάρρευση του γιουγκοσλαυικού μετώπου.
Το Ρούπελ που σήμερα είναι επισκέψιμο ως Μουσείο είχε 6.500 χιλιόμετρα υπογείων χώρων και διαδρόμων, το Ιστίμπει σε απόσταση 250 μέτρα από τα σύνορα είχε 2.300 υπογείες στοές .
Η διαφαινόμενη οριστική ήττα της Ιταλίας στα βορειοηπειρωτικά βουνά, οδήγησε τη τους Γερμανούς να παρέμβουν στα Βαλκάνια με την επιχείρηση «Μαρίτα».
Στόχος του Χίτλερ ήταν να διευκολύνει τον σύμμαχο του Μουσολίνι, που είχε «στριμωχτεί» άγρια από τις ελληνικές δυνάμεις στην Αλβανία, και να εξασφαλίσει τα νώτα του ενόψει της επικείμενης επίθεσης στη Ρωσία.
Η εντολή για προπαρασκευή της επιχείρησης δόθηκε στις 13/12/1940 και η επίθεση κατά της Ελλάδας εκδηλώθηκε την Κυριακή 6/4/1941 στις 5:15 το πρωί, 45 λεπτά πριν από την προβλεπόμενη ώρα, σύμφωνα με τη γερμανική διακοίνωση που είχε επιδοθεί νωρίτερα στον Πρωθυπουργό Αλέξανδρο Κορυζή από τον Γερμανό πρεσβευτή στην Αθήνα, πρίγκιπα Έρμπαχ.
Το δεύτερο «ΟΧΙ» της Ελλάδας, σήμανε το πράσινο φως για την επίθεση της 12ης Γερμανικής Στρατιάς, υπό τον στρατάρχη Βίλχελμ Λιστ, κατά των ελληνικών οχυρωμένων θέσεων δυτικά του ποταμού Αξιού, από το Μπέλλες έως την Ροδόπη.
Οι Γερμανοί διέθεσαν για την επίθεση κατά της χώρας μας 680.000 στρατιώτες, 1.200 τανκς και 700 αεροπλάνα, έναντι μόλις 70.000 Ελλήνων στρατιωτών, με επικεφαλής τον υποστράτηγο Κωνσταντίνο Μπακόπουλο, που επάνδρωναν τα οχυρά των ελληνοβουλγαρικών συνόρων, τη θρυλική «Γραμμή Μεταξά». Η προβλεπόμενη δύναμη των 21 οχυρών, όπως επίσης η ποσότητα πυρομαχικών, τροφίμων κ.α., ήταν μειωμένα κατά 1/3 λόγω των αναγκών του συνεχιζόμενου πολέμου στην Αλβανία.
Κάτω από αυτές τις αντίξοες συνθήκες, οι λιγοστοί Έλληνες υπερασπιστές κατάφεραν να αμυνθούν σθεναρά στις αλλεπάλληλες επιθέσεις των υπέρτερων γερμανικών δυνάμεων. Κάποια καταλήφθηκαν μετά από άνισο αγώνα, ακόμη και σώμα με σώμα, και άλλα κατάφεραν να αποκρούσουν με επιτυχία τις επιθέσεις, προκαλώντας σοβαρές απώλειες στους εισβολείς. Το κινηματογραφικό ντοκουμέντο, από την επίθεση στην «Γραμμή Μεταξά», από τα ιταλικά Επίκαιρα της εποχής, είναι ενδεικτικό του μένους που επέδειξαν οι Γερμανοί εισβολείς για να την αλώσουν.
Ο αγώνας κάμφθηκε μόνο όταν οι τεθωρακισμένες γερμανικές μεραρχίες, μετά την αστραπιαία κατάρρευση του νότιου Γιουγκοσλαβικού μετώπου, εισέβαλαν στα Σκόπια και από την κοιλάδα του Αξιού πέρασαν τα ελληνογιουγκοσλαβικά σύνορα στις 8/4/1941, παρακάμπτοντας ουσιαστικά τη «Γραμμή Μεταξά». Τα μεσάνυχτα της ίδιας μέρας τα γερμανικά στρατεύματα μπήκαν στη Θεσσαλονίκη και κατέλαβαν την πόλη.
Η «Μάχη των Οχυρών», όπως έγινε γνωστή, διήρκησε από τις 6 έως τις 10 Απριλίου 1941 και έληξε με τη νίκη των Γερμανών, που όμως δεν κατάφεραν να καταλάβουν τα περισσότερα από τα 21 οχυρά της «Γραμμής Μεταξά» και τις κύριες διαβάσεις προς την ενδοχώρα. Τα Στενά του Ρούπελ στις Σέρρες και το Υψίπεδο του Κάτω Νευροκοπίου στη Δράμα.
Σημείο αναφοράς, αποτελεί το θρυλικό Ρούπελ. Το μεγαλύτερο από τα 21 οχυρά της «Γραμμής Μεταξά», που οι υπερασπιστές του αντιστάθηκαν γενναία στις σιδηρόφρακτες ναζιστικές ορδές. Η απάντηση του διοικητή Γεώργιου Δουράτσου στις αξιώσεις του εισβολέα : «Τα οχυρά δεν παραδίδονται αλλά καταλαμβάνονται», εξακολουθεί να συγκινεί μέχρι τις μέρες μας.
Παρά το ανελέητο σφυροκόπημα του εχθρού το Ρούπελ δεν καταλήφθηκε και τελικά παραδόθηκε μετά την Συνθηκολόγηση και αφού οι Γερμανοί εισήλθαν στην Θεσσαλονίκη. Αναγνωρίζοντας τον ηρωισμό των Ελλήνων υπερασπιστών του Ρούπελ, οι Γερμανοί τους απέδωσαν τιμές και τους άφησαν να επιστρέψουν στα σπίτια τους. Μοναδικό περιστατικό στη διάρκεια του Β’ Π.Π.
Παρά τη μικρή διάρκεια η «Μάχη των Οχυρών», αποτελεί παράδειγμα θάρρους και αυτοθυσίας του Ελληνικού Στρατού, που προκάλεσε τον θαυμασμό των συμμάχων του αλλά και τον σεβασμό των αντιπάλων του.
Η καθυστέρηση δε που προκλήθηκε ως προς τον χρόνο εκδήλωσης της επιχείρησης «Μπαρμπαροσα», αποτέλεσε καταλυτικό παράγοντα για τις μετέπειτα εξελίξεις, κάτι που αποτυπώνεται πολύ χαρακτηριστικά στο υπ΄ αριθμ. 170 απόρρητο έγγραφο των αρχείων της Νυρεμβέργης
«…Η επιβράδυνσις υπό της Ελλάδος της κατά της Ρωσίας επιθέσεως υπήρξεν ολεθρία δια τον αγώνα του Άξονος»
Το «ΟΧΙ» του Ιωάννη Μεταξά στο τελεσίγραφο του Μουσολίνι
30 Οκτωβρίου 1940
Τρεις ημέρες μετά από την έναρξη του πολέμου στην Ελλάδα, ο Μεταξάς εξηγεί στους εκδότες και σε σημαντικούς δημοσιογράφους τους λόγους της απόφασής του.
Πρώτα αναφέρθηκε στην προσπάθεια να κρατήσει τη χώρα ουδέτερη και μακριά από τις πολεμικές συρράξεις.
Στη συνέχεια, τόνισε τους παράγοντες που τον οδήγησαν στο μεγαλοπρεπές «ΟΧΙ». Αυτοί ήταν γεωπολιτικοί, στρατιωτικοί, αλλά και κοινωνικοί.
Ο ακρωτηριασμός της χώρας
Ο Μεταξάς είπε ότι το ΝΑΙ θα ισοδυναμούσε με ακρωτηριασμό της χώρας:
«Για να αποφύγουμε τον πόλεμο θα έπρεπε να γίνουμε εθελόδουλοι και να πληρώσουμε με άπλωμα του δεξιού χεριού της Ελλάδας για ακρωτηριασμό από την Ιταλία και το αριστερό χέρι θα μας το έκοβε η Βουλγαρία.
Φυσικά, δεν είναι δύσκολο να προβλέψει κανείς ότι σε μια τέτοια περίπτωση, οι Άγγλοι θα έκοβαν τα πόδια της Ελλάδας. Και με το δίκιο τους. Καθώς είναι κυρίαρχοι στην θάλασσα, δεν θα παρέλειπαν, αφού έβλεπαν την υποδούλωση της Ελλάδας να καταλάβουν την Κρήτη και άλλα νησιά μας, υπερασπιζόμενοι τα συμφέροντά τους.
Ο διαμελισμός της Ελλάδος
Ο Μεταξάς υποστήριξε ότι βάσει της ανάλυσής του αν δεχόταν την ιταλική εισβολή θα έβλεπε τη χώρα να χωρίζεται στα τρία:
Το πρώτο τμήμα θα ήταν η επίσημη θέση της Αθήνας, η οποία για να αποφύγει τον πόλεμο θα είχε γίνει υπόδουλη. (Εννοεί, αν είχε δεχθεί το τελεσίγραφο)
Δεύτερον θα υπάρχει η πραγματική Ελλάδα. Η παμψηφία δηλαδή της κοινής γνώμης που ποτέ δεν θα αποδεχόταν την υποδούλωση του Έθνους, η οποία ισοδυναμεί με εθνικό ακρωτηριασμό και οριστική ατίμωση και εκμηδένιση του Ελληνισμού.
Τρίτον τέλος, θα προκύψει μια Ελλάδα η οποία θα δημιουργούνταν, στο όνομα της δημοκρατίας φυσικά, από προστατευμένους του βρετανικού στόλου στην Κρήτη και τα άλλα νησιά. Αυτή θα είχε την εύνοια της Αγγλίας στην οποία θα δινόταν το δικαίωμα να επεμβαίνει και στο Εθνικό Δίκαιο..»
Ο τότε πρωθυπουργός θεωρούσε αναπόφευκτο να γίνει μια ελεύθερη Ελλάδα με έδρα της κυβέρνησης την Κρήτη που πίστευε ότι οι Βρετανοί θα μπορούσαν να την υπερασπιστούν.
Έχει μεγάλη αξία να παρατηρήσουμε ότι η ανάλυσή του έγινε δυο μέρες μετά τη κήρυξη του πολέμου, όταν ακόμη δεν γνώριζε ότι ο ελληνικός στρατός θα κατατρόπωνε τους Ιταλούς.
Τότε ανησυχούσε για τον ενθουσιασμό του λαού και φοβόταν ότι οι Έλληνες θα απογοητεύονταν από την υποχώρηση που προέβλεπε το σχέδιο του ΓΕΣ.
Φυσικά, δεν γνώριζε ότι ο Κατσιμήτρος θα το αγνοούσε και θα έβγαζε διαταγή που απαγόρευε κάθε υποχώρηση, αντίθετα με τις εντολές του επιτελείου, που είχε σκοπό να αντισταθεί σε πιο ευνοϊκή θέση.
Ο Μεταξάς είχε κάνει μετεκπαίδευση στη Γερμανία και σίγουρα συμπαθούσε τη χώρα αυτή περισσότερο από την Αγγλία.
Ωστόσο, η ανάλυσή του έλεγε ότι μια ναυτική χώρα όπως η Ελλάδα, έπρεπε πάντα να έχει καλές σχέσεις με μια ναυτική υπερδύναμη όπως η Αγγλία.
Τελικά πίστευε και στη νίκη της Αγγλίας, λόγω της ναυτικής της ισχύος, της πολεμικής της παράδοσης και των τεράστιων πόρων από τις αποικίες.
Οι εκτιμήσεις του δεν έπεσαν έξω, αλλά ο ίδιος δεν διαπίστωσε ποτέ αν επαληθεύτηκαν. Είχε πεθάνει τον Ιανουάριο κατά τη διάρκεια της ιταλικής επίθεσης και τρεις μήνες πριν επιτεθούν οι Γερμανοί, όπως άλλωστε είχε προβλέψει με τους επιτελείς του....
Μηχανοστάσιο οχυρού της «Γραμμής Μεταξά». Αριστερά ο «πύργος» εξαερισμού
Η θέα στην πεδιάδα του Αχλαδοχωρίου στις Σέρρες, όπως φαίνεται από τη θυρίδα του παρατηρητηρίου του οχυρού Κάλη.
Στο εσωτερικό ενός υπόγειου οχυρού της «Γραμμής Μεταξά»
Η είσοδος του οχυρού Ποποτλίβιτσα στο Μπέλλες. Στο βάθος η λίμνη Κερκίνη
Λεηλατημένο μηχανοστάσιο οχυρού της «Γραμμής Μεταξά»
Η κάθοδος στο εσωτερικό ενός οχυρού, με την χαρακτηριστική φωσφορίζουσα λωρίδα. Όταν την έχεις δεξιά εισέρχεσαι στο οχυρό και όταν είναι αριστερά εξέρχεσαι από αυτό.
Εξερευνώντας ένα υπόγειο οχυρό που δεν ολοκληρώθηκε, λόγω κήρυξης του ελληνοϊταλικού πολέμου το 1940.
Πυροβολείο πλαγιοφύλαξης οχυρού Αρπαλούκι στο Μπέλλες
Νεότερο –παροπλισμένο πλέον- πυροβόλο σε οχυρό του όρους Άγκιστρο
Εξερευνώντας ημιτελή στοά υπόγειου οχυρού
Εσωτερικό νεότερου –παροπλισμένου πλέον- πυροβόλου οχυρού
Υπόγειο Νοσοκομείο («Σταθμός Επιδέσεως») του Β΄Π.Π. στο οχυρό Καρατάς στις Σέρρες.
