Τον Μάιο του 2023, ο πρώτος πυρηνικός αντιδραστήρας της Τουρκίας θα λάβει το πρώτο του καύσιμο.
Ο πυρηνικός σταθμός στο Ακούγιου, ο οποίος περιλαμβάνει τέσσερις μονάδες ρωσικής σχεδίασης αντιδραστήρων VVER-1200 , αναμένεται να είναι πλήρως λειτουργικός έως το 2026.
Αλλά αυτή η πρόοδος συμβαίνει εν μέσω αυξανόμενων ανησυχιών για τη σταθερότητα της πυρηνικής συνεργασίας Τουρκίας-Ρωσίας.
Η Τουρκία εισάγει ήδη φυσικό αέριο από τη Ρωσία και η πυρηνική συμφωνία θα δημιουργούσε μεγαλύτερη εξάρτηση από τη Ρωσία για πυρηνική τεχνολογία, πυρηνικά καύσιμα και εκπαίδευση του προσωπικού για τη λειτουργία του πυρηνικού σταθμού. Αυτό έρχεται με καθόλου μικρό κίνδυνο.
Η Ρωσία έχει δείξει ότι μπορεί να χρησιμοποιήσει την ενεργειακή εξάρτηση ως εργαλείο στις πολιτικές διαπραγματεύσεις.
Ως μέρος της συμφωνίας, η Rosatom εξουσιοδοτήθηκε να κατασκευάσει, να κατέχει και να λειτουργεί τον πυρηνικό σταθμό ηλεκτροπαραγωγής στο Akkuyu με 60 χρόνια ζωής, συν μια πιθανή παράταση 20 ετών, μέχρι τον παροπλισμό του, για τον οποίο θα είναι επίσης υπεύθυνη η Rosatom.
Η Rosatom θα προμηθεύει επίσης τα καύσιμα και θα διαχειρίζεται τα απόβλητα που παράγονται ενώ θα βοηθά την Τουρκία να δημιουργήσει το απαραίτητο ανθρώπινο κεφάλαιο.
Σε αντάλλαγμα για όλες αυτές τις υπηρεσίες, η Τουρκία θα παρέχει δωρεάν την τοποθεσία του Ακούγιου και θα δεσμευτεί να αγοράζει την ηλεκτρική ενέργεια που παράγεται για 15 χρόνια με σταθερή τιμή 12,35 σεντς του δολαρίου ανά κιλοβατώρα.
Δεδομένου του κόστους για την κατασκευή, τη λειτουργία και τη συντήρηση του εργοστασίου, καθώς και για τη διαχείριση και τη μεταφορά των απορριμμάτων, αυτή θεωρήθηκε «μια οικονομικά καλώς διαπραγματευμένη συμφωνία» από ειδικούς της πολιτικής πυρηνικής ενέργειας.Εν ολίγοις, ήταν μια καλή συμφωνία για την Τουρκία.
Ανησυχίες για τη διάδοση των πυρηνικών όπλων
Μόλις υπογράφηκε η συμφωνία, η Τουρκία άρχισε να θεωρείται ως πιθανό μέτωπο διάδοσης των πυρηνικών όπλων.
Οι αναλυτές υπολόγισαν μάλιστα ότι, μεταξύ των σχεδόν 30 χωρών που ενδιαφέρονται για την ανάπτυξη πυρηνικής ενέργειας, η Τουρκία ήταν η πιο πιθανό να εκτρέψει πυρηνικό υλικό για να αναπτύξει πυρηνικά όπλα, να εκτρέψει τη μη στρατιωτική πυρηνική γνώση και τεχνολογία για στρατιωτικούς σκοπούς.
Αυτές οι ανησυχίες δεν είναι καινούριες. Κάποιοι απέδωσαν τις προηγούμενες αποτυχίες της Τουρκίας να αναπτύξει πυρηνική ενέργεια εν μέρει στις ανησυχίες των Ηνωμένων Πολιτειών και άλλων δυτικών χωρών σχετικά με τους κινδύνους διάδοσης και τις στενές σχέσεις της Τουρκίας με το Πακιστάν-γνωστό για τις δραστηριότητές της διάδοσης από τη δεκαετία του 1970.
Το τουρκικό πρόγραμμα πυρηνικής ενέργειας βασίζεται στην προσέγγιση οικοδόμηση-ιδιόκτητη-λειτουργία, η οποία εξ ορισμού απαιτεί από ένα τρίτο μέρος, τη Rosatom, να διευθύνει και να κατέχει το εργοστάσιο.
Επιπλέον, η εγγύηση καυσίμων και οι ρυθμίσεις παραλαβής αφήνουν την Τουρκία χωρίς άμεση πρόσβαση σε πυρηνικά υλικά και, επομένως, καμία δυνατότητα εκτροπής αυτού του υλικού για μη ειρηνικές χρήσεις.
Σε αντίθεση με τη συμβατική σοφία, επομένως, οι διεθνείς συμφωνίες της Τουρκίας, σε συνδυασμό με τις δεσμεύσεις της για μη διάδοση, καθιστούν το πρόγραμμα πυρηνικής ενέργειας πιθανώς πιο ανθεκτικό στη διάδοση από οποιαδήποτε άλλη χώρα που αναπτύσσει αυτή τη στιγμή πυρηνική ενέργεια.
Οι (πραγματικοί) κίνδυνοι που εγκυμονεί η ρωσική συμφωνία
Ενώ η προσέγγιση «οικοδόμηση-ιδιοποίηση-λειτουργία» βοήθησε την Τουρκία να ξεπεράσει ορισμένες προκλήσεις, αναστέλλοντας μια σειρά αποτυχημένων προσπαθειών πολλών δεκαετιών και προσφέροντας κάποια εγγύηση ότι το πρόγραμμα πυρηνικής ενέργειας της εξυπηρετεί ειρηνικούς σκοπούς, δημιούργησε επίσης νέες.
Κατά τον καθορισμό της στρατηγικής της, η Τουρκία χρησιμοποίησε την ενεργειακή ασφάλεια ως δικαιολογία για το πρόγραμμα πυρηνικής ενέργειας της, το οποίο, όπως ισχυρίστηκε, θα βοηθούσε στη μείωση της εξάρτησής της από τις εισαγωγές φυσικού αερίου από τη Ρωσία και το Ιράν.
Αλλά το μοντέλο που χρησιμοποιήθηκε για την ανάπτυξη του πυρηνικού σταθμού στο Ακούγιου καθιστά την Τουρκία σε μεγάλο βαθμό εξαρτημένη από τη ρωσική τεχνολογία.
Με τη Μόσχα να έχει ιστορικό χρήσης των ενεργειακών της περιουσιακών στοιχείων για εξαναγκασμό, το μέλλον της πυρηνικής συνεργασίας μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας μπορεί να είναι το πραγματικό ζήτημα.
Από την άποψη της ενεργειακής ασφάλειας, η πυρηνική συμφωνία δεν επιλύει την εξάρτηση της Τουρκίας από το φυσικό αέριο της Ρωσίας, αλλά προσθέτει μια δεύτερη εξάρτηση από την πυρηνική τεχνολογία.
Η Τουρκία πλέον δεν θα εξαρτάται πλέον μόνο από την Gazprom αλλά και από την Rosatom ( δυο κρατικά ελεγχόμενες εταιρείες), για σχεδόν κάθε βήμα του προγράμματος πυρηνικής ενέργειας της, από την κατασκευή και τη λειτουργία του εργοστασίου μέχρι τη διαχείριση ολόκληρου του κύκλου πυρηνικών καυσίμων.
Ένας άλλος κίνδυνος για την Τουρκία που θέτει η συμφωνία της με τη Ρωσία σχετίζεται με τις εξαρτήσεις του ανθρώπινου δυναμικού σε επίπεδα που δεν έχουν ακόμη παρατηρηθεί σε καμία άλλη βιομηχανία πυρηνικής ενέργειας.
Η συμφωνία με τη Ρωσία απαιτεί όχι μόνο τις ρυθμιστικές αρχές αλλά και τους Τούρκους φοιτητές στην πυρηνική μηχανική να εκπαιδεύονται στη Ρωσία.
Αν και θα μπορούσε να θεωρηθεί ως μια καλή ευκαιρία κατάρτισης για Τούρκους φοιτητές, σημαίνει επίσης ότι η Τουρκία θα εξαρτάται πλήρως από τη Ρωσία για το μελλοντικό της δυναμικό ανθρώπινου δυναμικού, δεδομένου ότι καμία άλλη χώρα δεν λειτουργεί επί του παρόντος αυτούς τους αντιδραστήρες.
(Ο πυρηνικός σταθμός στο Ακούγιου είναι η πρώτη φορά που οι ρωσικά σχεδιασμένοι αντιδραστήρες VVER-1200 κατασκευάζονται εκτός Ρωσίας.)
Η Rosatom μπορεί επίσης να προσπαθήσει να ολοκληρώσει το έργο εγκαίρως για να αποφύγει την καταβολή κυρώσεων.
Όπως αποδεικνύεται, η κατασκευή του εργοστασίου είναι εντός χρονοδιαγράμματος, μια πολύ σπάνια κατάσταση σε τέτοια μεγάλα έργα.
Ως αποτέλεσμα, η Rosatom θα μπορούσε να μπει στον πειρασμό να αγνοήσει ή να παραβλέψει μικρά προβλήματα κατά την κατασκευή των τεσσάρων αντιδραστήρων.
Αυτό προσθέτει ένα επιπλέον βάρος σε μια νεοσύστατη τουρκική ρυθμιστική αρχή της οποίας οι ρυθμιστικές αρχές εκπαιδεύονται επί του παρόντος στη Ρωσία.
Ως εκ τούτου, οι ρυθμιστικές αρχές θα απαιτήσουν πολύ λεπτομερή νομοθεσία για τα βήματα θέσης σε λειτουργία, λειτουργίας, συντήρησης και παροπλισμού προκειμένου να διασφαλιστεί η ανεξάρτητη επαλήθευση όλων των σχετικών διαδικασιών.
Αλλά για να επιδεινωθεί περαιτέρω μια ήδη μη ισορροπημένη συμφωνία συνεργασίας, η διακυβερνητική συμφωνία απαιτεί από τη Rosatom να βοηθήσει την Τουρκία στη σύνταξη του κανονιστικού της πλαισίου, το οποίο θα μπορούσε να οδηγήσει σε σύγκρουση συμφερόντων και ακόμη και σε πιθανότητα «ρυθμιστικής σύλληψης», στην οποία η ρυθμιζόμενη οντότητα χειραγωγεί Βουλευτές και οι ρυθμιστικές αρχές να θέσουν τα ιδιωτικά συμφέροντα πάνω από αυτά του ευρύτερου κοινού.
Η μεγαλύτερη,και πιο άμεση, πρόκληση για τους ανθρώπινους πόρους της Τουρκίας μπορεί να είναι η ίδρυση και υποστήριξη μιας ρυθμιστικής υπηρεσίας που θα μπορεί να επιβλέπει το εργοστάσιο ηλεκτροπαραγωγής κατά την κατασκευή και τη λειτουργία του.
Η Τουρκία δεν έχει ακόμη αποκτήσει εμπειρία στη ρύθμιση της μη στρατιωτικής πυρηνικής ενέργειας και δεν υπάρχει εμπειρία με τη ρύθμιση αυτών των νέων αντιδραστήρων εκτός Ρωσίας.
Επομένως, πολύ λίγοι ειδικοί έχουν συγκεκριμένες γνώσεις σχετικά με τον σχεδιασμό του αντιδραστήρα VVER-1200. Επιπλέον, όλοι οι ειδικοί στη σχεδίαση VVER-1200 είναι είτε Ρώσοι είτε έχουν στενή σχέση με τη Rosatom, με αποτέλεσμα άλλη μια πιθανή σύγκρουση συμφερόντων.
Οι κίνδυνοι μπορούν να μετριαστούν. Αν και η εξάρτηση της Τουρκίας από τη Ρωσία για το πρόγραμμα πυρηνικής ενέργειας της έχει βαθιές επιπτώσεις, είναι ακόμα δυνατό για την Τουρκία να μετριάσει αυτούς τους κινδύνους, εάν κάνει τα σωστά βήματα στο μέλλον.
Αυτά περιλαμβάνουν τη διαφοροποίηση των πωλητών για μελλοντικές εγκαταστάσεις και την καθιέρωση στενότερης συνεργασίας με τον Διεθνή Οργανισμό Ατομικής Ενέργειας (ΔΟΑΕ) για ρυθμιστικές υπηρεσίες.
Για παράδειγμα, η Τουρκία έχει ήδη ξεκινήσει συνομιλίες με Αμερικανούς πωλητές για μικρούς πυρηνικούς αντιδραστήρες.
Υπάρχουν επίσης σχέδια για έναν δεύτερο πυρηνικό σταθμό ηλεκτροπαραγωγής, για τον οποίο η Korea Electric Power Corporation σκοπεύει να κατασκευάσει έως και τέσσερις αντιδραστήρες.
Αυτά τα βήματα προς την αύξηση της ενεργειακής ασφάλειας της Τουρκίας θα μπορούσαν να ενισχυθούν με ρυθμιστικές εξελίξεις με τη βοήθεια του ΔΟΑΕ.
Για παράδειγμα, το 2022, ο οργανισμός πραγματοποίησε μια «αποστολή υπηρεσίας ολοκληρωμένης ρυθμιστικής αναθεώρησης» για να δημιουργήσει και να ενισχύσει το ρυθμιστικό πλαίσιο της Τουρκίας.
Μόνο με τέτοια βήματα η Τουρκία θα απολαύσει πλήρως τα οφέλη από τις ειρηνικές χρήσεις της πυρηνικής τεχνολογίας χωρίς να δημιουργεί νέους κινδύνους και να επηρεάζει την ενεργειακή της ασφάλεια.
