Παρά το γεγονός ότι στον δυτικό κόσμο η σβάστικα είναι συνώνυμη με τον φασισμό, η ιστορία της πηγαίνει χιλιάδες χρόνια πίσω ως σύμβολο καλής τύχης για σχεδόν κάθε πολιτισμό παγκοσμίως. Καθώς όλο και περισσότερα τεκμήρια αναδύονται αναφορικά με την μακραίωνη ιστορία του συμβόλου στην προ-ναζιστική Ευρώπη, μπορεί αυτό το αρχαίο σύμβολο να αποτινάξει την τάυτισή του με το κακό;
Στην αρχαία ινδική γλώσσα, τα σανσκριτικά, ο αγκυλωτός σταυρός σημαίνει "ευημερία". Το σύμβολο έχει χρησιμοποιηθεί από Ινδουιστές, Βουδιστές και Ζαϊνιστές σε βάθος χιλιετιών και ευρέως θεωρείται ινδικό σύμβολο.
Δυτικοί ταξιδιώτες κατά το παρελθόν, που πέρασαν από τις Ινδίες, εμπνεύστηκαν από αυτήν τη θετική χροιά και την αρχαία ιστορία του συμβόλου και ξεκίνησαν να το χρησιμοποιούν και στις χώρες προέλευσης τους. Έτσι, κατά τις αρχές του 20ου αιώνα, παρατηρείται μια εκτεταμένη επιμονή στην χρήση της σβάστικας ως συμβόλου καλής τύχης.
Ο αγκυλωτός σταυρός χρησιμοποιήθηκε και από την Coca-Cola. H Carlsberg τον χρησιμοποιούσε και αυτή στα μπουκάλια της. Οι πρόσκοποι τον υιοθέτησαν, ακόμη και το Girls' Club of America, είχε ονομάσει την νεανική περιοδική έκδοση που εξέδιδε “Σβάστικα”. Μάλιστα οι νεαρές αναγνώστριες συχνά λάμβαναν κονκάρδες με τον αγκυλωτό σταυρό, ως επιβράβευση, όταν πουλούσαν αντίτυπα της έκδοσης.
Τον αγκυλωτό στρατό τον χρησιμοποίησε και ο αμερικανικός στρατός κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου (αρχική φωτογραφία). Παράλληλα, τα μαχητικά της RAF, έφεραν σβάστικες μέχρι και το 1939. Βεβαίως η χρήση της σβάστικας ως συμβόλου καλής τύχης έπαυσε σταδιακά τη δεκαετία του 1930, τη δεκαετία όπου οι Ναζί ανήλθαν στην εξουσία στη Γερμανία.
Η ναζιστική χρήση της σβάστικας έχει τις ρίζες της σε ένα έργο του 19ου αιώνα, μιας γερμανικής μελέτης των αρχαίων ινδικών κειμένων, όπου οι Γερμανοί μελετητές διαπίστωσαν ομοιότητες μεταξύ της γερμανικής και της σανσκριτικής γλώσσας. Οι διανοητές κατέληξαν στο συμπέρασμα πως οι Ινδοί και οι Γερμανοί είχαν κοινούς προγόνους και διατύπωσαν τη θεωρεία μια πολεμικής λευκής ανώτερης φυλής που την ονόμασαν Αρία φυλή.
Η ιδέα υιοθετήθηκε στην συνέχεια από αντι- Σημιτικές εθνικιστικές ομάδες που οικειοποιήθηκαν την σβάστικα ως σύμβολο της "άριας" ταυτότητας, με στόχο να ενισχύσουν την αίσθηση της αρχαίας καταγωγής των Γερμανών.
Ο μαύρος “hakenkreuz” (στα γερμανικά αγκυλωτός σταυρός) εντός ενός λευκού κύκλου που περιβάλλεται από κόκκινο φόντο, το σύμβολο της ναζιστικής σημαίας έμελλε να γίνει το πιο μισητό σύμβολο του 20ου αιώνα, στενά συνυφασμένο με τις θηριωδίες που διέπραξε το Τρίτο Ράιχ .
“Για τους Εβραίους η σβάστικα είναι ένα σύμβολο φόβου, καταπίεσης, και εξόντωσης. Είναι ένα σύμβολο που ποτέ πια δεν θα μπορέσει να αλλάξει χαρακτήρα”.
Αυτή είναι η αντίληψη του 93χρονου επιζώντα από το Ολοκαύτωμα Freddie Knoller. “Αν κάποιος τοποθετήσει μια σβάστικα σε σε έναν τάφο ή μια συναγωγή, μας προκαλεί τρόμο. Σίγουρα δεν θα έπρεπε να επαναληφθεί.”
Η σβάστικα απαγορεύτηκε στην Γερμανία μετά το τέλος του Πολέμου και η Γερμανία προσπάθησε ανεπιτυχώς να εισηγηθεί μια πανευρωπαϊκή απαγόρευση το 2007.
Είναι ειρωνικό πως η σβάστικα είναι πιο ευρωπαϊκή στην καταγωγή από ότι οι περισσότεροι άνθρωποι συνειδητοποιούν. Αρχαιολογικά ευρήματα τεκμηριώνουν πως η σβάστικα είναι ένα πολύ παλιό σύμβολο, αλλά αρχαία δείγματα προέρχονται από περιοχές πέρα από τα όρια της Ινδίας. Η σβάστικα χρησιμοποιήθηκε από τους Αρχαίους Έλληνες, τους Κέλτες, τους Αγγλοσάξονες και τα αρχαιότερα δείγματα έχουν εντοπιστεί σε περιοχές της Ανατολικής Ευρώπης σε μια τεράστια περιοχή που εκτείνεται από τη Βαλτική έως τα Βαλκάνια.
Αν πραγματικά θέλει κάποιος να δει πόσο βαθιά ριζωμένο είναι το μοτίβο της σβάστικας στην Ευρώπη, (εκτός από τα δικά μας ελληνικά αρχαιολογικά μουσεία), μπορεί να επισκεφθεί και το Εθνικό Μουσείο Ιστορίας στην Ουκρανία, όπου υπάρχει μια εντυπωσιακή γκάμα εκθεμάτων.
Στον κορμό του πουλιού είναι χαραγμένος ένας περίπλοκος μαίανδρος που αποτελείται από συνεχόμενες σβάστικες. Αυτό κατά τον αρθρογράφο είναι το παλαιότερο σχήμα σβάστικας παγκοσμίως και με τη μέθοδο του ραδιενεργού άνθρακα υπολογίζεται ότι η ηλικία του είναι περίπου 15.000 ετών. Το πουλί βρέθηκε δίπλα σε μια σειρά αντικειμένων φαλλικού σχήματος και αυτός είναι ο λόγος που έχει διατυπωθεί η θεωρία ότι αυτή η πρώιμη σβάστικα ήταν σύμβολο γονιμότητας.
Το 1965, μια παλαιοντολόγος από την Ουκρανία ανακάλυψε πως το μοτίβο του μαιάνδρου-σβάστικα που φέρει το πουλί παρουσιάζει ομοιότητες με το φυσικό μοτίβο που παρουσιάζει η επιφάνεια του ελεφαντόδοντου. Μήπως αυτό σημαίνει ότι οι καλλιτέχνες της Παλαιολιθικής εποχής απλά απέδωσαν αυτό που έβλεπαν στη φύση, συνδέοντας το τεράστιο μαμούθ με την ευημερία και τη γονιμότητα;
Μεμονωμένες σβάστικες ξεκίνησαν να εμφανίζονται στην νεολιθικό πολιτισμό Βίντσα κατά μήκος της νοτιοανατολικής Ευρώπης 7.000 χρόνια πριν. Αλλά η Εποχή του Χαλκού ήταν το χρονικό ορόσημο όπου αυτό το σύμβολο επεκτάθηκε σε ολόκληρη την Ευρώπη. Στην συλλογή του Εθνικού Μουσείου του Κιέβου, υπάρχουν πήλινα αγγεία με μεμονωμένες σβάστικες που χρονολογούνται πριν από 4.000 χρόνια. Όταν οι Ναζί κατέλαβαν το Κίεβο κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου ήταν τόσο πεπεισμένοι πως αυτά τα αγγεία ήταν δείγματα των δικών τους Αρίων προγόνων τους που τα πήγαν στη Γερμανία (τα επέστρεψαν μετά το τέλος του πολέμου).
Στην ελληνική συλλογή του μουσείου του Κιέβου, η σβάστικα είναι ορατή ως αρχιτεκτονικό κόσμημα και μέσω της αρχιτεκτονικής έχει καταλήξει να είναι γνωστή ως βασικό ελληνικό μοτίβο, που χρησιμοποιείται ευρέως σε υφασμάτινα σουβενίρ έως και σήμερα.
Ο Ουκρανός αρθρογράφος του BBC επισημαίνει πως οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν επίσης μοτίβα σβάστικας για να διακοσμήσουν τα δοχεία και τα βάζα τους. Ένα κομμάτι της συλλογής του 7ου π.Χ. Αιώνα περίπου, παρουσιάζει μια σβάστικα με άκρα, σαν έλικες, που διακοσμούν την κοιλιά μιας κατσίκας.
Ίσως το πιο εκπληκτικό κατά την άποψη του αρθρογράφου έκθεμα είναι ένα εύθραυστο κομμάτι ύφασμα του 12 ου αιώνα που φυλάσσεται στο μουσείο του Κιέβου. Πιστεύεται πως είναι κομμάτι του φορέματος που άνηκε σε μια Σλάβα πριγκίπισσα, κεντημένο με χρυσή κλωστή με σταυρούς και σβάστικες που απέκρουαν το κακό.
Η σβάστικα κυριάρχησε ως δημοφιλές μοτίβο κεντημάτων στην Ανατολική Ευρώπη και τη Ρωσία μέχρι και τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Ένας Ρώσος συγγραφέας, ο Πάβελ Κουτένκοφ, έχει εντοπίσει περισσότερα από 200 περίπου παραλλαγές σε ολόκληρη την περιοχή. Αλλά η ναζιστική σβάστικα, η hakenkreuz, παραμένει ένα έντονα φορτισμένο σύμβολο. Το 1941 το Κίεβο ήταν ένας τόπος όπου σημειώθηκαν από τις πιο θηριώδεις μαζικές δολοφονίες των Ναζί στο πλαίσιο του Ολοκαυτώματος όταν σχεδόν 34.000 Εβραίοι εξοντώθηκαν στην χαράδρα του Μπάμπι Γιαρ.
Στη Δυτική Ευρώπη, η χρήση των αυτοχθόνων αρχαίων αγκυλωτών σταυρών εξασθένησε πολύ προτού την σύγχρονη εποχή, αλλά παραδείγματα απαντώνται σε διάφορα μέρη, όπως είναι το Ίλκλυ Μουρ του Γιόρκσαϊρ, όπου βρίσκεται η περίφημη Swastika Stone της Εποχής του Χαλκού.
Κάποιοι, πιστεύουν ότι η μακραίωνη ιστορία του μοτίβου της σβάστικας μπορεί να συμβάλει στην αναβίωση της θετικής χροιάς του συμβόλου στην Ευρώπη. Ο ιδιοκτήτης ενός περίοπτου εργαστηρίου τατουάζ της Κοπεγχάγης, υποστηρίζει ότι η σβάστικα είναι στοιχείο και της Σκανδιναβικής μυθολογίας και για αυτό επιλέγεται συχνά από πολλούς Σκανδιναβούς. Μάλιστα, έχουν ξεκινήσει μια πρωτοβουλία ευαισθητοποίησης γύρω από το μακραίωνο πολυπολιτισμικό παρελθόν του συμβόλου, διοργανώνοντας το φεστιβάλ Learn to Love the Swastika Day, στις 13 Νοεμβρίου, όπου καλλιτέχνες τατουάζ από όλον τον κόσμο, χτυπάνε σχέδια με σβάστικες δωρεάν.
“Η σβάστικα είναι ένα σύμβολο αγάπης και ο Χίτλερ το καταχράστηκε. Δεν προσπαθούμε να διεκδικήσουμε και πάλι τη χρήση του ναζιστικού hakenkreuz. Κάτι τέτοιο θα ήταν αδύνατο. Ούτε όμως θέλουμε οι άνθρωποι να λησμονήσουν”, υποστήριξε.
“Απλά θέλουμε οι άνθρωποι να γνωρίσουν ότι η σβάστικα προέρχεται από διάφορες νόρμες, καμία από τις οποίες δεν χρησιμοποιήθηκε για κάτι κακό. Επίσης προσπαθούμε να δείξουμε στους φασίστες της άκρας δεξιάς ότι είναι λάθος να χρησιμοποιούν αυτό το σύμβολο. Εάν μπορούμε να εκπαιδεύσουμε το κοινό σχετικά με τις πραγματικές έννοιες της σβάστικας, ίσως μπορέσουμε να το πάρουμε πίσω από τους φασίστες. "
Αλλά για εκείνους που, όπως Freddie Knoller, έχουν βιώσει τη φρίκη του φασισμού, η προοπτική του να μάθει κάποιος να αγαπά την σβάστικα δεν είναι τόσο εύκολο να το αποδεχτούν.
“Για όσους πέρασαν από τη φρίκη του Ολοκαυτώματος, πάντα θα παραμένει η σβάστικα αυτό που βιώσαμε – το σύμβολο του απόλυτου κακού”, διαμηνύει.
“Δεν γνωρίζαμε πως το σύμβολο χρονολογείται χιλιάδες χρόνια πριν. Αλλά νομίζω ότι είναι ενδιαφέρον οι άνθρωποι να μάθουν ότι η σβάστικα δεν ήταν εξαρχής σύμβολο του φασισμού”.
