Διακοπές πριν από 2000 χρόνια; Αμε! Ταξίδευαν για τα καλά οι Ρωμαίοι. Όχι μόνο για πόλεμο. Υπήρχε και η αναψυχή έστω και δίχως επιδόματα.
Το μόνο σίγουρο είναι ότι ο τουρισμός δεν είναι εφεύρεση της σύγχρονης εποχής. Ήδη πριν από δυο χιλιετίες οι Ρωμαίοι πήγαιναν σε παραθαλάσσια μέρη για τα μπάνια του λαού (μάλλον των… πατρικίων) ή έκαναν tour τις πυραμίδες της Αιγύπτου.
«Κανένας κόλπος στον κόσμο δεν μπορεί να συναγωνιστεί αυτόν της Baiae», παρατηρούσε ο ποιητής Οράτιος. Ο Κόλπος της Νάπολης ήταν ο αγαπημένος προορισμός διακοπών των Ρωμαίων.
Οι ανώτερες τάξεις διέμεναν σε βίλες στη θάλασσα ή στα βουνά (τα σαλέ της εποχής).
Στα σκάφη τους περνούσαν και το βράδυ τους στη θάλασσα (στα γιότ της εποχής), όπως αφηγείται ο ιστορικός Πλίνιος ο νεότερος. Εκεί μαζεύονταν για να απολαύσουν ένα πλούσιο δείπνο με στρείδια.
Αλλά όχι μόνο οι πλούσιοι.
Ακόμη και η – ας πούμε – μεσαία ρωμαϊκή τάξη έκανε ταξίδι ως στον Κόλπο της Νάπολης, στο Tibur (τώρα Tivoli), στο Antium (τώρα Αντσιο) και στο Baiae, τώρα πια μια βυθισμένη πόλη.
Οι Ρωμαίοι απολάμβαναν την παραλία και τα ιαματικά λουτρά.
Για τον φιλόσοφο Σενέκα, αυτή ήταν η επιτομή της παρακμής.
Ταξίδια, μπάνια, σπα και μέθη
Εκτός από σπα, το Baiae ήταν ένα μέρος καταχρήσεων. Ο Σενέκας έγραφε με παράπονο: «Γιατί πρέπει να βλέπω μεθυσμένους να τρικλίζουν κατά μήκος της ακτογραμμής;»
Ο ποιητής «συνάδελφός» του Μάρκο Βαλέριο Μαρτιάλης επίσης αποδοκίμαζε την πανταχού παρούσα μοιχεία σε ένα από τα επιγράμματά του: «Η αγνή ήταν η Λαεβίνα… Αλλά όταν… χαλάρωσε στα νερά της Μπαϊε, φλεγόταν από άγρια αγάπη: άφησε τον άντρα της και έτρεξε πίσω από έναν νεαρό».
Όσοι ήταν προετοιμασμένοι για ένα μακρύ ταξίδι μετακινήθηκαν με σχετική ασφάλεια στην αχανή Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Επιπλέον, παντού μιλούσαν τα (αγγλικά της εποχής) λατινικά.
Οι δρόμοι, που φτιάχτηκαν στην πραγματικότητα για τους ρωμαϊκούς στρατούς, ήταν σε καλή κατάσταση και οι άνθρωποι ταξίδευαν με τα πόδια ή με άμαξες.
Αν ήσασταν σε καλή κατάσταση, θα μπορούσατε να διανύσετε περίπου 20 χλμ. την ημέρα με τα πόδια, έως και 80 με άμαξα και λίγο περισσότερα με άλογο.
Ξενώνες και φαγητό στην άκρη του δρόμου
Το λεγόμενο «hospitium publicum» (δημόσια φιλοξενία) ήταν μια συμφωνία μεταξύ οικογενειών που υποχρέωνε τους οικοδεσπότες να φιλοξενήσουν τους ταξιδιώτες.
Όσοι επέλεγαν τη θαλάσσια διαδρομή μπορούσαν να ταξιδέψουν με εμπορικό πλοίο έναντι κατάλληλης αμοιβής. Προφανώς, κλασικά τουριστικά σκάφη δεν υπήρχαν ακόμη εκείνη την εποχή.
Η Αίγυπτος, η Τροία και ο Μαραθώνας ήταν οι δημοφιλείς προορισμοί. Οι πυραμίδες της Γκίζας, η Σφίγγα ή ο φάρος της Αλεξάνδρειας προσέλκυσαν πλήθη παραθεριστών.
Οι τουρίστες ακολούθησαν και τα βήματα του Ομήρου μέσω της Τροίας ή συνέρρεαν στις τοποθεσίες διάσημων μαχών, για παράδειγμα στον Μαραθώνα, όπου οι Έλληνες νίκησαν το περσικό στρατό το 490 π.Χ. Αθήνα.
Ρωμαϊκή αντιπάθεια για τους «βάρβαρους»
Μόνο εκεί που ζούσαν οι «βάρβαροι», όπως ονομάζονταν όλοι οι μη Ρωμαίοι και οι μη Έλληνες, δεν ήθελε κανείς να ταξιδέψει.
Οι τοπικοί ταξιδιωτικοί οδηγοί εξηγούσαν τα πάντα το Μαντείο των Δελφών ή τον Όλυμπο, «το σπίτι των θεών», και ο Έλληνας συγγραφέας Παυσανίας (110-180 μ.Χ.) έγραψε έναν από τους πρώτους «ταξιδιωτικούς οδηγούς» για τα σημεία ενδιαφέροντος της Ελλάδας του.
Όμως, όπως και σήμερα, τα ταξίδια μεγάλων αποστάσεων επικρίθηκαν ακόμη και τότε. Ο Πλίνιος, για παράδειγμα, έγραψε: «Έχουμε συνηθίσει να κάνουμε μεγάλα ταξίδια, να διασχίζουμε τη θάλασσα για να δούμε πράγματα που δεν προσέχουμε όταν τα έχουμε μπροστά στη μύτη μας».
(Κάτι μας θυμίζει) Οι Ρωμαίοι είχαν έως και 177 μέρες (μία – μια τους πήγαινε;) για διακοπές το χρόνο και επωφελήθηκαν για αυτό από την pax romana, μια περίοδο σχετικής ηρεμίας και στις δύο ακτές της Μεσογείου που διήρκεσε από τη βασιλεία του Αυγούστου (27 π.Χ. -14 μ.Χ.) μέχρι εκείνου του Μάρκου Αυρήλιου (161-180 μ.Χ.)
Συνολικά, 207 χρόνια κατά τα οποία ήταν δυνατό να ταξιδέψεις στον τότε γνωστό κόσμο με μια ηρεμία που δεν είχε ξαναδεί κανείς.
Όταν ο καύσωνας χτυπούσε αλύπητα την αυτοκρατορία, οι πλούσιοι Ρωμαίοι αναζητούσαν τις απολαύσεις στις βίλες αναψυχής τους. Κατά γενικό κανόνα, οι πλουσιότεροι διατηρούσαν τουλάχιστον δύο δεύτερες κατοικίες: μια στην ακτή και μια στα βουνά, αν και ο Κικέρων κατείχε έως και δέκα, τόσο στο εσωτερικό (Tusculo, Alba, Frosinone και Apino) όσο και παραθαλάσσια. (Ancio, Astura, Formia, Cumae, Puteoli και Πομπηία).
Οι πιο πολυτελείς βίλες διέθεταν καλοκαιρινές και χειμερινές τραπεζαρίες, με θέα στη θάλασσα ή τα βουνά, αρένες για ομαδικά παιχνίδια, πολυτελή ιδιωτικά σπα και ιαματικά λουτρά επισκεπτών και χώρους για πνευματικό καταφύγιο.
Ήταν αρκετά συνηθισμένο για τους ιδιοκτήτες τους να προσκαλούν γείτονες από άλλες κοντινές βίλες για να… καλλιεργήσουν τις κοινωνικές τους σχέσεις. Επιπλέον, εάν το μέρος ήταν αρκετά απομακρυσμένο, ο πατριάρχης μπορούσε να ντυθεί ανεπίσημα, χωρίς την υποχρεωτική και εξαιρετικά άβολη τήβεννο, όπως αναφέρει η Vanguardia.
Η Ίμπιζα του Τιβερίου
Το σπήλαιο Sperlonga ήταν το ιδανικό μέρος για να περάσετε τα καλοκαίρια του πρώτου αιώνα μ.Χ. ειδικά αν είχατε την τύχη να σας προσκαλέσει ο Αυτοκράτορας Τιβέριος.
Σε απόσταση 120 χλμ. από τη Ρώμη, η βίλα ήταν γνωστή για τη θαλάσσια σπηλιά της (spelunca), εμπνευσμένη από την Οδύσσεια.
Οι πιο προνομιούχοι ξάπλωναν σε ένα τρικλίνιο (τριθέσιο ντιβάνι που συνήθιζαν να τρώνε ξαπλωμένοι οι Ρωμαίοι), που βρισκόταν μπροστά από το σπήλαιο.
Παντού υπήρχαν μαρμάρινα αγάλματα.
Τηρουμένων των αναλογιών, το σπήλαιο Sperlonga και, κυρίως, οι δώδεκα βίλες που είχε ο Τιβέριος στο νησί Κάπρι, ήταν ό,τι πιο κοντινό στη σημερινή Ίμπιζα, τουλάχιστον αν προσέξουμε τα κουτσομπολιά που διέδιδαν ο Σουετώνιος και ο Τάκιτος για τις «τερατώδεις απολαύσεις» που στέγασαν…
Η ενσάρκωση του μύθου
Είτε ταξίδευαν από ξηρά είτε από θάλασσα, οι Ρωμαίοι κατάφεραν, να γνωρίσουν τη Σικελία και τις μυθικές σκηνές που σχετίζονται με τα ταξίδια του Ηρακλή.
Εκεί, κάποιοι θα ανέβαιναν στην Αίτνα ή θα επισκέπτονταν το «αυτί του Διονύσου των Συρακουσών».
Υπήρχε ένας μύθος ότι ο τύραννος Διόνυσος είχε φυλακίσει τους αιχμαλώτους του Πελοποννησιακού πολέμου σε αυτή την κοιλότητα με τη μορφή αυτιού για να κατασκοπεύει τις συνομιλίες τους, εκμεταλλευόμενος την ακουστική του.
Μια άλλη εναλλακτική ήταν να κάνετε έναν γύρο στην ηπειρωτική Ελλάδα. «Η μεγάλη περιήγηση στις εμβληματικές τοποθεσίες της Ελλάδας αντιπροσώπευε ένα είδος οπτικής οικειοποίησης των κατακτήσεων της Ρώμης», γράφουν σύγχρονοι ιστορικοί.
Πολλοί Ρωμαίοι αριστοκράτες έστειλαν τα παιδιά τους στην Αθήνα για να βελτιώσουν τις ρητορικές τους δεξιότητες και να μάθουν ελληνικά, όπως οι νέοι που… συμμετέχουν σήμερα στα προγράμματα Erasmus, όπως σημειώνει μια από τις εκδόσεις της «Ντόιτσε Βέλε».
Οι Ρωμαίοι αγαπούσαν επίσης πολύ τα ιαματικά λουτρά (με τα δωμάτιά τους για λασπόλουτρα, και ντους), καθώς και τα ιερά αφιερωμένα στον Ασκληπιό, τον θεό της ιατρικής. Τα κυριότερα ήταν στην Επίδαυρο της Ελλάδας, αλλά υπήρχαν και στην Πέργαμο, το νησί Κως και το νησί Τιβερίνα.
Ένα άλλο κίνητρο ήταν να επισκεφτούν τα επτά θαύματα του κόσμου: τις πυραμίδες της Αιγύπτου , τον ναό της Αρτέμιδος στην Έφεσο, τον Κολοσσό της Ρόδου.
Ανάμεσα σε ποτάμια και μάχες
Η ρωμαϊκή ελίτ απολάμβανε επίσης φυσικούς θησαυρούς.
Ο ποταμός Timavo, που «έτρεχε» για 7 χλμ. στην ύπαιθρο, στη συνέχεια εξαφανίστηκε υπόγεια για 40 χλμ. και ξαναβγήκε στην επιφάνεια κοντά στη θάλασσα. Τους σαγήνευε, όπως και η λίμνη Αβέρνο, που θεωρήθηκε η πύλη προς τον κάτω κόσμο. Ακόμα τον τέταρτο αιώνα μ.Χ. Γ. οι Ρωμαίοι ευγενείς έκαναν βόλτες με χρωματιστές βάρκες από εκείνη τη λίμνη μέχρι το Pozzuoli, μιμούμενοι την περιπέτεια του Ιάσονα και των Αργοναυτών αναζητώντας το Χρυσόμαλλο Δέρας.
Μια άλλη τουριστική διόδος ήταν η μετάβαση σε σκηνές διάσημων μαχών (Μαραθώνας, Θερμοπύλες κ.λπ.) ή η επίσκεψη σε τάφους μυθολογικών χαρακτήρων (ο τάφος του Οιδίποδα στην Αθήνα, το σανδάλι του Περσέα, μήκους σχεδόν ενός μέτρου, που εκτέθηκε σε ναό της Αιγύπτου, ο θώρακας της πανοπλίας του Οδυσσέα από το ναό του Απόλλωνα…).
Απόλαυσαν όμως ακόμη περισσότερο τα αθλητικά… φεστιβάλ. Από την Αθήνα στην Ολυμπία (τόπος των πιο διάσημων αγώνων) ήταν πέντε ημέρες ταξίδι από τη στεριά, ενώ η απόσταση δια θαλάσσης από τη νότια Ιταλία ήταν έξι ημέρες πλοήγησης. Το ταξίδι δεν ήταν χωρίς κινδύνους, αφού, αν και διατάχθηκε η λεγόμενη «Ολυμπιακή εκεχειρία», ο «αθλητικός τουρίστας» θα μπορούσε να πέσει θύμα επιθέσεων από πειρατές ή ληστών.
Στην Ολυμπία, το πρόβλημα ήταν η διαμονή, λαμβάνοντας υπόψη ότι μεταξύ σαράντα χιλιάδων και πενήντα χιλιάδων ανθρώπων μπορούσαν να συνωστιστούν εκεί. Το ευρύ κοινό έμενε σε σκηνές, κάπως παρόμοιες με τις σημερινές.
Εν ολίγοις, στις όχθες του Τίβερη προέκυψε ένα έθιμο που σήμερα ονομάζεται τουρισμός, ίσως επειδή, ετυμολογικά, ο όρος προέρχεται από το λατινικό tornus, που σημαίνει «επιστροφή» ή, με την ίδια «ταξίδι με σκοπό»…
